عادات نبوي
سوال: ڪنهن کي پنهنجي ذات لاءِ سزا ڏيڻ يا بدلو وٺڻ جي باري ۾ رسول ڪريمﷺ جو طريقو ڇا هو؟
جواب: پاڻ سڳوراﷺ جن پنهنجي ذات لاءِ ڪنهن کي سزا نه ڏيندا هئا ۽ نڪي بدلو وٺندا هئا. پر انهن ماڻهن لاءِ سزا جو حڪم ڪندا هئا جيڪي الله تعاليٰ جي حڪمن جي ڀڃڪڙي ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته ان سان ٻين انسانن جو نقصان ٿيندو هو. اسان لاءِ به اهوئي حڪم آهي ته پنهنجي ذات لاءِ نه ڪنهن کي سزا ڏجي ۽ نه بدلو وٺڻجي پر معاف ڪري ڇڏجي.
سوال: ڪيترائي ماڻهو خوشيءَ جي موقعي تي وڏا ٽهڪ ڏئ کلندا آهن، سيرت رسولﷺ جي روشني ۾ ان جو ڇا حڪم آهي؟
جواب: پاڻ سڳوراﷺ ڪڏهن به اهڙي طرح نه کليا هئا جو انهن جو تارون مبارڪ نظر اچي پاڻ صرف مسڪرائيندا هئا. اسان لاءِ به عادات رسولﷺ مان اهوئي سبق ملي ٿو ته ٽهڪ ڏيڻ کان پاسو ڪريون.
سوال: رسول اللهﷺ جي سيرت جي روشني ۾ زندگي گذارڻ لاءِ دل جي ڪيفيت ڪهڙي هجڻ گهرجي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جي دل تي گهڙي خدا جي رضا حاصل ڪرڻ، ان جي حڪمن جو لحاظ رکڻ ۽ ان جي ناراضگي کان بچڻ جو خيال هوندو هو. اسان لاءِ به ساڳيو حڪم آهي ته هر وقت خدا جي رضا حاصل ڪرڻ ۽ ان جي ناراضگيءَ کان بچڻ لاءِ خوف خدا دل تي ڇانيل رهي.
سوال: ڪيترائي ماڻهو غصي ۾ ٻين ماڻهن تي نالو وٺي لعنت ڪندا آهن. سيرت نبويﷺ جي روشني ۾ ان جو ڇا حڪم آهي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جن زندگيءَ ۾ ڪڏهن به ڪنهن جو نالو وٺي ڪري ڪنهن تي لعنت نه ڪئي آهي. ڇاڪاڻ جو اهو عمل آدميت جي احترام خلاف آهي ۽ الله فرمايو آهي ته اسان ماڻهوءَ کي وڏي احترام وارو ڪري پيدا ڪيو آهي.
سوال: حديث ۾ مسلمان ماڻهوءَ لاءِ ڇا چيل آهي؟
جواب: حديث شريف ۾ آهي ته مسلمان اهو ماڻهو آهي جنهن جي زبان ۽ هٿ جي تڪليف ڏيڻ کان ٻيو مسلمان ڀاءُ محفوط رهي.
سوال: حديث ۾ مؤمن ماڻهو لاءِ ڇا چيل آهي؟
جواب: حديث شريف ۾ آهي ته ”ڪوئي ماڻهو حقيقي مؤمن تڏهن ٿي سگهي ٿو جڏهن اهو ماڻهو ٻين ماڻهن لاءِ اهائي شيءِ پسند ڪري جيڪا هو پاڻ لاءِ پسند ڪري ٿو.
سوال: اهي ئي شيون ڪهڙيون آهن جن يج هجڻ کي ايمان جي سچائيءَ سان تعبير ڪيو ويو آهي؟
جواب: 1) الله تعاليٰ ۽ رسولﷺ جي محبت سموري شين کان وڌيڪ هجڻ. 2) هر هڪ سان محبت ٻئي ڪنهن به عرض کانسواءِ صرف الله تعاليٰ جي خاطر ڪرڻ. 3) ماڻهوءَ جو فرماني ۽ ڪمن جي طرف وڃڻ ايترو برو ۽ خراب محسوس ٿئي جيترو باهه جي طرف وڃڻ محسوس ڪبو آهي.
سوال: اهي ٽي شيون ڪهڙيون آهن جن جي گڏ ڪرڻ کي ايمان گڏ ڪرڻ سان تعبير ڪيو ويو آهيئ
جواب: اهي ٽي شيون هي آهن:
1) پنهنجي نفس ۽ مفادن جي مقابلي ۾ عدل و انصاف تي قائم رهجي.
2) دنيا ۾ سلامتي جي پيغام ۽ حق کي ڦهلائڻ.
3) تند دستي يعني غربت هجڻ جي باوجود الله تعاليٰ جي رستي ۾ خرچ ڪرڻ.
سوال: نبي ڪريمﷺ جن ڪهڙين ٻن ڳالهين تي زور ڏئي چيو آهي ته اهو به اسلام آهي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جن فرمايو ته: کاڌو کارائڻ ۽ سلام چوڻ توڙي جو اڳيون ماڻهو سڃاتل هجي يا نه.
سوال: مسلمان کي گار ڏيڻ ۽ ان سان وڙهڻ جي باري ۾ ڪهڙي وعيد آئي آهي؟
جواب: حديث شريف ۾ آهي ته مسلمان کي گار ڏيڻ فسق ۽ ان سان وڙهڻ ڪفر آهي.
سوال: ٻه مسلمان پاڻ ۾ وڙهڻ ٿا انهن مان هڪڙو مارجي وڃي ٿو انهن لاءِ ڇا حڪم آهي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جو فرمان آهي ته ٻئي جهنمي آهن؟
سوال: قاتل جو جهنمي هجڻ سمجهه ۾ اچي ٿو پر مقتول (جيڪو مارجي ويل آهي) اهو ڪيئن جهنمي آهي؟
جواب: وڙهڻ وقت ٻنهي جي نيت هڪ ٻئي کي مارڻ جي هئي، ان جي ڪري مقتول به جهنمي آهي، ڇو ته اهو به قاتل کي مارڻ جي نيت سان وڙهي رهيو هو.
سوال منافق ماڻهوءَ جون ڪهڙيون نشانيون حديث ۾ بيان ڪيل آهن؟
جواب: حديث شريف ۾ منافق ماڻهوءَ جون چار نشانيون ٻڌايون ويون آهن.
1) جڏهن ان وٽ امانت رکي وڃي ته اهو خيال ڪندو آهي.
2) جڏهن ڪا ڳالهه ڪري ته ڪوڙ ڳالهائيندو آهي.
3) جڏهن واعدو ڪندو آهي ته ان کي پورو نه ڪندو آهي.
4) جهڳڙي ڪرڻ وقت ناحق جي پاسي هليو ويندو آهي.
سوال: خدا تعاليٰ وٽ ڀلو عمل ڪهڙو آهي؟
جواب: الله تعاليٰ وٽ ڀلو عمل اهو آهي جنهن تي هميشگي ڪئي وڃي توڙي جو اهو ٿورو ئي ڇو نه هجي.
سوال: نبي ڪريمﷺ جن ٽي دفعا هي جملو چئي فرمايو ته: ”خدا جو قسم ان شخص ايمان نه آندو“ اهو جملو ڪهڙي ماڻهوءَ لاءِ فرمايائون؟
جواب: اهو جملو ان ماڻهوءَ لاءِ فرمايائون جنهن جو پاڙيسري ان جي برائين کان محفوظ نه هجن. اسان لاءِ به ساڳيو حڪم آهي ته عادات رسولﷺ کي پنهنجي زندگي گذارڻ جو ئي انمول طريقو اختيار ڪندي ڪنهن کي لعنت نه ڪيون.
سوال: گهڻن ماڻهن جي عادت هوندي آهي ته اهي ڪاوڙ جي حالت ۾ پنهنجي نوڪرن، خادمن يا ڪمزور صفت عورتن يا جانورن کي ماريندا آهن، ان جوعادات رسولﷺ جي روشني ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جن ڪڏهن به ڪنهن خادم يا غلام، عورت ۽ جانور کي پنهنجي هٿن سان نه ماريو آهي، اسان لاءِ به اهائي صفت اعليٰ اپنائڻ جو حڪم آهي.
سوال: جڏهن ڪو سوالي اچي ڪنهن ڪم لاءِ ته ان سان ڪهڙو رويو اختيار ڪجي، نبوي زندگي جي روشنيءَ ۾ ڇا حڪم مليل آهي؟
جواب: پاڻ سڳورنﷺ جن ڪڏهن به ڪنهن سائل کي واپس خالي نه موٽايو آهي پر پڌري ناجائز سوال تي اسان لاءِ به نبوي زندگيءَ مان همدردي ۽ اسان ڪرڻ جو درس مليل آهي.
سوال: پاڻ سڳورنﷺ جن جي گهرو زندگي ڪهڙي هئي؟
جواب: جڏهن حضرت عائشه صديقه$ کان پاڻ سڳورن جي گهريلو زندگيءَ جي باري ۾ پڇا ڪئي وئي ته فرمايائون! پاڻ سڳوراﷺ گهر وارن جي خدمت ڪندا هئا، يعني انهن جي ڪم ڪار ۾ هٿ ونڊائيندا هئا ۽ جيڪڏهن ڪنهن جو ڪو ڪم پسند نه ڪندا هئا ته ان ڪم جو نالو کڻي ان کان ڪم روڪي ڇڏيندا هئا.
سوال: حسن اخلاق جي اهميت جي باري ۾ نبي ڪريمﷺ جن ڇا فرمايو آهي؟
جواب: نبي ڪريمﷺ جن مختلف موقعن تي اخلاق حسنه جي باري ۾ مختلف انداز ۾ اخلاق حسنه جي تعبير ڪئي آهي.
1) اوهان سمورن مان ڀلو ماڻهو اهو آهي جنهن جا اخلاق سمورن کان ڀلا هجن.
2) ڪامل ايمان ان مؤمن جو آهي جيڪو اخلاق ۾ سمورن کان وڌيڪ هجي.
3) قيامت جي ڏينهن اعمال جي ترازو ۾ سڀ کان وڌيڪ وزن وارو عمل اخلاق حسنه هوندو.
4) انسانن کي قدرت طرفان جيڪي شيون مليل آهن، انهن مان وڌيڪ بهتر شيءِ حسنه اخلاق آهي.
5) ٻانهن مان الله تعاليٰ جي ويجهو اهو ٻانهو آهي جنهن جا خلاق چڱا آهن.
6) آخرت جي زندگيءَ ۾ منهنجي لاءِ پسنديده اهو شخص هوندو جنهن جا اخلاق ڀلا هوندا ۽ اهوئي منهنجي ويجهو هوندو.
7) ڪنهن ماڻهو سوال ڪيو اي الله جا رسولﷺ مؤمنن ۾ سڀ کان افضل ڪير آهي؟ پاڻ فرمايائون! احسنهم خلقا ”جيڪو سمورن مان خوش اخلاق آهي.“
8) ماڻهو حسن اخلاق جي ڪري عندالله اهو درجو حاصل ڪري وٺي ٿو جيڪو لڳو ڀڳ روزا رکڻ ۽ هميشه راتين جو عبادت ڪرڻ سان حاصل ڪندو آهي.