فنا ٿيندڙ اقليت
• بين الاقوامي سامونڊي قانون.
• Confict Resolution / Dispute Settlement.
• قانون جي شروعات. وغيره وغيره.
سندس دلچسپ ليڪچر ۾ سڀ پنڊ پهڻ ٿي ويندا آهن. وقت جو احساس نه ٿيندو آهي ۽ رسيس جو وقت ئي وسري ويندو آهي. سگريٽ ڇڪڻ وارن کي البت ٿوري گهڻي آنڌ مانڌ رهندي آهي. ان ڏينهن ملائيشيا جي شاگرد (چيف انجنيئر ذينورين) آذربائيجان جي چنگيز کي سگريٽ ڇڪڻ جو اشارو ڪري اٿڻ لاءِ چيو. سعودي عرب جي صالح الشهريءَ کنگهڪار ڪري ٿائلينڊ جي سوتي چائيءَ کي سگريٽ ڏيکاريو. نيٺ ايران جي شاگرد (ڪئپٽن شهريار) پروفيسر گولڊ کي ڳالهائڻ دوران چيو:
”سر! اسان مان ڪجهه بي چيني محسوس ڪري رهيا آهن.“
پوڙهي پروفيسر پنهنجي عينڪ اکين تان لاهي کيسي ۾ وڌي ۽ مرڪندي وراڻيو:
”مونکي ان اقليت (Minority) جي خبر آهي.“ ۽ پوءِ سڀني ڏي مخاطب ٿي چيو: “Let Smokers to Smoke” اها دنيا جي Dying Minority آهي.“ (سگريٽ ڇڪڻ وارن جي قوم ڄاڻ ته ختم ٿي).
ترڪيءَ جي حسن بقال نائيجريا جي عثمان کان سگريٽ اڌارو گهرندي چيو:
”في الحال ته عيش ڪيون پوءِ ڏٺو ويندو.“ ۽ پوءِ سگريٽ دکائي ڊگهو سوٽو هڻي عثمان جي ڪنڌ تي هٿ رکي چيو:
”منهنجا ڪارا عثمان! پروردگار جا ٿورا مڃڻ کپن جو پاڻ سموڪر آهيون ۽ هڪ سگريٽ ڇڪڻ بعد سڄو ٿڪ لهيو وڃي ۽ وري تازا توانا ٿيو وڃون. سموڪر جي نه هجون ها ته هن چيف انجنيئر مظهراقبال (هن بنگلاديش جي شاگرد ڏي اشارو ڪيو جيڪو اهي رسيس وارا ڏهه منٽ ورانڊي ۾ رکيل صوفا تي اڌ گابرو ٿي سمهي رهندو آهي) وانگر بيهوش ٿي پيا هجون ها.“
ان بعد حسن بقال چنگيز کي ڀاڪر پائي ترڪي زبان ۾ خبرون ڪرڻ لڳو. آذربائيجان جو هي چنگيز ۽ ترڪيءَ جو حسن پاڻ ۾ سٺا دوست آهن. پاڙيسري ملڪن جا آهن. ٻنهي جي انگريزي پوري پني آهي. ٻنهي جي مادري زبان ترڪي آهي. پر چنگيز کي روسي به اچي ٿي جو سندس ملڪ گڏيل روس ۾ هجڻ ڪري اسڪول ۾ روسي پڙهيو. سلطنت عثمانيه جي ڏينهن ۾ روس جون اهي رياستون ترڪن جي هٿ هيٺ هيون. انڪري اڄ به آذربائيجان جي ڪلچر ۽ ماحول تي ترڪيءَ جو وڏو اثر آهي. بهرحال حسن بقال کي چنگيز تيمورلوو سٺو دوست ملي ويو آهي ۽ ٻئي گڏ گڏ رهن ٿا. ٻئي يار ويس ۽ چرچائي پڻ آهن.
ترڪي ۽ پاڪستان جي دوستيءَ ڪري حسن ۽ آئون بنا ڪنهن تعارت ۽ تڪلف جي سڃاڻان ٿي وياسين ۽ حسن جي معرفت چنگيز به سٺو سنگتي ٿي ويو آهي.
اهڙا سبجيڪٽ جن جي اسان کي اڳهين واقفيت هوندي آهي يا پڙهائڻ وارو پروفيسر بور هوندو آهي ته اسان ٽئي ڄڻا ليڪچر هال مان ڀڄي ڪئنٽين ۾ وڃي چانهه پيئندا آهيون. هڪ ڏينهن حسن بقال کي چيم:
”سائوٿ آفريڪا کان آيل ته عجيب آهن. هڪ به پيرڊ نٿا گسائين. ڄڻ ننڍا ٻار هجن. اڄ سوچيم پئي ته کين چوان ته ايڏو به سنجيدو نه ٿيو. جيڪي شيون پڙهيل اٿانوَ پيرڊن مان هليا اچو.“
متان اهڙو ڪچو ڪم ڪيو اٿئي. اهي بيوقوف ائين ئي بيوقوف هجن. هينئر سؤ سوا مان پاڻ جهڙا ست اٺ اٿيو اچن ٿا ۽ ڪنهن کي خبر ئي نٿي پوي. سائوٿ آمريڪا جي هڪ ملڪ جو نڪرندو ته ان پويان نه فقط سڄي کنڊ جي ملڪن جا شاگرد ٻاهر نڪرندا پر وچ آمريڪا جا به هليا ايندا ۽ پوءِ پروفيسر حاضري وجهڻ شروع ڪري ڏيندو ۽ پنهنجي آزادي ختم ٿي ويندي.“
”ڳالهه ته واهه جي ڪئي اٿئي.“ مون حسن جي پٺي ٺپري.
”گذريل هفتي جهاز جي ڊيڪ جون ماپون وٺڻيون هيون. ڪولمبيا جي شاگردياڻي ائنا روزا چيو: ”ڊيڪ تي مونکي سيءُ ٿو لڳي آءُ ڪانه ٿي هلان.“ ان بعد بولويا جي شاگرد بهانو ڪيو، ان بعد برازيل، ان بعد وچ آمريڪا جي ملڪ ميڪسيڪو جي شاگرد بهانو ڪيو، ان بعد گئاٽمالا، اڪيڊار، ڪاسٽا ريڪا ۽ ان بعد چليءَ جي شاگرد ( ڪمانڊو رڪاڊو) جڏهن بهانو ڪيو ته مون کيس ويهاري چيو: ”تون ته هلي ماپ ڪراءِ. توکي ڇو ٿو سيءُ لڳي. تون چلي ملڪ جو آهين جتي ٻارهوئي سئيڊن جهڙو سيءُ آهي.“ منهنجي ان چوڻ تي ککو وکو ٿي ترسي پيو، نه ته ان بعد باقي رهيل ڏکڻ آمريڪا جي ملڪن: ارجنٽائين، پيرو وغيره جابه اٿيا ٿي.“