PIA جا اجر جا ڪم ۽ اسان کان اڳ آيل پاڪستاني
”توهان هلي ويهو ته ائيرهوسٽس هٿان موڪليان ٿو.“
ٿوري دير بعد ايئر هوسٽس ڪئپٽن سليم ۽ مون لاءِ پلاسٽڪ جي شربت وارن گلاسن ۾ ڪافي کڻي آئي. شايد اهو ان ڪر ي جيئن ٻين مسافرن کي خبر نه پوي ته هاڻ ڪافيءَ جو دور به شروع ٿي ويوآهي. جو پوءِ ضرورت نه هوندي به هرڪو وري ڪافيءَ لاءِ گهر گهر ڪري ها. اهو بلڪل ائين آهي جيئن ڪنهن محفل ۾ ڪو ڄڻو پاڻيءَ جي گهر ڪندو آهي ته ان بعد سڀ شروع ٿي ويندا آهن ۽ پيارڻ وارو ٻه رڪعتون نفل ثواب تان به هٿ کڻي ڇڏيندو آهي.
اڄڪلهه مڙيئي هوائي ڪمپنيون ايڏيون ته ڪنجوس ٿي ويون آهن جو جهاز ۾ ويهڻ بعد فقط پهريون گلاس شربت يا چانهه ڪافيءَ جو مفت ۾ پيارين ٿيون. ان بعد ڪو وسڪي پئي يا ڪوڪاڪولا، بيئر پيئي يا ٺلهو نل جو پاڻي، پهرين ميدان تي پئسا رکي پوءِ ڳالهه ڪري وارو حساب آهي. ان خيالن کان پي آءَ اي جو اهو پڻ اجر جو ڪم سمجهڻ کپي. سندس هڪ ٻي نيڪي پڻ ياد رکڻ ضروري آهي ۽ ڏينهن قيامت تي ان جو پڻ پي آءِ اي کي اجورو ملڻ کپي. اها ته ڪوپن هيگن ۾ لهڻ وقت ايئرهوسٽس وڏو لفافو گانٺين ۽ چونئرن جو لڪائي هڪ مونکي ڏنو ۽ هڪ ڪئپٽن سليم کي ۽ هڪ وڏي پلاسٽڪ واري ڪوڪا ڪولا جي بوتل ۽ هڪ آب حيات نالي پاڻيءَ جي بوتل پڻ اسان کي ڏني. ان وقت اسان کي انهن شين جي قدر نه ٿيو پر پوءِ ڪوپن هيگن ايئرپورٽ تي جڏهن مالمو هلڻ لاءِ هوور ڪرافٽ جو ٽي ڪلاڪ انتظار ڪيوسين ۽ يورپ جي سيءَ ڇتي بک جو احساس ڏياريو ۽ پيٽ ۾ ڪوئا ڊوڙڻ لڳا ۽ ساڳي وقت سامهون ڪئنٽين ۾ وڪامندڙ چانهه بسڪٽن جا آسمان سان ڳالهيون ڪندڙ اگهه پڙهياسين ته لفافا کولي اهي گانٺيا بسڪيٽ خوب مزي سان کاڌاسين ۽ ڪوڪا ڪولا پيتيسين. باقي بچيل مال مالمو پهچي پنهنجن پراڻن پاڪستاني ساٿين: حميد قاضي، احمد ڪمال علوي ۽ ڪئپٽن عاشق خان کي تبرڪ طور ڏنوسين. اهي ٽئي ڄڻا گذريل سال هتي سئيڊن آيا هئا ۽ اڃا هڪ سال مالمو (سئيڊن) ۾ رهڻو اٿن.
عبدالحميد قاضي مون وانگر شروع کان PNSC ۾ جهازن جو چيف انجنيئر آهي. پاڻ ڄائو ۽ پليو نپنو ڪراچيءَ ۾، سندس اصل ڳوٺ سجاول آهي. پاڻ مرحوم قاضي عبدالڪريم جو وڏو فرزند آهي. سندس ڏاڏو قاضي فقير محمد انگريزن جي ڏينهن ۾ بولٽن مارڪيٽ ۾ هيلٿ انسپيڪٽر هو. سندس چاچو قاضي عبدالعزيز پڻ ڪراچي ميونسپل ڪارپوريشن ۾ آخر تائين هيلٿ انسپيڪٽر ٿي رهيو. سندس پڦيون حيدرآباد ۾ رهيون، ۽ هڪ، مرحوم ڊاڪٽر عبدالعزيز جي گهر واري هئي ۽ ٻي، مرحوم آخوند فتح محمد جي، حميد قاضيءَ جا ناناڻا بروهي آهن ۽ سندس والده ۽ مشهور وڪيل اي.ڪي. بروهيءَ جي زال سوٽ ٿين.
قاضي حميد سان ڪڏهن به هڪ جهاز تي سفر ڪرڻ جو موقعو نه مليو. البت چيف انجنيئر جو امتحان ڏيڻ وقت هڪ ئي گهر مسواڙ تي وٺي پڙهائي ڪئي هئيسين.ان بعد اسان هميشه مختلف جهازن ۽ بندرگاهن ۾ رهيا سين.
احمد ڪمال علوي پورٽ قاسم ۾ ڪم ڪري ٿو. جامعه ڪاليج ملير مان 1963ع ۾ انٽر ڪرڻ بعد هو پڻ مون وانگر مئرين اڪيڊمي چٽگانگ ۾ آيو هو ۽ اسان ٻئي ڪلاس ميٽ هئاسين. مئرين انجنيئرنگ جو پنجن سالن جوڪورس پورو ڪرڻ بعد آئون PNSC جهازران ڪمپنيءَ ۾ آيس جيڪا انهن ڏينهن ۾ NSC جي نالي سان سڏبي هئي. ڪمال علوي ڪواسجي سيٺ جي خانگي جهازران ڪمپني ”پاڪستان شپنگ لائين“ ۾ ويو. انهن کي ”باغ ڊاڪا“ ۽ ”باغ ڪراچي“ نالي ٻه جهاز هئا. بعد ۾ سڀئي جهاز هڪ ئي قومي ڪمپني ۾ ملايا ويا. جيڪا اڄ ڏينهن تائين پاڪستان نئشنل شپنگ ڪارپوريشن جي نالي سان سڏجي ٿي.
اسان ڪڏهن ڪنهن جهاز تي ته ڪڏهن ڪنهن جهاز تي نوڪري ڪري، Sea – Time پورو ڪيوسين. مقرر مدي تي M.O.T جا امتحان ڏيئي جهاز جي آخري انجنيئري رئنڪ چيف انجنيئري تائين پهتاسين. ڪجهه سال ان آخري رئنڪ تي Sail ڪرڻ بعد ڪناري جي نوڪري (Shore – job) لاءِ هٿ پير هنيوسين. علوي استعيفى ڏيئي هڪ ٻن ٻين ڪلاس ميٽن سان گڏ جهازن جي مرمت لاءِ پنهنجو پرائيويٽ ورڪشاپ کوليو. هونه فقط پڙهائيءَ جي ڏينهن ۾ هوشيار ۽ محنتي هو پر جهاز تي پڻ سندس چاهه ۽ پيار مشينري ۽ پڙهائيءَ سان پختو رهيو. ڪنهن سنئين سبتي ملڪ ۾ هجي ها ته محنت، ايمانداري ۽ ذهانت ڪري. اڄ هو هڪ وڏي شپ يارڊ يا جهازن جي مرمت ڪندڙ ورڪشاپ جو باس هجي ها ۽ نه فقط سوين هزارين ملڪ جا ماڻهو هن جي ورڪشاپ ۾ ڪم ڪري روزگار کي لڳا رهن ها پر ساڳئي وقت غير ملڪي جهازن جي مرمت ڪري ملڪ لاءِ غير ملڪي ناڻو ڪمائي ڏئي ها. پر افسوس جو هونه اٽڪل بازين کان واقف آهي ۽ نه رشوت ۽ حصا پتيون ڏيئي ڪم اڪلائڻ جو هنر ڄاڻي ٿو. سندس فقط ۽ فقط ٽيڪنيڪل ڄاڻ ڪسٽم، بندرگاهه جي استادن، پوليس ۽ غنڊن جي اجائي گُهر گهر اڳيان ساهه پٽي نه سگهي. ابتا سبتا قاعدا قانون کيس ڪم ۾ رنڊڪون وجهڻ لڳا. هو جهاز جي ته هر مشين ٺاهي ان کي Grease _ Up ڪري سگهي ٿي پر واسطيدار عملدارن جي هٿن کي گريز نه لڳائي سگهيو. ٻين لفظن ۾ هو ڏنو پٽ ڇٽي جو ذات جو آسودو ٿي نه سگهيو. هن کي پنهنجو خانگي دڪان سگهوئي بند ڪرڻو پيو. ويتر چڙهي ويل قرض کي موٽائڻ لاءِ سرڪار يا ڪنهن سيٺ جي نوڪريءَ لاءِ هٿ پير هڻڻو پيو. ٻار وڏا ٿيڻ ڪري انهن جي تعليم جو مسئلو پڻ سامهون هوس، نيٺ پورٽ قاسم ۾ نوڪريءَ ملي ويس. ۽ اها عام ڳالهه آهي ته اسان وٽ سرڪاري ۽ ان قسم جي نوڪريءَ ۾ مم گوڏا چٽي ويندي آهي. قابليت ۽ ڏات چنجهي ٿي ويندي آهي. سيٺ يا اعلى عملدار جي مقرر ڪيل هڪ دائري ۾ ڪم ڪرڻ ڪري ماڻهو گهٽ، چاڪيءَ جو ڍڳو وڌيڪ ٿي ويندو آهي. ڪابه Creative شيءِ پيدا نه ڪري سگهبي آهي. هتان سئيڊن مان M.sc ڪرڻ بعد هڪ دفعو وري هن کي ساڳي ئي گهاڻي ۾ وڃي جٽڻو آهي.
چٽگانگ مان مئرين انجنيئرنگ جي بنيادي تعليم گڏ حاصل ڪرڻ بعد، هاڻ پنجويهه سالن بعد علويءَ سان گڏ رهڻ جو موقعو مليو آهي. وچ ۾ ٻه چار دفعا ڪڏهن ڪنهن ملڪ جي بندرگاهه ۾ يا ڏيهي بندرگاهه ڪراچيءَ ۾ ڪنهن دعوت يا ميٽنگ ۾ ملاقات ضرور ٿي هوندي پر هينئن نه جيئن هاڻ هڪ ئي هاسٽل ۾ رهيل آهيون. هڪ ئي يونيورسٽيءَ ۾ روز ملاقات ٿئي ٿي. ساڳي ميس ۾ گڏ ماني کائون ٿا ۽ ڪڏهن ڪڏهن ته ساڳي بس ۾ يونيورسٽي اچڻ وڃڻ ٿئي ٿو.
اهڙي طرح هن يونيورسٽيءَ ۾ اسان کان هڪ سال اڳ آيل، ٽيون همراهه ڪئپٽن عاشق خان آهي. ڪئپٽن عاشق اسان واري ساڳي جهازران ڪمپني PNSC ۾ ملازم آهي. اسان کان ڪجهه ننڍو آهي ۽ آفيس ۾ ڪم ڪرڻ بدران اڃا تائين هو جهازن تي Sail ڪري ٿو. هن يونيورسٽيءَ مان ايم ايس سي ڪرڻ بعد ضرور هن کي ڪو آفيس جوڪم ڏنو ويندو. خاص ڪري چارٽرنگ جو ان ئي موضوع تي هو ٿيسز پڻ لکي رهيو آهي.