لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

فيض جوڻيجي جو سال 2009ع جو پيش ڪيل ڊاڪٽوريٽ لاءِ ٿيسس “طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر” نظر مان ڪڍيو اٿم ۽ حيراني آهي ته ايترو خوبصورت انداز ۾ سنڌ جي اندر مارڪسي نڪتي نگاهه ۽ ترقي پسند نڪتي نگاهه کان ڪتابن جو تجزيو ڪيو ويو آهي. هڪ ته اهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان اڳ جا ڇپيل آهن ۽ ٻيا اُهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان پوءِ جا ڇپيل آهن
Title Cover of book طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

• محمد خان احمداڻي

محمد خان صاحب بنيادي طور ٽريڊيونين اڳواڻ رهيو آهي. 1983ع واري حالتن ۾ جيڪا سنڌ جي سياسي صورت حال هئي اها پاڪستان جي ٻين صوبن کان مختلف هئي ان دور ۾ سنڌ جي سياست ۾ وطن دوست انقلابي پارٽي جو هڪ ڪردار رهيو آهي. هيءَ پارٽي مارڪسي فڪر جي دعويدار رهي هن پارٽي جو نظرياتي ترجمان رسالو’’سرواڻ‘‘ هو. محمد خان صاحب نظرياتي طور مٿئين پارٽيءَ ۾ شامل رهيو ۽ سندس مضمون ان رسالي ۾ شايع ٿيندا رهيا. جڏهن هيءَ پارٽي داخلي ۽ خارجي حالتن جو مقابلو نه ڪندي ٽٽي ويئي ته محمد خان هن پارٽيءَ کي خير باد چئي پاڪستان ۾ ٽراٽسڪي فڪر جي پيروڪار لال خان ۽ منوڀائي وارن سان نظرياتي طور هڪ ٿي ڪم ڪري رهيو آهي.سندس سياسي تبصره لاهور مان شايع ٿيندڙ رسالي ’’طبقاتي جدوجهد‘‘ ۾ ڇپجندا رهن ٿا. جڏهن ته سندس سنڌي ۾ لکيل مضمون اڪثر ڪري عوامي آواز اخبار ۾ شايع ٿين ٿا. محمد خان مضمونن ۾ اڪثر ڪري سنجيدگي ۽ موضوع کان هٽي وڃي ٿو.اسٽالن ۽ ٽراٽسڪي جي اختلافن واري سياست جو سهارو وٺندي اسٽالن کي ڪريل ڪري پيش ڪري ٿو ساڳي وقت هو اسٽالن جي معاملي ۾ ادب جون گهرجون هڪ طرف ڪندي غير سنجيدگي جو مظاهرو ڪندو رهي ٿو. سنڌ ۾ خاص ڪري سنڌي ادب ۾ ٽراٽسڪي جي خيالن کي گهٽ اهميت ڏني وئي آهي پر محمد خان صاحب ٽراٽسڪي جي فڪر کي مضمونن ذريعي سنڌ ۾ پيش ڪندو رهي ٿو. جيئن اسان عرض ڪيو ته سندس مضمونن جو معيار گهٽ آهي پر پوءِ به اسان کيس هتي صرف ان ڪري شامل ڪيو آهي جو اسان جو خيال آهي ته هي پهريون سنڌي ليکڪ آهي جيڪو ٽراٽسڪي کي قبول ڪري ٿو باوجود ان جي ته ٽراٽسڪي هڪ موقعي پرست مارڪسي مفڪر رهيو آهي.