جيترو قاعدو اوترو فائدو
پهرين ائين هوندو هو جو سمنڊ کي هرڪو ٻهر اڇلڻ جو ٽوڪرو سمجهندو هو. جيئن اسان وٽ جهلم، چناب ۽ سنڌو درياه کي سمجهيو وڃي ٿو. هنگڻ، مُٽڻ،ڪپڙا ڌوئڻ کان وٺي منجهن گهوڙا، گڏهه وهنجاريا وڃن ٿا، مُئل ڪتا، ٻلا اڇلايا وڃن ٿا ۽ ڪارخانن، فئڪٽرين مان نڪتل زهريلو گند ۽ تيزابيت سان ڀريل مادا هنن درياهن منجهه وهايا وڃن ٿا. ساڳيو حال بنگلاديش، برما ۽ انڊيا جي سرما، ڪرنا ڦلي، برهمپترا، گنگا جمنا ۽ اروادي ندين جو آهي. جيڪي ڪِن سن آيو، درياهه منجهه اڇل. (نه ته جهوني جڳ ۾ فقط نيڪيءَ کي درياهه ۾ اڇلايو ويندو هو.) اهڙيءَ طرح جهازن وارا مڻين بلڪ ٽڻين ڪچرو، گندو تيل يا بنا ڪنهن جي جهل پل جي سمنڊ ۾ اڇلائيندا رهيا ٿي.
درياهه ته وري به ڪنهن ڪنهن ملڪ جي ملڪيت سمجهيا وڃن ٿا پر سمنڊ جو ڪو ڌڻي سائين نه سمجهيو ويو ٿي. هر هڪ ان کي بيدرديءَ سان استعمال ڪيو ٿي. انجڻين وارن جهازن جي شروعات ۾، ٿورو گهڻو ڪچرو يا ڪنو تيل اڇليو ويندو هو، جنهن کي اٿاهه سمنڊ پنهنجي پيٽ ۾ جذب ڪري ڇڏيندو هو. ڪو خاص اثر نٿي ٿيو، پر سئيز ڪئنال بند ٿيڻ کان پوءِ جڏهن تيل کڻڻ جا جهاز ويهه ٽيهه ٽنن مان ڦري لک ٻن ٽنن جون آفتون ٿي پيون ته پوءِ ”جيڏو اٺ تيڏا لوڏا“ وانگر انهن مان ڪچرو به ان حساب سان اڇلائڻ لڳو ۽ پوءِ اماڪو ڪئڊيز ۽ ايڪسان والديز جهڙا ٽئنڪر ڀڄي پيا ته سڄي دنيا ۾ واويلا مچي وئي. عوام ۽ حڪومتن جون اکيون کلي ويون. هزارين ٽن ڪچرو ڏامر جهڙي تيل فرانس ۽ الاسڪا جي ڪنارن کي ڪارو ڪري ڇڏيو. ان جي اردگرد سوين ميلن تائين رهندڙ مڇيون، گانگٽ ۽ سامونڊي پکي مري ويا يا زهريلا ٿي پيا. جهاز هڪڙن جا، تيل وڪڻڻ وارا ٻيا ۽ خريد ڪرڻ وارا ٽيان ۽ نقصان وري وچئين چوٿين ملڪ کي رسي.
سمنڊ جهڙي وچ جي شيءِ لاءِ ڪو ته پوليس وارو هجي، جيڪو جهازن جي مالڪن تي، جهازن ٺاهيندڙن ۽ هلائيندڙ تي نظر رکي ته بابا دنيا جا سمنڊ خراب نه ڪريو. جهاز مضبوط ٺاهيو، انهن کي هوشيار ماڻهن کان خيال سان هلرايو. جهازن جون لوهي چادرون ۽ گارڊر بيم مضبوط لوهه مان ٺهرايو. ڪلڪتي ڪراچي ڪولمبو جهڙن ڳتيل بندرگاهن ۾ ڪاڪوس اڇلي ڪالرا، ٽائيفائيڊ جهڙيون بيماريون پيدا ڪرڻ بدران پنهنجي جهاز تي Sewage Plant هڻي ڪاڪوس ڪچري کي اتي ئي ساڙي ٻاري ڇڏيو. جهازن جون تيل هاڻيون ناديون ڌوئي ڪن ڪچرو وچ سمنڊ ۾ اڇلڻ بدران ڪنهن هڪ ٽانڪيءَ ۾ گڏ ڪري پوءِ بندرگاهه ۾ ٽرڪن ذريعي ان تيل کي سمنڊ کان پري موڪلي ڇڏيو جتي ان کي صاف ڪري ڪم جي لائق بڻايو وڃي. يا اهڙي هنڌ تي اڇلايو وڃي جو انسان ذات توڙي هن ڌرتيءَ تي رهندڙ جانور، پکي پکڻ لاءِ نقصانڪار ثابت نه ٿئي.
اهڙي طرح جهاز هلائيندڙ انجنيئرن ۽ نيويگينٽن جو امتحان اڃا به سخت کان سخت ڪيو وڃي ۽ ملڪ جا اهي نوجوان چونڊيا وڃن جن جي جسماني توڙي ذهني قوت، گهڻي کان گهڻي هجي، جيئن طوفان ۾ ڏينهن جا ڏينهن جاڳڻ ۽ ٿڌ توڙي سخت گرميءَ ۾ ڊيوٽي ڪندي هنن جو هوش سالم رهي ۽ اهڙي ڪا غلطي ڪري نه سگهن جيڪا ٻين جون زندگيون تباهه ڪري.
مٿين ڳالهين کي ڌيان ۾ رکي دنيا جي ملڪن گڏجي انٽرنيشنل مئريٽائيم آرگنائيزيشن ٺاهڻ جو ارادو ڪيو. 1958ع ۾ پهريون دفعو 23 ملڪن جي حڪومت ان کي لکت ۾ قبول ڪيو. اڄ IMO جا 136 ملڪ ميمبر آهن. سندن هيڊ ڪوارٽر لنڊن ۾ آهي جتي سمنڊ، جهازن ۽ جهاز هلائيندڙ جي انيڪ مسئلن تي نه فقط سوچيو وڃي ٿو پر انهن کي حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي. مثال طور هن کان اڳ هر جهاز لاءِ ٻٽو ترو Double Bottom ضروري هو، جيئن هيٺان ڪا وڏي شيءِ جهاز کي لڳي ته ٻڏڻ کان بچي وڃي ۽ فقط هيٺيون ترو ناس ٿئي. پر هاڻ ڪيترا حادثا ٿيا آهن جن ۾ تيل کڻندڙ جهاز (ٽئنڪر ۽سپر ٽئنڪر) هيٺان ڀڄڻ بدران پاسن کان چيراٽجي پيا آهن. تيل وهڻ ڪري سوين ميل سمنڊ ۽ ڪنارو خراب ٿي ويو آهي. اهڙن حادثن جي بچاءَ لاءِ اهو فيصلو ٿي رهيو آهي ته هاڻ هن سال کان جيڪي به تيل جا جهاز لهندا انهن جو نه فقط ٻٽو ترو هوندو پر پاسا پڻ ٻه هوندا. جيئن هڪ جهاز ٻئي جهاز سان، جيٽيءَ يا برف جي ڇپ (Ice Berg) سان ٽڪرجڻ ڪري نقصان نه ٿئي ۽ جهاز جو جسم چيرجڻ تي به تيل محفوظ رهي.
دراصل IMO جو ڪم نج پوليس واري جو نه آهي. آءِ ايم او مختلف مسئلن تي ماهرن ذريعي معلومات وٺي ميمبر ملڪن جي حڪومتن کي فقط آگاهه ڪري ٿو ته انسان، جهاز، سمنڊ ۽ اوس پاس جي ماحول (Environment) جي حفاظت لاءِ ڇا هئڻ کپي. پوءِ هر ملڪ جي حڪومت پنهنجي ملڪ جي جهازن جي مالڪن تي زور بار آڻي اهي قاعدا قانون مڃرائي ٿي. مثال طور هر جهاز لاءِ اهو ضروري آهي ته ان ۾ جيترا ماڻهو سفر ڪن، اوتريون لائيف جئڪيٽون هجن. يعني هرماڻهوءَ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ هڪ لائيف جئڪيٽ هجڻ ضروري آهي. جيئن جهاز جي ٻڏڻ وقت اڻ تارو به بچي سگهي. پوءِ جهازن جي مالڪن تي ٻڌل آهي ته جي هو چاهين ته هڪ کان وڌيڪ به رکي سگهن ٿا پر حڪومت طرفان هن لاءِ ضروري آهي ته گهٽ ۾ گهٽ هڪ ماڻهوءَ لاءِ هڪ ضرور رکي. ان جي پورائي بنا هو جهاز هلائي نٿو سگهي.
ڪن ڪن ملڪن جي جهازن جا مالڪ قانون تي پورو نٿا هلن ۽ پنهنجي ملڪ جي واسطيدار عملدارن کي رشوت ڏيو هنن کي ماٺ ڪرايو ڇڏين. پوءِ اهڙا بي قاعدگين وارا جهاز جڏهن ٻئي ملڪ ۾ پهچن ٿا ته جهلجيو پون. هيلسنڪي، هئمبرگ جهڙن ڪيترن يورپي ۽ آمريڪي بندرگاهن ۾ آفريڪا ۽ ايشيا ملڪن جي حڪومت جا جهاز سزا طور ٻڌل نظر ايندا، جنهن مان توهان انهن ملڪن جي حڪومتن ۽ مالڪن جي رشوتخورين جو اندازو لڳائي سگهو ٿا. جهاز هلائيندڙن لاءِ خوشيءَ جي ڳالهه تڏهن آهي جڏهن سندن ملڪ جي حڪومت ۽ ڌارئين ملڪ جي حڪومت سندن اڻ _ صحيح جهاز کي جهلي سگهي ۽ مالڪ کي نه فقط جهاز حفاظت وارو بنائڻو پوي پر ڳرو ڏنڊ پڻ ڏيڻو پوي. جهاز هلائيندڙ ان ۾ ئي يقين رکن ٿا ته جيترو قاعدو اوترو فائدو.