• رشيد احمد ڀٽي
ڀٽي صاحب جي جيڪا ڪهاڻين، ناولن يا ٻين مضمونن وغيره ۾ ٻولي آهي اها جتي عوامي آهي اتي خالص پڻ آهي ساڳئي وقت هن شخص جو ڳالهه کي پيش ڪرڻ جو انداز عام ليکڪ کان الڳ ۽ نرالو آهي. ڀٽي صاحب جا افسانا يا ترجما وغيره پنهنجي جاءِ تي پر هن شخص پنهنجي ڪتاب ’’ سچ جو فلسفو ’’ ۾ جيڪو مارڪسي فڪر کي عام فهم زبان ۾ سمجھايو آهي مان نٿو سمجهان ته ڪو ان کان اڳ يا هن وقت تائين ڪنهن مارڪسي جدلياتي ماديت کي سنڌي ادب ۾ اهڙي طرح سمجھايو هجي. هي نه صرف جدليات جي قانونن کي سمجھائي ٿو پر تخليقي انداز ۾ ڏاڍي سهڻي طريقي سان پنهنجي لفظن کي انهن قانونن کي بيان ڪري ٿو بقول سندس ته ’’ جدلياتي ماديت هن حقيقيت تي بنياد رکي ٿي ته اوسر يا ترقي جي عمل جي ارتقائي ۽ انقلابي پهلن ۾ڳوڙهو لاڳاپو آهي هي لاڳاپو اهڙو گھاٽو آهي جو هڪ عمل ٻئي عمل کان ڌار ٿي نٿو سگھي ارتقائي مقداري تبديلين کان سواءِ انقلابي صفتي تبديلين کان سواءِ ڪي نوان طريقا نيون منزلون نه ماڻي سگھيون، ۽ نتيجي ۾ ڪا به ترقي يا اوسر نه ٿيندي ’’(1)
ڀٽي صاحب، مارڪس جي هن ڳوڙهي فڪر کي سمجهائيندي جڏهن تضاد اچي ٿو ته ان کي آسان طريقي سان وضاحت ڪندي سمجھائي ٿو ته ’’´جڏهين به ضد پاڻ ۾ ملن ٿا، يا جڏهين به انهن ۾ ڪنهن قسم جو ناتو پيدا ٿئي ٿو، ته انهن ۾ تضاد پيدا ٿين ٿا ان ڪري تضادن کي ٻن ضدن جي وچ ۾ لاڳاپي جو ٻيو نالو ڏئي سگھجي ٿو ’’(2) ڀٽي صاحب جتي مارڪسي فڪر کان هر وقت مطمئن نظر اچي ٿو هو آزاديءَ جي متعلق سندس خيال عين پورهيت پرتن جي گھرج مطابق آهن هو تعصب نٿو ڪري پر طبقاتي ٽڪراءُ جي انت، نظرئي ۽ عمل جي روشنيءَ ۾ اهڙي قسم جي نتيجي تي پڄي ٿو بقول سندس ته ’’ جنهن سماج ۾ سڄي عمارت پئسي جي قوت تي کڙي ڪئي وئي آهي، جنهن ۾ محنتي عوام غربت ۾ گھاري رهيو آهي، ۽ مٺ جيترا ڄورن جيان پلي رهيا آهن، ان ۾ حقيقي صحيح آزادي ٿي نٿي سگھي. پورهيت عوام تڏهين سياسي ۽ سماجي آزادي ماڻي سگهندو، جڏهين هو اقتدار پنهجي هٿ ۾ کڻندو ۽ اهڙي نئين سماج جي جوڙ ڪندو، جنهن ۾ نه پر ماري هوندا نه پيڙيندڙ ’’،(3)
ڀٽي صاحب جي خيالن جو اڀياس ڪندي اهو معلوم ٿئي ٿو ته هو نه صرف هن طبقاتي فڪر کان مطمئن آهي پر ساڳي وقت هو ان سائنسي فڪر تي عبور رکندي ان کي آسان کان آسان تر ٻوليءَ ۾ سمجھائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو اسانجو خيال آهي ته ڀٽي صاحب پهريون سنڌي اديب ۽ دانشور آهي جنهن مارڪسي فڪر جي صحيح معنى ۾ وضاحت ڪندي پورهيت عوام جو حق ادا ڪيو آهي.
حوالا.
س.ن مصنف جو نالو ڪتاب جونالو ڇپائيندڙ ادارو سن صفحو
01 رشيد ڀٽي سچ جو فلسفو عظمت ادبي اڪيڊمي 1985 77
02 رشيد ڀٽي سچ جو فلسفو عظمت ادبي اڪيڊمي 1985 81
03 رشيد ڀٽي سچ جو فلسفو عظمت ادبي اڪيڊمي 1985 148