لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

فيض جوڻيجي جو سال 2009ع جو پيش ڪيل ڊاڪٽوريٽ لاءِ ٿيسس “طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر” نظر مان ڪڍيو اٿم ۽ حيراني آهي ته ايترو خوبصورت انداز ۾ سنڌ جي اندر مارڪسي نڪتي نگاهه ۽ ترقي پسند نڪتي نگاهه کان ڪتابن جو تجزيو ڪيو ويو آهي. هڪ ته اهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان اڳ جا ڇپيل آهن ۽ ٻيا اُهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان پوءِ جا ڇپيل آهن
Title Cover of book طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

• علي راز شر

سنڌي ادب ۾ اهو علميو رهيو آهي ته جنهن به ليکڪ ٻه لفظ وڏيرڪي سماج خلاف ڳالهايا يا وري اهڙي تنظيم ۾ ميمبر رهيو جنهن جي پروگرام ۾ مارڪسزم جزوي طور شامل رهيو، ته ان کي ترقي پسند يا ڪامريڊ سڏيو ويو نتيجي طور، جڏهن اڄ اسين ترقي پسند ليکڪن جي تخليق جو جائزو وٺئون ٿا ته، نه اهي پنهنجي جوهر ۾ ترقي پسند رهيا آهن ۽ نه وري پوءِ انهن مارڪسي فڪر لاءِ ڪم ڪيو آهي محترم راز شرانهن مان هڪ آهي راز شر جو شاگردي واري زماني ۾ عوامي تحريڪ جي ماتحت تنظيم سنڌي شاگرد تنظيم ۾ سياست ڪئي اتي سوشلسٽ خيال رکندڙ دوستن سان پڻ واسطو رکيو سنڌي ادبي سنگت ۾ هي ترقي پسند نوجوان ليکڪ طور آيو- جيئن اسان عرض ڪيو ته اسان وٽ ترقي پسنديءَ جو ماپو ڏاڍو خراب آهي- وقت ۽ حالتن اهو ظاهر ڪيو آهي ته راز جو مارڪسي فڪر سان واسطو نالي ماتر رهيو آهي جڏهن ته هي پنهنجي جوهر ۾ داخليت پسند آهي- راز پنهنجي داخلي محرومين جو ذڪر ڪندي ٽن جائن تي مارڪس ۽ ان جي نظريي متعلق لکيو آهي مان نٿو سمجها ته ڪو راز شر صاحب شعوري طور انهن لفظن ۽ جملن کي استعمال ڪيو آهي ته جيئن مارڪسي فڪر جي تعليم عام ٿئي پر ٻن جائن تي اهي ڪردار جي گهرج مطابق، ڪردار کي سوڀر ڏيکارڻ لاءِ استعمال ڪيل آهن مثال طور ’’هر موضوع تي ٿيندڙ بحث سارتر کان وٺي هيگل، ڪارل مارڪس جي فلسفن تي ڳالهائيندا هئاسين ۽ منجهائن چڪون به ڪڍندا هئا سين‘‘. (1)
’’۽ شايد پوءِ جدلياتي ماديت جي تبديلي واري فلسفي کي تو سمجهي ورتو هو‘‘. (2)
راز شر جي جواني جا اُهي پنج سال جيڪي مائونواز تنظيم عوامي تحريڪ سان گڏ رهيو اهو سندس مارڪسزم سان هڪ ڪنٽريبيوشن آهي! جنهن تي هن کي فخر آهي جنهن جو اظهار مون سان 2006-06-21 واري نجي ڪچهري ۾ ڪيو هو پر اهي پنج سال مارڪسي فڪر کي ڏاڍا ڏکيا پون ٿا.
’’منهنجي پسند جو رنگ ڳاڙهو آهي جڏهن مان ڪميونسٽ پارٽيءَ ۾ ڪم ڪندو هوس ته ڳاڙهو رنگ وڻندو هوم انقلاب ----انقلاب---- دماغ جون رڳون سيٽجي ويس وات ۾ زهريلي اوڳرائي ڀرجي آيس انقلاب آخ ٿو‘‘. (3)
انقلاب کي ٿڪڻ کان پوءِ به راز شر اهو چوي ٿو ته مارڪسي فڪر جي مطالعي جو اڃان ٻيو فڪر نه آهي (2006-06-21) ته اهو سندس سياسي بيان سمجهيو ويندو پر سچائي اها آهي ته راز شر صاحب جو مارڪسي نظريي سان ڪوبه واسطو نه آهي.
راز شر جو سنڌي شاگرد تحريڪ ۾ اچڻ فقط اتفاق آهي هو نظرياتي طور وجوديت پسند آهي مارڪسي فڪر سان هن جو واسطو نه آهي ۽ انقلاب جي فڪر کان بيزاري ڏيکاري ٿو ۽ انقلاب کي ٿُڪَ هڻي ٿو.

حوالا

نمبر مصنف جو نالو ڪتاب جو نالو ادارو جنهن ڇپرايو سن صفحو

1 شر راز گئلري مان ڪريل وجود مشعل پبليڪيشن ڪراچي 2002 111
2 شر راز گئلري مان ڪريل وجود مشعل پبليڪيشن ڪراچي 2002 111
3 شر راز گئلري مان ڪريل وجود مشعل پبليڪيشن ڪراچي 2002 66