لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

فيض جوڻيجي جو سال 2009ع جو پيش ڪيل ڊاڪٽوريٽ لاءِ ٿيسس “طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر” نظر مان ڪڍيو اٿم ۽ حيراني آهي ته ايترو خوبصورت انداز ۾ سنڌ جي اندر مارڪسي نڪتي نگاهه ۽ ترقي پسند نڪتي نگاهه کان ڪتابن جو تجزيو ڪيو ويو آهي. هڪ ته اهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان اڳ جا ڇپيل آهن ۽ ٻيا اُهي ڪتاب آهن جيڪي پاڪستان کان پوءِ جا ڇپيل آهن
Title Cover of book طبقاتي فڪر جا سنڌي ادب تي اثر

• رحمت الله ماڃوٺي

رحمت الله صاحب سنڌي افسانوي ادب ۾ هڪ سيڪيولر ذهن جي مالڪ سان داخل ٿئي ٿو سندس ڪهاڻين جو مهور انسان ۽ انسانيت آهي جڏهن ته هو ڏيهه واسين جي پيڙا ۽ سماجي حقيقتن جي پڻ عڪاسي ڪري ٿو. 1983ع واري حالتن جو اثر قبوليندي ان جو اظهار ادب ۾ ڪري ٿو. حالتن مطابق هو پنهنجون همدرديون پورهيت عوام سان رکي ٿو شايد ان آڌار تي کيس طبقاتي فڪر جو پوئلڳ چيو ٿي ويو. پر رحمت صاحب جو ادب طبقاتي فڪر جي روشني ۾ لکيل نه آهي. جيئن اسان عرض ڪيو ته هو انسان ۽ انسانيت کي پنهنجو موضوع بڻائي ٿو نتيجي طور پورهيت عوام تي ترس کائيندي لکي ٿو.
ڪهاڻي کان علاوه رحمت صاحب ڊراما پڻ لکيا آهن جيڪي ڪتابي صورت ۾ نه آهن پر پي-ٽي-وي جي ناٽڪ رنگ جي معرفت عوام جي سامهون آيا آهن. ساڳي ريت سندس اردو ۾ لکيل ڊراما پڻ پي-ٽي-وي معرفت پاڪستاني سطع تي اچي چڪا آهن رحمت صاحب جي ڊرامن جا موضوع سنڌي سماج مان اڀرن ٿا ساڳئي وقت هي تمام سٺا مڪالمه پڻ لکي ٿو. پر غور طلب ڳالهه هي آهي ته هو عوام کي ٻوگهلو ۽ بي وقوف ڪري پيش ڪري ٿو هن جي ڊرامن ۾ هيٺئين طبقي سان تعلق رکندڙ ڪردار جتي کل ڀوڳ جو سبب بڻجن ٿا اتي اهو پڻ سوال اڀري ٿو ته صرف پورهيت طبقي تي ٺٺول ڇوٿي ڪئي وڃي؟ ڇا اهو طبقاتي تعصب نه آهي؟ رحمت صاحب اهڙن سوالن تي سوچڻ کانسواءِ پورهيت عوام جي سادگي کي پنهنجي ڊرامن جي زينت بڻائيندو رهي ٿو. رحمت صاحب جي ٻولي وچولي نه پر لاڙي لهجي واري آهي. رحمت صاحب جيڪو اخبارن ۾ لکيو آهي يا جيڪي افسانه يا ڊراما تحرير ڪيا آهن انهن مان ڪاٿي به اهو معلوم نٿو ٿئي ته ڪو هي مارڪسي/طبقاتي فڪر جو پيروڪار آهي. پر هن لاءِ اهو هڪ عام خيال آهي ته هي مارڪسي فڪر تي هلندڙ ليکڪ آهي.