الله تعاليٰ جا ڪتاب
سوال: اسلامي عقيدن ۾ ٻُڌايو ويو آهي ته قرآن شريف ٽيويهن سالن ۾ لٿو ۽ قرآن شريف ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي ته شَہۡرُ رَمَضَانَ الَّذِیۡۤ اُنۡزِلَ فِیۡہِ الْقُرْاٰنُ (سورة بقره رڪوع 23)
رمضان جو مهينو، اهو آهي جنهن ۾ قرآن نازل ڪيو ويو، ان مان معلوم ٿيو ته قرآن شريف رمضان شريف جي مهيني ۾ لٿو.
۽ وري قرآن شريف ۾ ٻئي هنڌ فرمايل آهي”اِنَّا اَنۡزَلْنٰہُ فِیۡ لَیۡلَۃِ الْقَدْرِ“يعني اسان ان (قرآن شريف) کي قدر جي رات ۾ نازل ڪيو، هن مان معلوم ٿيو ته قرآن مجيد قدر جي رات ۾ لٿو، هي ٽي ڳالهيون پاڻ ۾ هڪ ٻئي جي ابتڙ آهن، انهن مان ڪهڙي ڳالهه صحيح آهي؟
جواب: ٽئي ڳالهيون صحيح آهن، ڇو ته ڳالهه هيءَ آهي ته قرآن شريف جا نزول ٻه آهن: (1) هيءَ ته پهريائين سڄو قرآن شريف هڪ ئي دفعي لوح محفوظ کان دنيا جي آسمان (پهرئين آسمان) تي لاٿو ويو. (2) نزول هيءُ ته وقتاً فوقتاً ضرورتن جي لحاظ کان دنيا ۾ ٿورو ٿورو لٿو، پوءِ قرآن مجيد جي انهن ٻنهي آيتن ۾ نزول جو پهريون نزول مُراد آهي، جيڪو رمضان شريف مهيني جي هڪ رات ۾ جا شبِ قدر هئي. لوحِ محفوظ کان دنياوي آسمان تي نازل ٿيو هو ۽ ٽيويهن ورهين ۾ نازل ٿيڻ مان مُراد ٻيو نزول آهي ته دنيا جي آسمان کان حضور اڪرمﷺ جن تي ٽيويهن سالن ۾ ٿورو ٿورو نازل ٿيو، پوءِ هي ٽئي ڳالهيون پاڻ ۾ مُخالف نه آهن، بلڪه ٽئي صحيح آهن.
سوال: قرآن مجيد جي نازل ٿيڻ جي شروعات ڪٿان ٿي يعني ڪهڙي جاءِ تي قرآن مجيد لهڻ شروع ٿيو؟
جواب: مڪي شريف ۾ هڪ جبل آهي جنهن جو نالو ”حِرا“ آهي ان ۾ هڪ غار هئي. رسول اللهﷺ جن ان غار ۾ الله تعاليٰ جي عبادت ڪرڻ لاءِ ويندا هئا ۽ ڪيترن ئي ڏينهن تائين ان ۾ رهندا هئا، جڏهن کاڌو ختم ٿي ويندو هو ته پنهنجي جاءِ تي اچي وري ڪجهه ڏينهن جو سامان کڻي ويندا هئا ۽ اڪيلائي ۾ الله تعاليٰ جي عبادت ڪندا رهندا هئا، ان غارِ حرا ۾ رسول اڪرمﷺ جن تي قرآن شريف لهڻ شروع ٿيو.
سوال: قرآن مجيد جي نزول جي شروعات ڪيئن ٿي؟
جواب: رسول اڪرمﷺ جن ان غار ۾ هئا ته هڪ ڏينهن اتي حضرت جبرائيل عليه السلام آيو ۽ پاڻ ڪريمن جي آڏو ظاهر ٿي کين فرمايائين ته: ”اِقْرَاۡ“ هي لفظ سورة ”علق“ جو پهريون لفظ آهي ۽ ان جي معنيٰ آهي (پڙهه) آنحضرتﷺ جن فرمايو ته آئون پڙهيل نه آهيان، اهڙي طرح ٽي دفعا ٿيو، پوءِ جبرائيل عليه السلام هي آيتون پڙهيون:
اِقْرَاۡ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِیۡ خَلَقَ ۚ﴿۱﴾ خَلَقَ الْاِنۡسَانَ مِنْ عَلَقٍ ۚ﴿۲﴾ اِقْرَاۡ وَ رَبُّکَ الْاَكْرَمُ ۙ﴿۳﴾ الَّذِیۡ عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ۙ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْاِنۡسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ ؕ﴿۵﴾
اهي آيتون ٻُڌي حضور جن به پڙهيون، پوءِ هي آيتون قرآن مجيد ۾ سڀ کان اڳ ۾ آنحضرتﷺ جن تي نازل ٿيون آهن:
سوال: جيڪڏهن قرآن مجيد جي نازل ٿيڻ جي شروعات سورة ”علق“ جي انهن شروعاتي آيتن سان ٿي آهي ته ڇا قرآن شريف جنهن ترتيب سان هاڻي موجود آهي انهيءَ ترتيب سان نازل نه ٿيو هو.
جواب: نه! موجوده ترتيب نزول واري ترتيب نه آهي، ڳالهه هيءَ آهي ته قرآن مجيد جو نازل ٿيڻ ته ضرورت ۽ موقعي جي لحاظ کان ٿيندو هو، مگر جڏهن ڪا سورة لهندي هئي تڏهن حضور اڪرمﷺ جن ٻڌائيندا هئا ته هن سورة کي فلاڻي سورة کانپوءِ ۽ فلاڻي سورة کان اڳ ۾ لکي ڇڏيو ۽ جڏهن ڪا آيت يا آيتون نازل ٿينديون هيون، تڏهن حضوراڪرﷺ جن فرمائيندا هئا ته هن آيت يا هنن آيتن کي فلاڻي سورة جي فلاڻي آيت کان پوءِ ۽ فلاڻي آيت کان اڳ ۾ لکو، بس توڙي کڻي قرآن مجيد جو نازل ٿيڻ ته موقعي ۽ ضرورت جي لحاط کان هن موجوده ترتيب جي اُبتڙ ٿيو آهي پر هيءَ موجوده ترتيب به حضور انورﷺ جن جي ٻڌايل آهي ۽ حضورﷺ جن جي ارشاد ۽ حُڪم جي موافق قائم ٿي آهي.
سوال: حضور انورﷺ جن جنهن ترتيب سان قرآن شريف لکايو هو ۽ جيڪا ترتيب پاڻ سڳورن قائم فرمائي هُئائون هيءَ خود پاڻ سڳورن جي راءِ مُبارڪ سان هئي يا خدا تعاليٰ جي حُڪم جي موافق پاڻ سڳورا ٻڌائيندا هئا؟
جواب: سورتن جو ڳاڻيٽو، انهن جي شروعات ۽ پڇاڙي ۽ هر سورة جي آيتن جو ڳاڻيٽو ۽ هر آيت جي شروعات ۽ پڇاڙي ۽ اهڙي طرح سڄي قرآن شريف جي ترتيب الله تعاليٰ جي طرف کان حضرت جبرائيل عليه السلام کي معلوم ٿي ۽ انهيءَ حضور ڪريمﷺ جن کي ٻُڌائي ۽ حضورﷺ جن جي ذريعي اسان کي معلوم ٿي آهي.
سوال: قرآن شريف کي لٿي تيره سئو سالن کان مٿي وقت گذري چُڪو آهي، هاڻي هن ڳالهه جو ڪهڙو دليل آهي ته قرآن شريف جيڪو اسان وٽ موجود آهي، سو اهوئي قرآن مجيد آهي جيڪو حضورﷺ جن تي نازل ٿيو هو؟
جواب: هن ڳالهه جا، ته قرآن شريف اهوئي اصلي قرآن شريف آهي جيڪو حضورﷺ جن تي نازل ٿيو هو، گهڻائي دليل آهن اسين ڪُجهه سولا سولا دليل پيش ڪري ڇڏيون ٿا:
پهريون دليل: قرآن مجيد جو متواتر هجڻ، يعني لاڳيتي سلسلي سان حضور اڪرمﷺ جن جي زماني کان وٺي اڄ تائين نقل ٿيندو اچڻ، (جيڪا شيءِ تواتر سان ثابت ٿي وڃي، ان جو ثبوت يقيني ۽ قطعي هوندو آهي) هن ۾ ڪنهن طرح جي شڪ شبهي جي گنجائش نه هوندي آهي.
سوال: متواتر ۽ تواتر جي معنيٰ ڪهڙي آهي؟
جواب: جنهن ڳالهه جا نقل ڪرڻ وارا ايترا ته گهڻا هجن جو انهن سڀني جو ڪُوڙ ڳالهائڻ عقل وٽ محال هجي ته ان ڳالهه کي متواتر ۽ ان ڳالهه کي اهڙي طرح نقل ٿيندو هليو اچڻ کي تواتر چوندا آهن.
ته پوءِ هاڻي قرآن مجيد جيڪو حضورﷺ جن جي زماني کان ايتري قدر گهڻائي سان ماڻهو نقل ڪندا، پڙهندا ۽ پڙهائيندا آيا آهن جو گهٽ عقل وارو ماڻهو به يقين نٿو ڪري سگهي ته ايترا ماڻهو سڀ جا سڀ ڪوڙ ڳالهائيندا هجن.
ٻيو دليل: حضورﷺ جن جي زماني کان اڄ تائين لکين بلڪه ڪروڙين انسان قرآن شريف جا حافظ ٿيندا آيا آهن ۽ اڄ به دُنيا ۾ مُسلمانن جا لکين ٻار، جوان، پوڙها اهڙا موجود آهن، جن جي سينن ۾ قرآن مجيد محفوظ آهي.
۽ جنهن ڪتاب جي نزول جي وقت کان اڄ تائين ايترا حافط موجود رهيا هجن ۽ انهن پنهنجن سينن ۾ ان جي حفاظت ڪئي هجي، ان جي محفوظ ۽ اصلي هجڻ ۾ ڪهڙو شڪ ٿي سگهي ٿو؟
ٽيون دليل: خود قرآن شريف ۾ الله رب العزت فرمايو آهي ته اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ اِنَّا لَہٗ لَحٰفِظُوۡنَ ﴿۹﴾ يعني اسان ذڪر (قرآن مجيد) کي لاٿو آهي ۽ اسان ئي ان جا سنڀاليندڙ آهيون.
هاڻي جڏهن الله تعاليٰ قرآن شريف جي حفاظت پنهنجي ذمي کنئي آهي ۽ ان جي حفاظت جو واعدو فرمايو اٿس ته پوءِ ضروري طور تي ثابت ٿي ويو ته قرآن شريف بعینہ اهو قرآن شريف آهي جو حضورانورﷺ جن تي نازل ٿيو هو، ڇو ته ان جي حفاظت جو واعدو الله تعاليٰ فرمايو آهي پوءِ اهو اڄ تائين محفوظ آهي ۽ انشاءَالله تعاليٰ قيامت تائين محفوظ رهندو.
چوٿون دليل: قرآن شريف پنهنجي نزول جي وقت جيڪا دعويٰ ڪئي هئي ته ان جهڙو ڪلام ڪو به شخص نٿو ٺاهي سگهي، اها دعويٰ اڄ تائين هن قرآن شريف جي متعلق صحيح رهي آهي، ڇو ته جيڪو قرآن شريف اڄ موجود آهي، ان جهڙو نڪي ڪو شخص ٺاهي سگهيو آهي نه وري ٺاهڻ جي دعويٰ ڪئي آهي، نه وري ڪو ٺاهي سگهندو، پوءِ اها ڳالهه هڪ چٽو دليل آهي ته قرآن شريف اهو اصلي قرآن شريف آهي جيڪو حضور ڪريمﷺ جن تي نازل ٿيو هو.