زڪوات جي مصارف جو بيان
سوال: مصارف زڪوات مان ڇا مُراد آهي؟
جواب: جنهن شخص کي زڪوات ڏيڻ جي اجازت آهي ان کي ”مصرف زڪوات“ چئبو آهي.
”مصارف“ مصرف جو جمع آهي، مصارف زڪوات مان اهي ماڻهو مُراد آهن، جن کي زڪوات ڏيڻ جائز آهي.
سوال: مصارف زڪوات ڪيترا ۽ ڪهڙا ڪهڙا آهن؟
جواب: هن زماني ۾ مصارف زڪوات هي آهن (1) فقير يعني اهو شخص جنهن وٽ ڪجهه ٿورو مال ۽ اسباب آهي، ليڪن نصاب جيترو نه آهي، (2) مسڪين يعني اهو شخص جنهن وٽ ڪجهه به نه آهي، (3) قرضدار يعني اهو شخص جنهن جي ذمي ماڻهن جو قرض هجي ۽ ان وٽ قرض لهڻ بعد بچت ۾ نصاب جيترو مال نه هجي، (4) مسافر، جو سفر جي حالت ۾ تنگ دست رهجي ويو هجي، ان کي ضرورت موافق زڪوات ڏيڻ جائز آهي.
سوال: اسلامي مدرسن ۾ زڪوات جو مال ڏيڻ جائز آهي يا نه؟
جواب: هائو! طالب علمن کي زڪوات جو مال ڏيڻ جائز آهي مدرسن جي مهتممن کي ان لاءِ ڏيڻ ته طالب علمن تي خرچ ڪن ته ان ۾ ڪو به حرج نه آهي.
سوال: ڪهڙن ماڻهن کي زڪوات ڏيڻ ناجائز آهي؟
جواب: هنن ماڻهن کي زڪوات ڏيڻ جائز نه آهي: (1) مالدار يعني اهو شخص جنهن تي زڪوات فرض آهي يا نصاب جيتري قيمت جو ٻيو ڪو مال موجود اٿس جو ان جي حاجتِ اصليه کان زياده آهي مثلاً ڪنهن وٽ ٽامي جا برتن روز مرهه جي ضرورت کان زياده رکيل آهن ۽ انهن جي قيمت نصاب جيتري آهي ته ان کي زڪوات جو مال وٺڻ حلال نه آهي، جيڪڏهن خود انهن تي به انهن ٿانون جي زڪوت ڏيڻ واجب ناهي، (2) سيد ۽ بني هاشم، بني هاشم مان حضرت حارث بن عبدالمطلب ۽ حضرت جعفر ۽ حضرت عقيل ۽ حضرت عباس ۽ حضرت علي جو اولاد مُراد آهي، (3) پنهنجي ماءُ، پيءُ، ڏاڏو، ڏاڏي، نانو، ناني کڻي ان کان به مٿي ڪي رشتي ۾ هجن، (4) پُٽ، ڌيءَ، پوٽو، پوٽي، ڏوهٽو، ڏوهٽي يا ان کان به هيٺ ڪي رشتي ۾ هجن، (5) مُڙس پنهنجي زال کي ۽ زال پنهنجي مُڙس کي به زڪوات نٿي ڏئي سگهي. (6) ڪافر، (7) مالدار ماڻهوءَ جون بالغ اولاد انهن سڀني ماڻهن کي زڪوات ڏيڻ جائز نه آهي.
سوال: ڪهڙن ڪهڙن ڪمن ۾ زڪوات جو مال خرچ ڪرڻ جائز نه آهي؟
جواب: جن شين ۾ ڪنهن حقدار کي مالڪ نه بنايو وڃي، ان ۾ زڪوات جو مال خرچ ڪرڻ ناجائز آهي، جيئن ميت جي ڪفن دفن ۾ خرچ ڪرڻ يا ميت جو قرض ادا ڪرڻ يا مسجد جي تعمير يا فرش هڻائڻ يا ڪونئرا وٺڻ يا پاڻي جو خرچ ڏيڻ جائز ناهي.
سوال: ڪنهن شخص وٽ هڪ هزار رپين يا ٻن هزارن رپين جي جاءِ آهي جنهن ۾ هو رهي ٿو يا ان جي مسواڙ مان پنهنجو گذر ڪري ٿو، ان کانسواءِ ان وٽ ٻيو ڪو به مال نه آهي بلڪه تنگدست آهي ان کي زڪوات ڏيڻ جائز آهي يا نه؟
جواب: جائز آهي! ڇو ته اها جاءِ ان جي حاجت اصليه ۾ داخل آهي، البته جڏهن ڪنهن وٽ حاجت اصليه کان ڪو وڌيڪ مال هجي ته پوءِ ان کي زڪوات جائز نه آهي.
سوال: جيڪڏهن ڪنهن شخص کي حقدار سمجهي زڪوات ڏني ويئي پوءِ خبر پيئي ته هو سيد هو يا مالدار هو يا پنهنجي ماءُ، پيءُ اولاد مان هو ته زڪوات ادا ٿي يا نه؟
جواب: ادا ٿي ويئي وري ڏيڻ واجب ناهي.
سوال: ڪهڙن ماڻهن کي زڪوات ڏيڻ افضل آهي؟
جواب: پنهنجي رشتيدارن، جهڙوڪ ڀاءُ، ڀيڻ، ڀائيٽو، ڀائٽي، چاچو، پڦي، ماسي، مامو، سس، سهري، ناٺيءَ وغيره مان جيڪو حاجتمند هجي ۽ مستحق هجي، انهيءَ کي ڏيڻ ۾ تمام گهڻو ثواب آهي، ان کانپوءِ پنهنجي پاڙي وارن يا پنهنجي شهر جي ماڻهن مان جيڪو به وڌيڪ ضروتمند هجي ان کي ڏيڻ افضل آهي، ان کانپوءِ جنهن کي ڏيڻ ۾ وڌيڪ نفعو هجي جيئن ديني علمن جا شاگرد.