ريڊ انڊين کان سبق حاصل ڪريو
ڪالهه هڪ اهڙي حبشي عورت ميس ۾ مانيءَ تي اهي ئي سور پئي رنا ته هن عمر ۾ پرديس ۾ رهڻ ڏاڍو ڏکيو آهي ۽ اهو به ڪجهه ڏينهن لاءِ گهمڻ هجي ته سولو. پر ٻن سالن لاءِ سئيڊن جهڙي هڪ اوپري ملڪ جي ٿڌ ۽ ماحول ۾ رهي Maths ۽ Law جهڙا سبجيڪٽ پڙهڻ پويان مغز ماري ڪرڻ، ڪپڙا ڌوئڻ، استري ڪرڻ، ماني پچائڻ، ٻه ٻه بسون بدلائي يونيورسٽي وڃڻ سيڌو سامان پاڻهي وٺي اچڻ، اگهائي سگهائي کي منهن ڏيڻ ڪئين مرحلا ٿين ٿا. مڙس پنهنجي آفيس کان چئن مهينن جي موڪل به ورتي پر نه اچي سگهيو.
”ڇو ڀلا؟“ مون پڇيومانس.
”بس، سس صاحبا کي ڳالهه نه وڻي، ۽ هنن جو به ڏوهه ناهي. پيريءَ ۾ بنا پٽ جي پنهنجو پاڻ کي ڏسن يا اسان جي ٻارن کي.“ ”گهڻا ٻار اٿئي؟“
”هڪ يا ٻه هجن ته انهن کي گهرايان به کڻي. يڪا سارا ڇهه ٻار اٿم.“
”ڏاڍي ٻڌائي.“ اسان کلي چيس.
”پڙهيل ڳڙهيل ٿي ڪري ايترا ٻار!“
”پڙهيل ڳڙهيل آهيان تڏهن ته ايترا ٻار اٿم.“ وراڻيائين.
”ڇا مطلب!“ اسان ويتر وائڙو ٿي پڇيس.
”ٻين کي ڏهه ڏهه ٻارهن ٻارهن ٻار آهن.“
پاڻ گهانا جي آهي ۽ سيڪنڊ ييئر جي شاگرد آهي. گهانا ۽ اوس پاس ۾ هلندڙ Fishing vessels مڇين مارڻ وارين ٻيڙين جي Architect ۽ سلامتي Sefety Factor تي ريسرچ ورڪ ڪري ٿيسز لکي رهي آهي ۽ سندس اهو ڪتاب گهانا جهڙي ملڪ لاءِ هڪ ڪارآمد شيءِ ثابت ٿيندو. ان ئي قسم جي عنوان تي اسان جي هڪ پاڪستاني چيف انجنيئر مسٽر قربان پڻ ريسرچ ورڪ ڪيو آهي. پاڻ چار پنج سال اڳ هتي هو. سندس ريسرچ جو دائرو ڪراچيءَ کان گوادر تائين جو هو.
هر ماڙ ريل وانگر ڊگهي آهي. وچ تي هلڻ جو رستو آهي. آمهون سامهون ڪمرا آهن. ٻڌي نمبر وارا ڪمرا هڪ پاسي ته اڪيءَ وارا ٻئي پاسي. اسان جي فلور تي شروعاتي ڪمرو ترڪيءَ جي شاگرد عدنان جو آهي، جيڪو زال سان رهي ٿو. ان جي سامهون شنگهائي چين کان آيل ڇوڪري رهي ٿي. سندس ڪپڙن گندين مان مائوءَ جو چين، ڳاڙهو هجي يا نه پر ڪافي ماڊرن ٿيندو وڃي جو اهڃاڻ ضرور ملي ٿو. کيس خبر آهي ته آئون لکندو آهيان. ”آئون چين تي پنهنجن سفرن ۽ تجربن جو ڪتاب ”چين _ جنهن ڪيو بي چين“ نالي لکي رهيو آهيان. پر گذريل ويهه ٻاويهه سالن ۾ جيڪي چين ۾ تبديليون آيون آهن انهن کي ڌيان ۾ آڻي سوچيان پيو ته ڪتاب جو نالو: چين! تنهنجا ڪئين روپ“ نالو رکان. پاڻ ۽ ترڪيءَ جو عدنان پڻ ٻئي سال جا شاگرد آهن. ترڪيءَ جي عدنان جي ڀر واري ڪمري ۾ ڪولمبيا جي مٿين ڇوڪري رهي ٿي ۽ هن سال آئي آهي. ان بعد پاڪستان نئشنل شپنگ ڪارپوريشن جي قاضي حميد جو ڪمرو نمبر 318 آهي ۽ 320 ڪئپٽن عاشق جو آهي ۽ 322 منهنجو آهي. حميد قاضي جي سامهون وارو 319راحت جو آهي ۽ 321 احمد ڪمال علويءَ جو آهي ۽ ڪجهه ڪمرا ڇڏي 329 ۾ اسان جي ملڪ جو ڇهون همراهه ڪئپٽن سليم قاسم رهي ٿو. اسان جي فلور کي پاڪستاني فلور به سڏين ٿا. احمد ڪمال علويءَ جي ڀر واري يعني منهنجي سامهون واري ڪمري نمبر 323 ۾ گهانا جي مسز ايلس رهي ٿي. ان بعد باقي ڪمرن ۾ بنگلاديش جو ڪئپٽن امين آهي جيڪو اسان شاگردن جي ڪائونسل جو صدر آهي. پاڻ بنگلاديش شپنگ ڪارپوريشن ڪنهن اهم عهدي تي آهي. چٽگانگ جي ساڳي اڪيڊمي مان پڙهيو آهي جنهن مان مون مئرين انجنيئرنگ جي بنيادي تعليم حاصل ڪئي هئي. سڀ کيس ليڊر مڃيندا آهن. پاڻ آهي سو بنگلاديش جو پر رنگ، ڳالهائڻ ٻولهائڻ جو ڍنگ، ڪپڙن جو اسٽائيل، هلڻ چلڻ ۽ عادتن ۾ پڪو انگريز آهي. بس رڳو رستي تي شل نه ڪنهن کي مڇيون وڪڻندو ڏسي. سڀ ڪم ڇڏي مڇين تي بيهي رهندو. احمد ڪمال علويءَ جو چوڻ آهي ته سٺي مڇيءَ جي چونڊ ۽ ان کي ڇلڻ ڪٽڻ ۽ رڌڻ ۾ سندس جواب ناهي. جڏهن کان اسين آيا آهيون هن اڃا مڇي رڌي ڪانهي.
ڪئپٽن امين کان علاوه عبدالهاديءَ نالي همراهه انڊونيشيا جو آهي ۽ روم نمبر 325 ۾ رهي ٿو، جنهن ڪمري ۾ ٽي سال کن اڳ دادوءَ جو چيف انجنيئر ظهير بابر قريشي رهي ويو آهي. پاڻ فقط ڪجهه مهينا هاسٽل ۾رهيو. ان بعد هن ۽ ان وقت رهندڙ ٻين پاڪستانين ٻار بچا گهرائي ورتا ۽ هاسٽل ڇڏي ٽن ٽن ڪمرن وارا فليٽ وٺي وڃي رهيا.
هن هاسٽل ۾ فقط زال سان (۽ جي شاگرد عورت آهي ته پنهنجي مڙس سان) رهي سگهي ٿو پر ٻار گهرائڻ سان هاسٽل ڇڏي ٻاهر پنهنجي رهائش جو بندوبست ڪرڻو پوي ٿو. پهرين هڪ ٻن ٻارن وارا هاسٽل ۾ رهندا هئا پر پوءِ ٻارن جي ڊوڙن ڊڪن ۽ گوڙ گهمسان ڪري باقي رهندڙن کي پڙهائيءَ ۾ تڪليف ٿئي ٿي. ان ڪري، يونيورسٽيءَ وارن اهوئي فيصلو ڪيو ته ٻارن وارو شاگرد هاسٽل ۾ رهڻ بدران ٻاهر فليٽ ڳولي وڃي رهي. ان لاءِ کيس ڪجهه پئسا ڏنا وڃن ٿا، جيڪي ٻاهر جي فليٽ جي مسواڙ جو ڪو چوٿون حصو مس ٿين. هونءَ ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اهي شاگرد جن کي ٻار نه آهن. انهن لاءِ فقط زال سان هتي رهڻ آئيڊيل آهي. زال لاءِ به ته مڙس لاءِ به. خرچ جي به بچت کان علاوه زال کي ٻه سال گهمڻ ڦرڻ ۽ آرام لاءِ وقت مليو وڃي ۽ مڙس کي پڙهائيءَ لاءِ پڻ ڪافي وقت مليو وڃي جو رڌ پچاءُ، ڪپڙا ڌوئڻ، استري ڪرڻ جهڙن ڪمن کان هو بچيو وڃي.
چيني ماڻهو ڪافي وڏي عمر ۾ پهچي شادي ڪن ٿا، ملائيشيا ۾ هوس ته اتي جي مئرين اڪيڊميءَ جو هڪ ليڪچرار چيف انجنيئر لائو سينگ هو. هو فقط زال سان گڏ آيو جو هڪ ته هن شادي دير سان ڪئي ۽ ٻيو اڃا ٻار ئي نه پئي ٿيس. هو ٻئي سال هتي هاسٽل ۾ رهيو سواءِ آخري ڇهن مهينن جي، جڏهن کيس هتي ٻار ٿيو. سندس زال کي ٽائيپنگ ۽ ڪمپيوٽر تي به ڪم ڪرڻ آيو ٿي. ان ڪر ي لائو نه فقط رڌ پچاءُ جهڙين شين کان پر پنهنجا Notes ۽ ٿيسز ٽائيپ ڪرڻ کان به ڇٽو پيو هو. هن دفعي ملائيشيامان ٽي ڄڻا آيا آهن. جن ۾ ٻه ته ساڳي اڪيڊمي جاآهن، هڪ زينورين جنهن کي ٽي پٽ ۽ هڪ ڌيءَ آهي ۽ ٻيو ڪئپٽن لي زي خيانگ. ڪئپٽن لي جيتوڻيڪ زينورين کان وڏو آهي پر شادي دير سان ڪئي اٿس ۽ اڃا کيس ڪو ٻار ڪونهي. ان ڪري زال سان گڏ هتي هاسٽل ۾ ئي، ٻي ماڙ تي رهي ٿو.
گذريل سال هتي آيل ٽنهي پاڪستانين مان ڪنهن به فئملي نه گهرائي. پر هن سال اسان ٽئي ڄڻا هاسٽل بدران ٻاهر فئمليءَ سان گڏ رهڻ چاهيون ٿا. زال ۽ ٻارن جي ويزا ٻن ٽن سالن کان سئيڊن حڪومت ڪجهه ڏکي ڪري ڇڏي آهي ۽ جهٽ پٽ ڏيڻ بدران درخواست ڏيڻ تي مهيني بعد اسلام آباد انٽرويو لاءِ گهرائين ٿا. ان بعد ڇهن کان اٺن هفتن تائين ترسائي پوءِ فئمليءَ جي ويزا ڏين ٿا. نه ته اڳ ۾ بولٽن مارڪيٽ ڪراچيءَ ۾ سئيڊش قونصل خاني ۾ درخواست ۽ پاسپورٽ جمع ڪرائي اچبو هو ۽ هفتي ٻن بعد پوسٽ رستي اسلام آباد کان ويزا جو ٺپو لڳي ايندو هو. پر هاڻ ڏينهون ڏينهن پاڪستاني، هندستاني، الباني، فلسطيني، يوگوسلاوين ۽ترڪ ايترا ته سئيڊن ۾ رهڻ لڳا آهن جو هتي جي ماڻهن کي اچي ڊپ لڳو آهي ڪٿي عرب جي اٺ وارو حال نه ٿئي. يعني سيءَ کان بچڻ لاءِ عرب جي تنبوءَ ۾ اٺ پنهنجي فقط ڳچيءَ وجهڻ جي اجازت ورتي. ان بعد عرب کي ڌڪا ڏيئي ٻاهر ڪڍي ڇڏيائين ۽ پاڻ سڄو سارو تنبوءَ منجهه. حالت اها آهي جو بقول هتي رهندڙ پراڻن پاڪستانين جي ته هن شهر مالمو جي مسجد ۾ جماعين جون ٽي چار صفون مس ٿينديون هيون. هاڻ سڄي مسجد جو هال ته ڀرجيو وڃي پر ورانڊي ۽ اڱڻ تائين نمازي وڃيو نڪرن ۽ ساڳيو حال ناروي ۽ فنلئنڊ جو آهي. احمد ڪمال علوي رمضان جي مهيني ۾ فيلڊ ٽرپ لاءِ اوسلو (ناروي) ويو هو. ٻڌائين ته اوسلو اهو ٿڌو شهر آهي جنهن ۾ ايشيا ۽ عرب ملڪن جا تمام گهٽ نظر ايندا هئا ۽ هاڻ اها حالت آهي جو اوسلو ۾ ڪيترن هنڌن تي مسجد نظر اچي ٿي ۽ رمضان ۾ باقاعدي تراويح نماز هلي رهي هئي.
يوگوسلاويه ۾ گوڙ فساد ۽ مسلمانن سان سختيون، روس ۾ سڀني رياستن جو ڇڙو ڇڙ ٿي وڃڻ بعد ڪيترن هنڌن تي، مسلمانن، عيسائين ۽ يهودين سان سختيون، ساڳي وقت عراق، ايران، ترڪيءَ ۾ ڪردن سان ڏاڍيون ۽ البانيا ۽ رومانيا پاسي معاشي حالتون ڏکيون ٿيڻ ڪري جا ماڻهو هنن ڏهاڪو سالن ۾ پاڪستان، هندستان ۽ بنگلاديش جي رهاڪن کان به وڌيڪ هيڏانهن هوڏانهن يورپ جي سکين ملڪن ۾ ٽڙي پکڙجي ويا آهن ۽ جن جن کي سئيڊن جهڙن ملڪن ۾ رهڻ جي اجازت ملي پئي ته هو گهڻي کان گهڻا ٻار ڄڻي رهيو آهي جيئن هتي جي قاعدي موجب سرڪار طرفان ٻارن جي گهڻائي موجب گهڻو الائونس ملي. اهي سڀ ڳالهيون هتي جي ماڻهن کي خوفزده ڪري رهيون آهن. ايتريقدر جو سئيڊن ۾ هلندڙ ڪيترن ڪارن جي پويان لڳل Stickers تي اهو لکيل نظر اچي ٿو: ”ريڊ انڊين کان سبق حاصل ڪريو. ريڊ انڊين کي پاڻ وٽ رهڻ ڏيئي پاڻ کي ڪمزور ۽ تباهه ڪيو.“ يعني سئيڊن جا ماڻهو ڌارين کي پاڻ وٽ رهائي پنهنجو پاڻ کي مصيبت ۾ وجهي رهيا آهن.