عربن، ايرانين سان گڏ نماز پڙهي
”سعودي عرب ۾ ته سڀاڻي جمع جي عيد آهي. اسين ته سڀاڻي صبح جو عيد نماز پڙهڻ لاءِ مسجد مان ٿي پوءِ يونيورسٽي اينداسين. جنهن کي سڀاڻي عيد ڪرڻي هجي اهو اٺين کان اڳ پهچي وڃي. ارڙهون نمبر بس مسجد ڏي وڃي ٿي.“ هنن چيو.
آئون ان بحث مان کسڪي پنهنجي ڪمري ڏي آيس ته رستي تي اردن جي عبدالڪريم ۽ عايد پڇيو ته آئون عيد ڪڏهن ڪندس.
کلي وراڻيو مانس: ”هونءَ ته جيترو جهٽ ڪجي اوترو سٺو. جيئن روزا بند ٿين. باقي عيد نماز لاءِ جيڏانهن ٻيا پاڪستاني هلن.“
اردني عربن کان موڪلائي احمد ڪمال علوي وٽ آيس. مالمو ۾ رهندڙ پاڪستاني چون ٿا ته: ”مالمو (سئيڊن)۾ سڀان عيد ناهي. باقي ٻڌجي پيو ته ڊئنمارڪ، انگلينڊ، فرانس پاسي سڀان ٿي رهي آهي.“
رات جا ڏهه ٿي رهيا هئا. عيد، يا نه عيد. هتي عيد جي موڪل ته ملندي ڪانه. يونيورسٽي ته وڃڻو پوندو. موٽي ڪمري ۾ آيس. ڪجهه دير ٻئي ڏينهن تي ڏيکارڻ وارو هوم ورڪ ڪري سمهي رهيس. ننڊ نه به ايندي هجي ته به هن عمر ۾ نئپيرين لاگرٿم، ڪئلڪيولس جي Integration ۽ بولين (Boolean) الجبرا ٿور ي دير ڪرڻ سان ننڊ اچيو وڃي.
ٻئي ڏينهن پهريون پيرڊ سڀني جو پنجين ماڙ تي سري واستا هال ۾ هو. آئون پويان پنهنجي فئوريٽ ڪنڊ واري سيٽ تي ويٺس. کاٻي پاسي کان ملائيشيا جو زينورين هو. ان بعد هڪ شيدي هو ۽ پوءِ ڏکڻ آمريڪا جا همراهه، ليڪچر شروع ٿيڻ کان اڳ سعودي عرب جا چار ۽ جارڊن جا ٻه عرب شاگرد ڪمپليٽ سوٽ ٽاءِ ۾، چڱيءَ طرح شيو ٿيل منهن سان هال ۾ گهڙيا ۽ اچي منهنجي اڳيان ويٺا. ان بعد ايراني ۽ مصري داخل ٿيا.
”خير ته آهي اڄ هي سوٽن ٽائين ۾ ٽولن جا ٽولا ٿي آيا آهن؟“ مون تعجب مان زينورين کان پڇيو. سئڊن اهڙو ملڪ آهي جتي جپان، سنگاپور، ملائيشيا يا پاڪستان وانگر لٽي ڪپڙي جي گهڻي ٺاهه جوڙ ناهي. سڀ مست ٿيو پيا هلن. ويندي ايتري قدر جون عورتون مردن جهڙيون قميصون ۽ پتلونون پايو هلن ته مرد عورتن جهڙا ڪوٽ ۽ ٽوپ. سيءَ ۽ برف باريءَ ۾ هرڪو پنهنجي ساهه جي ڪري يا سوٽن شلوارن جي.
زينورين چيو: ”عرب سڳورا عيد نماز پڙهي آيا اٿئي.“
”واقعي.“ مون وري تعجب کاڌو.
”ٻيو نه ته وري. عيد ٿي ويئي.“ زينورين چيو.
”پوءِ تون عيد نماز تي وئين؟“
”منهنجي اک ڪانه کلي. بهرحال مالمو جي شهر ۽ سڄي سئيڊن جا مسلمان سڀان عيد ڪن ٿا.“
”اهو ته تمام سٺو. سڀان موڪل به آهي.“ مون زينورين کي چيو.
سئيڊن ۽ يورپ جي هنن ملڪن ۾ هفتي ۾ ٻه ڏينهن موڪل ٿئي. ڇنڇر ۽ آچر. پر اهو آهي ته باقي ڏينهن سڀ خوب ڍورن وانگر پورهيو ڪن. آفيسون ويندي پوسٽ آفيس ۽ بئنڪون باقي ڏنيهن شام جو پنجين تائين کليون رهن ۽ صبح جو به پوري ساڍي اٺين بجي ڪم شروع ٿيو وڃي.
سعود ي عرب جي جباريءَ پويان مڙي مون ڏي ڏٺو ۽ مون کيس عيد مبارڪ چيو. اٿي بيهي هٿ ملائي عربن واري کيڪار واريون ٻنهي پاسي چميون ڏنيون. اوسي پاسي ۾ ويٺل سڀ آفريڪي، ڏکڻ آمريڪي ۽ ٻيا وائڙن وانگر ڏسڻ لڳا. کاٻي پاسي ٿورو اڳيان ويٺل ترڪيءَ جي حسن بڪال نماز جو اشارو ڪر ي پڇيو ته اهي عيد نماز پڙهي آيا آهن ڇا؟
”ها ۽ تون؟“ مون پڇيومانس.
”سڀاڻي.“ هن مختصر جواب ڏنو.
زينورين چيو: ”ترڪ سڀ سڀاڻي عيد ڪندا. ڇو جو مالمو شهر جي مسجد جو امام ترڪيءَ جو آهي. ان سڀان عيد ڪرڻ جو اعلان ڪيو آهي.“
”پوءِ هنن کي ڪنهن عيد نماز پڙهائي.“ مون پڇيو.
”اهي پنهنجو ڪو عربي مولوي وٺي ويا هئا.“ زينورين ٻڌايو.
”ڀلا هنن ايران وارن به عيد اڄ ڪئي يا نه؟“
”اهي به اڄ عربن سان گڏ عيد نماز پڙهي آيا آهن.“
مون کلندي زينورين کي چيو: ”اڄ هڪ ڪم واهه جو ٿيو آهي. هونءَ هر ڳالهه ۾ سعود ي عرب ۽ ايران وارا هڪ ٻئي جي مخالفت ڪن ٿا. اڄ اهو نيڪيءَ جو ڪم ٻنهي گڏ ڪيو آهي. يعني عيد نماز گڏ پڙهي اٿن.“
ايتري ۾ SOLAS (سيفٽي آف لائيف ائٽ سي) سبجيڪٽ پڙهائڻ لاءِ پروفيسر ڪئپٽن وانچيسور اچي ويو ۽ اسان سندس ليڪچر ٻڌڻ لاءِ پنهنجو ڳالهائڻ بند ڪيو.
ڪئپٽن وانچيسور ايشيا جو واحد شخص آهي جيڪو هن يونيورسٽيءَ ۾ پروفيسر آهي. پاڻ اٺن سالن کان هن يونيورسٽيءَ ۾ ”مئريٽائيم سيفٽي ائڊمنسٽريشن“ جو پروفيسر آهي ۽ سندس تعلق انڊيا سان آهي. پنجهٺ سال جي ڄمارجو ٿيندو. عمر جي لحاظ کان بيحد چست ۽ کڙو تڙو لڳي ٿو. (فقط يونيورسٽيءَ جي ڪمرن جا دروازا کولڻ ۾ منجهندو آهي جيڪو ڪوڊ نمبرن سان کلن ٿا.) پاڻ خوش مزاج ۽ چرچائي پڻ آهي.
”پروفيسر وانچيسور! توهان جي ڪاميابيءَ جو ڇا راز آهي؟“ هڪ ڏينهن مون پڇيو مانس.
”بابا هر مرد جي ڪاميابيءَ پٺيان ڪنهن وائڙي عورت جو هٿ رهي ٿو.“ پاڻ کلي وراڻيائين.
پروفيسر وانچيسور جهازي دنيا جي بنيادي تعليم بمبئي جي ڊفرن اڪيڊمي مان ورتي. ڪيترن ئي ڪارگو ۽ پئسينجر جهازن تي ڪئڊٽ کان وٺي ڪئپٽن تائين Sail ڪيو. پاڻ ڪئپٽن ٿيڻ جي آخري امتحان بعد ايڪسٽرا ماسٽر مئرينر جو امتحان به پاس ڪيو، جيڪو اسان وٽ وڏي ڳالهه سمجهيو وڃي ٿو ۽ اڄ جي دور ۾ به ورلي ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا پاڪستان يا هندستان ۾ ڪئپٽن هوندا جن اهو امتحان پاس ڪيو هوندو. سندس ايم ايس سي ۽ پي ايڇ ڊي ”مئرين ائڊ منسٽريشن“ سبجيڪٽ ۾ ٿيل آهي. جهاز جي نوڪريءَ بعد ڇويهه سال انڊيا گورنمينٽ ۾ ناٽيڪل سرويئر ۽ ناٽيڪل ائڊوائيزر ٿي رهيو. ان بعد I.M.O جهڙن بين الاقوامي ادارن ۾ ڪيترائي سال ڪم ڪرڻ بعد هاڻ 1984ع کان هتي يونيورسٽي (W.M.U) ۾ آهي.