مُدرڪ، مَسبوق ۽ لاحق جو بيان
سوال: مُدرڪ ڇاکي چئبو آهي؟
جواب: جنهن کي امام سان پوري نماز ملي هجي يعني پهرين رڪعت کان شريڪ ٿيو هجي ۽ آخر تائين شامل رهيو هجي، ان کي مُدرڪ چئبو آهي.
سوال: مسبوق ڇاکي چئبو آهي؟
جواب: مسبوق ان شخص کي چئبو آهي جنهن کي امام سان گڏ شروع کان هڪ رڪعت يا ڪي رڪعتون نه مليون هجن.
سوال: لاحق ڪنهن کي چئبو آهي؟
جواب: لاحق ان شخص کي چئبو آهي جنهن جون امام سان شريڪ ٿيڻ کانپوءِ هڪ رڪعت يا ڪي رڪعتون هليون ويون هجن، مثلاً هڪ شخص امام سان نماز ۾ شريڪ ٿيو پر قعدي ۾ ويٺي ويٺي ننڊ اچي ويس ۽ ايتري دير سُتل رهيو جو امام هڪ يا ٻه رڪعتون ٻيون پڙهي ويو.
سوال: مسبوق پنهنجي ڇڏيل نماز ڪهڙي وقت ۽ ڪهڙي طرح پوري ڪري؟
جواب: امام سان نماز ختم ٿيڻ تائين شريڪ رهي، جڏهن امام سلام ورائي ته مسبوق ان سان گڏ سلام نه ورائي بلڪه اُٿي بيهي ۽ ڇڏيل رڪعتن کي اهڙي طرح ادا ڪري جو ڄڻ ته هينئر ان نماز شروع ڪئي آهي. مثلاً جيڪڏهن توهان صرف هڪ رڪعت رهجي ويئي آهي ته امام جي سلام کانپوءِ اهڙي طرح پڙهو جو پهريائين ثناء ۽ تعوذ (اَعُوذُباللهِ) ۽ تسميه (بسم الله) پڙهي سورة فاتحه پڙهو ۽ پوءِ ڪا ٻي سورت ان سان ملايو پوءِ قاعدي موجب رڪعت پوري ڪري قعدو ڪريو ۽ سلام ورايو اهو طريقو هرڪنهن نماز جي رهيل رڪعت پوري ڪرڻ جو آهي.
۽ جيڪڏهن توهان کان ظهر يا عصر يا عشاءَ يا فجر جون ٻه رڪعتون رهجي ويون آهن ته پهرين رڪعت ۾ ثناء اَعُوذُ باللهِ ۽ بسم الله کانپوءِ فاتحه ۽ سورة وري ٻي رڪعت ۾ فاتحه ۽ سورة پڙهي رڪوع ۽ سجدا ڪري قعدو ڪريو ۽ سلام ورايو ۽جيڪڏهن ظهر يا عصر يا عشاءَ جي صرف هڪ رڪعت امام سان ملي ته پنهنجون ٽي رڪعتون هن ريت پوريون ڪريو جو پهرين رڪعت فاتحه ۽ سورة سان پڙهي قعدو ڪري ۽ پوءِ هڪ رڪعت فاتحه ۽ سورة سان پڙهي پوءِ هڪ رڪعت ۾ صرف الحمد پڙهي ۽ رڪعت پوري ڪري ۽ سلام ورائي، جيڪڏهن مغرب جي هڪ رڪعت امام سان گڏ ملي آهي ته هڪ رڪعت فاتحه سورة سان پڙهي قعدو ڪريو ۽ ٻي رڪعت به فاتحه ۽ سورة سان پڙهي قعدو ڪريو ۽ سلام ورايو، مطلب ته جڏهن نماز جي صرف هڪ رڪعت امام سان پڙهي وئي هجي ته پنهنجي نماز ۾ هڪ رڪعت کانپوءِ قعدو ڪرڻ گهرجي پوءِ کڻي ڪهڙي به وقت جي نماز هجي.
سوال: جيڪڏهن مسبوق امام جي سلام ورائڻ سان اُٿي بيٺو ۽ امام سهو جو سجدو ڪيو ته پوءِ مسبوق ڇا ڪري؟
جواب: موٽي اچي امام سان سجدي سهو ۾ شريڪ ٿئي.
سوال: جيڪڏهن مسبوق ڀُل ۾ امام سان پاڻ به سلام ورايو ته هاڻي ان لاءِ ڇا حڪم آهي؟
جواب: جيڪڏهن امام جي سلام کان اڳ ۾ يا ٺيڪ ان سان گڏوگڏ سلام ورايائين ته پوءِ مسبوق جي ذمي سجدو سهو جو نه آهي ۽ نماز پوري ڪري ۽ جيڪڏهن امام جي سلام کانپوءِ هن سلام ورايو ته پوءِ پنهنجي نماز جي آخر ۾ سجدو سهو ڏيڻ واجب آهي.
سوال: لاحق پنهنجي ڇڏيل نماز ڪهڙي وقت ۽ ڪيئن پوري ڪري؟
جواب: لاحق جي جيڪا رڪعت ڪنهن عُذر مثلاً سمهي پوڻ جي سبب کان رهجي وئي هجي ته جنهن وقت هو جاڳي ته پهريائين پنهنجي ڇڏيل نماز امام جو ساٿ ڇڏي پڙهي ۽ اهڙي طرح جيئن امام سان پڙهي ٿو، يعني قرأت ڪري ۽ جڏهن ڇڏيل نماز پوري ڪري ته پوءِ امام سان گڏجي باقي نماز پوري ڪري جيئن امام جي پٺيان پڙهبي آهي، ان حالت ۾ جيڪڏهن ان کي ڪا سَهو ٿي وڃي ته سهو جو سجدو نه ڪري ڇو ته ان وقت اهو مقتدي آهي ۽ مقتديءَ جي سَهو تي سجدو سهو لازمي نه آهي.