عرب به سستي مارڪيٽ ڳوليندا وتن
”نَو لڳي اٺن منٽن تي هڪ بس پنهنجي اسٽاپ وٽان هلي ٿي، ان ۾ هلڻ جي ڪوشش ڪبي.“ ڪئپٽن سليم چيو، ”نه ته پوءِ ٻي بس نَو لڳي چوٽيهه منٽن تي هلندي.“
هتي ڇنڇر آچر کان علاوه باقي ڏينهن تي بسون ڏهن کان پندرهن منٽن جي وقفي تي هلن پر آچر ڏينهن گهٽ ماڻهو هجڻ ڪري اڌ ڪلاڪ کن جو وقفو ٿئي. پر هر بس، هر اسٽاپ تي، هر ڏينهن، مقرر وقت تي پهچي، ۽ هر بس اسٽاپ تي، بس جو وقت لکيل هوندو آهي. وقت جي ايڏي پابنديءَ تي بسن جو پهچڻ ۽ هلڻ انگلينڊ، آمريڪا ۽ جپان ۾ به نه هوندو. ٿي سگهي ٿو هنن جي ايتري پابندي قائم رکڻ ۾ ان ڳالهه جو به هٿ آهي ته عوام تمام گهٽ آهي. بسن جي سهوليت ڪري، جن کي ڪارون آهن، اهي به بسن ۾ سواري ڪن ٿا. انڪري ٽرئفڪ جام ٿئي ئي ڪانه، ۽ ڊرائيور ان حساب سان بس کي ٿورو آهستي يا تکو ڪري، وقت تي بس اسٽاپ تي اچيو پهچائي. ڪراچي، رنگون، بئنڪاڪ، بمبئي، ڪلڪتي ۽ ڍاڪا جهڙن شهرن ۾، موت وانگر ڪنهن کي خبر ئي ناهي ته، هڪ اسٽاپ ڇڏڻ بعد، اها بس ٻي اسٽاپ تائين پهرين پهچندي به سهي! ٿي سگهي ٿو حادثي ۾، ڪنهن گوڙ گهمسان هڙتال ۾، رستي تي ئي ان کي ساڙيو ٻاريو يا اغوا ڪيو وڃي.
پاڪستان جي هن وقت آدمشماري 120 ملين آهي يعني ٻارهن ڪروڙ. هن کان اڳ ۾ ملائيشيا ۾ هوس، جيڪو ملڪ پکيڙ ۾ تقريباً پاڪستان جيترو آهي پر سندس آدمشماري ويهه ملين يعني ٻه ڪروڙ هجڻ ڪر ي تعجب لڳندو ته، ڪيتري گهٽ آهي ۽ هاڻ هتي سئيڊن ۾ ان کان به گهٽ آدمشماري نه فقط عجب جي ڳالهه آهي پر گهڻن مسئلن جو حل پڻ آهي. سئيڊن به پاڪستان جيڏو آهي پر، سندس آدمشماري فقط اسي لک آهي. ان کان وڌيڪ ماڻهو ته اسان جي فقط هڪ شهر ڪراچيءَ ۾ رهن ٿا. سو دنيا جي ڪيترن ملڪن جي ترقيءَ جو راز سندن آدمشماريءَ ۾ آهي. بنگلاديش جو هتي رهندڙ هڪ همراهه چوندو آهي:
”سئيڊن حڪومت حوالي، فقط هڪ شهر ڪراچيءَ، ڍاڪا يا بمبئي، فقط هڪ سال لاءِ ڪري ڇڏيو ته وايون بتال ٿي وڃنس.“
بهرحال ٽوڪيو، اوسلو، هيلسنڪي ۽ اسٽاڪ هوم وانگر مالمو پڻ دنيا جو مهنگو ترين شهر آهي جتي بقول اسان جي هڪ ڪلُيگ آصف غيور جي (جيڪو ٻه سال اڳ هتان ايم ايس سي ڪري ويو)، ”سئيڊن جي ڪنهن شهر۾ ونڊو شاپنگ ڪندي به ڊپ ٿو لڳي.“ پر اهڙن مهنگن شهرن ۾ به ڪٿي ڪٿي اهڙا هنڌ (ڪراچي جي کوڙي گارڊن ۽ موتن داس مارڪيٽ وانگر) آهن جتي جون شيون وٺي، هڪ يا ٻه هفتا نه پر يڪا ٻه سال آرام سان گذريو وڃن. هونءَ ته هي ملڪ اهڙا آهن جتي سعودي عرب جا عرب (جيڪي امير ترين چئي سگهجن ٿا ۽ پنهنجي ملڪ توڙي سنگاپور، ڪراچي، بمبئي جهڙن شهرن ۾ وڏي لئه سان پيا هلن.) اهي به هتي جهڙا غريب ۽ وائڙا وائڙا. وتن اسان جهڙن سان گڏ ڦرندا ۽ سستيون بازاريون ڳوليندا. هنن مارڪيٽن ۾ سستيون شيون ضرور ملن ٿيون پر ائين ناهي ته جنهن شيءِ جي ضرورت هجي اهائي ملي وڃي. جيئن پهرين ئي لکي آيو آهيان ته هتي جا ماڻهو اڪثر گهر بدلائڻ وقت پنهنجو سمورو سامان ڦلن مٺ ۾ ڪڻيو ڇڏين. ان کان علاوه هتي طلاقن جو تعداد به تمام گهڻو آهي ۽ نوان نوان جوڙا شادي ڪري، شوق مان نيون شيون وٺندا. ڪجهه ڏينهن / هفتن بعد رُسندا، طلاق ٿيندي ۽ گهر جو سمورو سامان وڪڻي پئسا اڌو اڌ ڪندا. جيئن ڪتابن ۽ اسٽيشنري وارو ڪپڙ ي جو دڪان کولڻ چاهي ٿو يا ڪپڙي جو دڪاندار جاين جي ايجنسي کولڻ چاهي ٿو، پوءِ سندس دڪان جو سامان اهڙي مارڪيٽ ۾ کڻي اچي ٽيبل تي ڍير ڪندو آهي ۽ ڪافي سستي اگهه ۾ نيڪال ڪندو آهي. هيءَ مارڪيٽ فقط آچر ڏينهن هلي، سو به صبح جونائين بجي کان منجهند جو ٽين بجي تائين. پوءِ اسان جهڙا ضرورت جي سامان جي ڊگهي لسٽ ٻٽونءَ ۾ وجهي، هر آچر تي انهن شين جي ڳولا ۾ هوندا آهيون. ڪجهه ديرسان سهي پر سستي اگهه تي ملي ويندي آهي. جيئن ڪالهه تائين منهنجي لسٽ ۾ مهيني کن کان هي شيون درج ٿيل هيون:
1. ٿرماس.
2. پنچ مشين (ڪاغذ ۾ سوراخ ڪرڻ لاءِ. هتي جي فائيلن ۾ ڪاغذ وجهڻ لاءِ چار سوراخ ڪرڻا پون ٿا، جن جون مشينون ڪجهه وڏيون آهن ۽ هڪ ئي وقت چار سوراخ ڪن ٿيون)
3. وال ڪلاڪ.
4. بٽڻ ۽ سئي سڳو.
5. ٽوسٽر.
6. ڪپڙا ٽنگڻ لاءِ پلاسٽڪ جون ٽنگڻيون.
7. ليڪچر ٽيپ ڪرڻ لاءِ ننڍو ٽيپ رڪارڊر.
8. پلاسٽڪ جوخانن واري ٽري جنهن ۾ پنا رکجن.
9. تور جي مشين (Weighing _ Scale).
10. فيلڊ ٽرپ تي وڃڻ لاءِ ڦيٿن واري ننڍي بئگ.
11. ڪمپيوٽر جا ڊسڪيٽ رکڻ لاءِ باڪس، وغيره وغيره.
پوءِ اهي ضرورت جي سامان جون لسٽون هلڻ مهل ٻين کي پڙهائيندا آهيون، ته جيئن سامان جي ڍير ۾، ڪنهن کي به ٻئي جي شيءِ نظر اچي ته، ان کي سڏ ڪري. سامان ٽيبلن جي مٿان ۽ هيٺ رکيل هوندو آهي ۽ اهڙا سؤ ڏيڍ سؤ کن ٽيبل هوندا آهن.