پياس جي ريکا (مهاڳ)
هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته ٿر ۾ گهڻن سالن کان برساتون نه پيون ۽ ڏڪر جهڙو حال ٿي ويو. ماڻهون مال ڪاهي موڪي پاڻيءَ واريءَ وارن علائقن ۾ اچي رهيا، هڪ رات جو ڇا ٿيو وسڻ وارا بادل ٿر جي طرف ڏسڻ ۾ آيا اڌ رات جو مال رسا ڇنائي ٿر ڏانهن ڀڳو. صبح جو ماڻهون ڏسن ته مال آهي ئي ڪو نه، سوچيائون ته اگر چور ڪاهن ها ته رسا ڇوڙي ڪاهن ها هنن هي پاڻ سَٽون ڏئي ڪري رسا ڇنايا آهن. پر پوءِ جڏهن خبر پين ته رات ٿر ۾ مينهن زبردست پيو آهي ته هنن سمجهيو ته ان ڪري مال رسا ڇنائي ٿر ڏانهن ڀڳو آهي. ان مان ثابت ٿيو ته ماڻهن کي ته ٿر ديس هئڻ ڪري پيارو آهي ئي آهي پر مال پنهنجي مالڪن جي غرض ڪاڻ کان سواءِ بيوس بنجي آپي مان نڪري ۽ مالڪين جي پرواهه بنا رسا ڇنائي ۽ ان ٿر ڏانهن ڊوڙ ڪئي ته اهو بلڪل والهانه جذبو ئي آهي، جنهن جو ماڻهو ته شڪار آهن ئي آهن. پر موڳو مال به ان جذبي سان ايڏو سرشار آهي.
اهي مٿي بيان ڪيل والهانا ڇڪُون ۽ سِڪُون ته اٻوجهه مال ٻوٽن ۽ گلن ۾ ئي پنهان آهن ته پوءِ انسان جيڪو انهن مڙني کان وڌيڪ حساس ۽ جذباتي آهي ۽ ان انسان وٽ احساس ۽ جذبي جي اظهار لاءِ ٻوليون به آهن ته ان جي لکڻ لاءِ صورتخطيون پڻ ميسر آهن. ان جو حال ڇا نه هوندو. شاهه عبدالطيف ڀٽائي وقت جي ٻڌائڻ بجاءِ چند ٽاڻا ڏئي ٿو ۽ پڙهندڙ انهن ٽاڻن مان وقت جو تعين ڪيو وٺي:
“وڻي ويٺا ڪانگ، وِچينءَ تي ويلا ڪري،
سهڻي گهڙي سير ۾، سڻي سانجهيءَ ٻانگ،
سيئي ڍونڍي سانگ، جتي ساهڙ سپرين!”
يا
ڪَتِيُن ڪَرَ موڙيا، ٽيڙو اُڀا ٽيئي،
راڻو رات نه آئيو، ويل ٽري ويئي،
کُوءِ سا کاڻي راتڙي، جا پريَنِ رِيءَپيئي،
مون کي ڏن ڏيئي، ڍوليو ڍَٽِ قراريو!
(شاهه)
اهو ڪن ٽاڻن منجهان وقت جو تعين ڪرڻ خود هڪ احساس جو ڪرشمو آهي. ان احساس جي حد وارو ماڻهو/ وارا ماڻهون ته الائجي ڇا ڀوڳيندا هوندا.
انسان جي خاصيت جيڪا منجهس عام طور هوندي آهي سا آهي ته هو پنهنجا وڻندڙ توڙي اڻ وڻندڙ احساس يا جذبا ٻين سان اورڻ چاهيندوآهي ته جيئن ٻيا هم خيال بنائي ۽ انهن کان آٿت حاصل ڪري، شروع ۾ ته اهو مسئلو ايڏو اهميت وارو نه به هوندو پر پوءِ جيئن پوءِ تيئن ان اظهار کي اهميت ملندي وئي. اهو اظهار سڌو سادو نثر سڏجڻ لڳو پر جڏهن ان کي رِدِ مِڪِ ۽ رواني ملي ۽ ڳائجڻ لائق بنيون ته ان کي شعرچيوويو ۽ اهڙن گهڻن اظهارن کي گڏي “شاعريءَ” جو نالو ڏنو ويو ته ان جي سرجيندڙ/ تخليقڪار کي “شاعر” سڏيو ويو.
شروع ۾ ته جهڙي ڪي تهڙي شاعري به ساراهي ويندي هئي پر اڳتي هلي ماڻهون سوچڻ تي مجبور ٿي ويا ته ڪا شاعري وڌيڪ چَسَ واري ۽ مزيدار لڳڻ لڳي ته ڪا گهٽ، جنهن کان پوءِ ماڻهن ان جي سببن تي سوچڻ شروع ڪيو ته ائين ڇو ٿو ٿئي. تڏهن پتو پيو ته اُها شاعري جوڙيندڙ شاعر جي ڏانوَ ۽ ڏات تي منحصر آهي ته اها شاعري ڪيتري مزيدار آهي يا ڪيتري ڇَسي آهي. جنهن کان پوءِ شاعريءَ جي فن ۽ فڪر تي سوچجڻ شروع ٿيو. مثال: جوڙجڪ جا قاعدا ۽ قانون، جن ۾ اوائلي قاعدن کي ڇند_وديا سڏيو ويو ته بعد ۾ ڌارين جي ڪاهن کانپوءِ “ علم عروض” نالي شاعريءَ جا قاعدا ۽ ضابطا پڻ هتي مروج، پر ڇو ته انهن جو ڪم هو ته شاعري پڙهڻ ۾ يا ڳائڻ ۾، ان ۾ رواني بي پايان ملي. پر رڳو ان سان به شاعري انتهائي خوبصورت ٿي پوي، ائين به نه هو. ان ۾ لفظن جو تُزُ استعمال، تشبيهون ۽ استعارا استعمال ٿيل هجن، منظر نگاريون هجن، تهذيبي ۽ ثقافتي قدرن جو استعمال ٿيل هجي، جي ڳالهيون ساڳيون هجن ته ڪرڻ جو انداز نئون ۽ انوکو هجي.
شاعرن جي ڪيل شاعريءَ مان ڪنهن به قسم جون غلطيون يا گهٽتايون ڪڍي، ان ۾ مثبت اصلاح ڪندڙن کي ” نقاد “ ڪوٺيو ويو. اهو انهن نقادن جو ئي ڪمال هئو جن جي تنقيدي اصلاح سان شاعري اڻ گهڙئي ڪاٺ مان ڪو عاليشان مجسمو بنجندي بنجندي اڄ ڪلهه جي سڌريل صورتحال تي پهچي چڪي آهي.
اڄ اسان جنهن شاعر دوست جي شعري مجموعي تي لکي رهيا آهيون سو آهي ساجد سنڌي، جنهن جو شمار سنڌي ٻوليءَ جي جديد شاعرن ۾ ٿئي ٿو. سندس شعري مجموعي جو نالو آهي “ سمبارا ” جيڪو پڻ سندس سرواڻي ۾ هلندڙ حيدرآباد جي سمبارا پبليڪيشن پاران ڇپجي توهان جي هٿن ۾ آيو آهي. هي ڀاءُ شاعريءَ ۾ جيڪڏهن پنهنجي همعصرن کان ڪو گهڻو اوچو ۽ اعليٰ نه آهي ته کانئن گهٽ به نه آهي. اچو ته ايندڙ صفحن ۾ سندس شاعريءَ بابت ڪيل گفتگوءَ کي پڙهي ڏسون.
ساجد پنهنجي شاعريءِ ۾ بلڪل نئون ۽ اڳ ۾نه ڇپيل استعارو ڪم آڻيندي غزل جي ننڍڙين ٻن سٽن ۾ چوي ٿو ته؛ اي محبوبا!پاڻ ڪچهري ۾ ويٺا آهيون، بتيءَ جو تيل ختم ٿي ويو آهي، ڪچهريءَ تي اوندهه ڇانئجي وئي آهي. تون مهرباني ڪري نقاب ٿورڙو هٽاءِ ته روشني ٿئي. ان مان ظاهر ٿيو ته جيڪي به ڪچهريءَ ۾ ويٺا آهن انهن کي نقاب به ڪونهي ان جي باوجود اوندهه آهي ته ان جي معنيٰ ٿي ته “ محبوبا جو چهرو ايڏو سهڻو چٽو ۽ چمڪدار آهي” جيڪا ڳالهه شاعر بظاهر چئي به ناهي پر سمجهه ۾ اچي وڃي ٿي. جيڪو ان استعاري جو استعمال ڪندي، نه چوندي به ڄڻ شاعر چئي ويو آهي. جيڪا ڳالهه سندس قابليت ۽ شعري اظهار جي صلاحيت کي ظاهر ڪري ٿي.
وري جي اچبو تشبيهه تي ته انيڪ اعليٰ قسم جون تشبيهون ملنديون جن مان مثال طور ٻن تشبيهن جو ذڪر ڪرڻ ضروري سمجهيو اٿم، جن مان هڪڙي آهي:
اسان جي دل به ٿر وانگر،
اسان هون پياس جي ريکا.
(صفحو 28)
“اڃايل يا پياسو” اگر ڏيکارڻو هجي ته هرڻ جو پاڻيءَ لئه ڊوڙ ته ڪيئي دفعا شاعريءَ ۾ آئي آهي. جيڪا هڪ فرد جي اڃ آهي، سا به هڪ بي سمجهه جانور جي پر جي ان جاءِ تي ڏڪاريل ٿر جي تشبيهه اچي ته اها ڪيترن ئي وڻن ٽڻن جي، ٻوٽن جي مال جي ۽ ننڍن وڏن ماڻهن جي اڃ جو منظر رکي ٿي ۽ پوءِ اهڙيءَ دل جي اڃ يا پياس اُهو ئي سمجهي سگهندو جنهن اهڙو ڏڪاريل ٿر جو منظر اکيئن ڏٺو هوندو.
ايئن منهنجي اکين کان نه اوجهل ٿجان،
ٺوڪرون ٿو ڏسان، گم ٿيل ٻار ۾!
(صفحو 106)
ننڍو ٻار معصوم هجي ۽ هجي به ٻهراڙيءَ جو اُهو اگر گم ٿي ڪٿي پهچي ٿو ته ان سان اگر ڪو پيار سان ابا_پٽ ڪري به ڳالهائيندو ته هو ڪو به جواب ڏيڻ بدران روئي ڏيندو. ماني ڏبس ته ڪو نه وڻندس، هن جي ذهن ۾ هوندو ته امان سان ابي سان توڙي ڀائرن ڀينرن سان ڪيئن به ڪري جيترو جلد ٿي سگهي ته وڃي ملان. پرينءَ کان پري ٿيڻ کي ان معصوم ٻار جي گم ٿيڻ واري تشبيهه ۾ جدا ٿيڻ جي ڏک کان وڌيڪ ته ان جي معصوم هجڻ واري ڪَرڀ ماري ٿي، تمام اثر انداز ٿيندڙ تشبيهه ڪم آندي آهي.
اها ڀائو ساجد سنڌي سندس مٿيئن غزل ۾ ڪنهن ڳالهه کي بيان ڪرڻ جا ڪيئي طريقا هوندا آهن پر پيار ۾ گهڻو ڪري ڳالهائڻ کان وڌيڪ خاموشيءَ سان، روئڻ سان، ويٺي ويٺي وچ مان اٿي وڃڻ سان يا چهري جي رنگ جي تبديليءَ سان پيار جا حال احوال اوربا آهن. شاهه عبدالطيف ڀٽائيءَ سُر سسئيءَ ۾ سسئي واتان ذڪر ڪيو آهي ته جيڪڏهن جبل ۾ ور وڪڙ ٽپندي اوچتو ڏسان ته پنهون سامهون بيٺو آهي ته جيڪر آءٌ (سسئي) هوند هيئن ڪيان:
هِئان ئي هوت پنهونءَ سان جي منهنجي ٿئي ملاقات،
ته ٻانهن وِجهي وات، هوند رِيهون ڪيان روهَه ۾ !
ان ساڳيءَ ڪيفيت کي اسان جو دوست ساجد سنڌي سندس هڪ غزل جي هنن ٻن سٽن ۾ اجهو ڪيئن ٿو بيان ڪري:
چئو هُن کي، چوي ٿو هو، چئين جي تون، چوان مان ڪجهه،
نه ٿا چوري سگهون چپڙا، اسان جي دل اُها ئِي آ.
(صفحو نمبر 84)
شاعرن لاءِ اِهو به ضروري هوندو آهي، ڪائنات جي ٻين شين وڻن ٽڻن، پٿرن ۽ رستن کي به پنهنجي ڏک ۾ ڀاڱي ڀائيِوار ڪن، انهن بي زبانن کان به ڳالهرائن. جيئن شاهه عبدالطيف ڀٽائيءَ چيو آهي ته:
“ ڏونگر مون سين روءُ، ڪڍي پار پنهونءَ مئون!”
يا
“ ڏونگر ڏس پرينءَ جو، ڪاف نه ڏيئي ڪو.”
يا
“ مِڙِيو مِرُون چَون ته مُئيءَ اسان کي ماريو.”
ان ڏس ۾ ساجد سنڌي جون ڪوششون پڻ ساراهڻ جوڳيون آهن. هڪ غزل جي بند ۾ چوي ٿو ته:
ٽهڪ ساجد ٻُڌي، لُڙڪ مرڪڻ لڳا،
اڄ پٿر راهه جو ڪا صدا ٿو ڪري.
(صفحو نمبر 92)
پراڻا پياڪ يا گهاگهه پياڪ ته چوندا آهن جڏهن ساقي پيگ ٺاهي ڏيندو آهي ته خمار ان پيگ ۾ نه پر پيگ ڏيڻ وقت جيڪا ساقيءَ جي چپن تي مرڪ هوندي آهي ان ۾ ئي خمار هوندو آهي. ان ڳالهه لاءِ هن مجموعي جي صفحي نمبر 93 تي آيل غزل جي هڪ ٻن سٽن واري بند ۾ اچي ٿو ته:
“ تنهنجي هوندي آ سناٽو، مئڪدو سونهين نه ٿو،
هٿ ٻڌون ٿا، ڇڏ کڻي ڪجهه بي رخي، مرڪي ته پَئهُ.
(صفحو نمبر 93)
سماج ۾ ڪڏهن ڪڏهن حالتون ايتريون ته بدترين ٿي وينديون آهن جو انهن مان پار پوڻ جهڙوڪ ناممڪن پيو نظر ايندو آهي پر شاعر اهڙن حالتن ۾ به ماڻهن کي آٿت ڏيندا انهن مان پار ڪڍندا آهن. ساجد جي هن مجموعي ۾ آيل هڪ غزل جي هنن ٻن سِٽن ۾ ڏسو:
رات جا پاڇا وَڌڻ آهن لڳا،
چنڊ جي چمڪار کي ڳوليان پيو.
( صفحو نمبر 96)
جڏهن جذبي جي ڪيفيت طاري ٿيندي آهي ته نديون توڙي سمنڊ ناچ ۾ گڏجي پوندا آهن جيئن هن مجموعي جي 104 صفحي تي آيل غزل جون هي ٻه سِٽون پڙهجن ٿيون ته خود پڙهندڙ تي به اها ڪيفيت طاري ٿي وڃي ٿي.
مان جڏهن ٻڪ ۾ ڀري ٿو، مُکُ مٺي تنهنجو پمان،
“رقص ۾ آ چاندني”، نيڻن جي نيري سمنڊ ۾.
(صفحو 104)
ڪن ڪن جي شاعريءَ ۾ رڳو قرب جي ڪوٺ هوندي آهي. جڏهن ته ڪن جي شاعريءَ ۾ نفرت ۽ بڇان جا نوڪيارا شيشا ملندا آهن. ان وارتا کي ساجد سندس غزل ۾ اجهو هيئن بيان ڪري ٿو؛
ڪَوِتا منجهه رکي آ دل مون،
تو ته رکيا لفظن ۾ شيشا!
(صفحو 25)
سنڌ جي جيئن ته سموري ڪلاسيڪل شاعري تصوف جي رنگ ۾ رنڱيل آهي. وحدت الوجود جو پرچار، پاڻ کي ڳولڻ جي جستجو ۽ صورتن جي فرق کي ميساري هڪ ئي پسڻ جي ڪار، مسجد مندر خدا جو گهر ڪري سمجهڻ. ٻيا ته الاجي ڪيترا صوفي ٿي گذريا آهن پر انهن ۾ شاهه عبدالطيف ڀٽائي ۽ سچل سرِ فهرست آهن. ساجد به ان جو هنن لفظن ۾ پرچار ڪيو آهي:
“نيٺ ساجد ورءِ ڀُلجي ڀَٽڪِي، واپس ايندين،
پاڻ کي پاڻ ۾ ئي پايو، پنهنجي تعاقب ۾.”
(صفحو 26)
۽
منهنجي ساري زندگي ۽ شاعري،
ها سچل ۽ شاهه ۾ گم ٿي وئي.
(صفحو 27)
چوندا آهن ته جيڪو لفظ سان نه مئو سو تلوار سان به نه مرندو. قرب ۽ پيار ۾ ڳالهايلن ٻولن، جملن ۽ لفظن کي باقي حياتي ياد ڪري ۽ جيئبو آهي، اهي زندگيءَ جو اثاثو ۽ روح جي راحت هوندا آهن. ڏسو ته ان ڏس ۾ هي شاعر ساجد سنڌي سندس شاعري ۾ ڇا ٿو چوي:
ڪيڏا ٿا تنهنجا چُڀَن،
جملا آڌيءَ رات جو.
(صفحو 42)
ڪڏهن ڪڏهن اکين جا پلڪ نيڻن جي آلاڻ مان پيار جا پاڇا ڏسي وٺندا آهن، ڇو ته اُهي هڪ ٻئي جا ساٿي ۽ محافظ جو آهن. ان وارتا کي ساجد سندس وائي ۾ اجهو هيئن اظهاري ٿو؛
پلڪن، پريم پَسيو،
نيڻن آلَن ۾_
پيار اسان جو پاتو!
(صفحو 64)
جڏهن عشق ڪنهن عزتماب انسان کي ارن مان ڪڍي ڇڏيندو آهي ته پوءِ ٻيا اوڙي پاڙي وارا يا سنگت ساٿ وارا ان کي سڌرڻ جون ۽ باز اچڻ جون صلاحون، رٿون ۽ رايا ڏيندا آهن.“پرچي ڪيئن؟” چئي: ”ويران وير وڌ “ ان جيان ساجد سنڌيءَ پڻ هڪ غزل جي ٻن سٽن ۾ ان ڳالهه جو اظهار اجهو هيئن ڪيو آهي؛
جي لکان، يا پڙهان بس عڪس ڪنهن جو چوۡطرف،
نينهن ۾ ڪِٿِ ياد رهندو آ، نصيحت جو سبق.
(صفحو 74)
غربت ۽ قومي ڏاڍ ٻه اهڙا مسئلا آهن جن جي ذڪر کان سواءِ شاعري اڌوري آهي. قومي ڏاڍ خلاف هن ئي ڪتاب ۾ هڪ نظم اچي ٿو جنهن جو ذڪر آهي. جيڪو نظم ” اچو ديس تان پاڻ واري هلون“ (صفحو نمبر 116) تي آهي ۽ غربت لاءِ هن ڪتاب ۾ موجود “چَئُه _ سٽن” ۾ ڪجهه اچن ٿا. مثال:
بکئي پيٽ، پياسن چپن جون دعائون،
ختم نيٺ ٿيندي، ڳڀي جي به ڳولا؛
دنيا جي رڳو ڌوڙ ماڻي سگهياسي،
جنين کان نه ٿي ماڻهپي جي به ڳولا.
(صفحو 121)
توڙي جو وطن واري نظم ۾ سنڌ جي”ون يونٽ “ ۾ ڦاسائيندڙ جو ذڪر سنڌ ۾ ٻٽي نظام لاڳو ڪرڻ جا سانباها ڪندڙ ۽ بحريا ٽائون جي وبا لاڳو ڪرائيندڙن جو ذڪر اچڻ کپندو هو ۽ تو اسان جهڙن عام ماڻهن جي قربانين سنڌ جو ون يونٽ مان ۽ بحريا ٽائون مان ڇوٽڪارو ٿيو. انهن کي باور ڪرائجي ها ته اڳتي به اهڙين ٿيندڙ سازشين کي اسين ايئن ناڪام ڪري سنڌ کي پنهنجي جوت ۽ جواني ورايو پيا ڏينداسون. پر ان هوندي به ساجد جيڪو نظم جو تاڃي پيٽو رکيو آهي سو انتهائي زوردار فني توڙي فڪري لحاظ کان ساراهڻ جوڳو آهي. اچو ته قارئين ان جي چند سٽن کان مُستفيض ٿيندا هلون:
تِکيِ تيز تلوار وانگر به آ،
ته هوشوءَ جي للڪار وانگر به آ،
ڪري ڪين سگهبو بيان حوصلو،
جُوانن جو هر دم جُوان حوصلو،
اکيون دشمنن جي اکين ۾ وجهي،
هلو، جانثارن کي ساري هلون،
اچو ديس تان پاڻ واري هلون!
(صفحو 116)
هن ڪتاب ۾ ٽي عاليشان ڊگها نظم آهن: سنبارا، بيبي پِنڪي ۽ هينئر پيش ڪيل نظم ”وطن“. پهريان ته آءُ دعويٰ سان چوان ٿو ته ساجد جي هن ڪتاب جا اهي ٽئي نظم ڄڻ ته سندس دئين جا مرڪزي نقطا آهن. پر جيڪا فني ڪاريگري ۽ ڪلائيمڪس نظم ”بيبي پنڪيءَ “ ۾ ڏئي ويو آهي، سا هن سڄي ڪتاب جو ”نڪ“ آهي.
وطن واري نظم کي جيئن ته اسان مٿي بيان ڪري آيا آهيون. هاڻ اچي ٿو سندس ٻيو نظم ” سنبارا“ ان تي چند سٽون لکي ۽ پوءِ ان جي ڪجهه سٽن کي پڙهنداسون.
جيتوڻيڪ ” سنبارا“ جو توڙي جو اهو خيالي خاڪو آهي، پر پوءِ به ان کي جنهن فني پيرائي ۾ کڻي اچي ٻيجل ۽ سورٺ _ راءِ ڏياج سان تسلسل ملائي ۽ سنڌ جي فن جو سلسلو جوڙيو ويو آهي، تتي پڙهندڙ دنگ رهجيو ٿو وڃي. تهڙي ان ۾ فني مٿڀرائي پڻ موجود آهي. قارئين لاءِ ان ڊگهي نظم مان چند سٽون هيٺ ڏجن ٿيون:
“هوءَ جا انگ اگهاڙي هَرِ پَلِ،
ڇم _ ڇم _ ڇم _ڇم ڇير وڄائي،
ساري _ گاما_ پاڌاني _ سا،
ورلاپن جي رمز ۾ گم ٿي،
هوءَ جا ناچ نچي ٿي وک وک،
ڪايا...... مايا ، رقص ۾ آهي،
نيڻ، نديءَ ۾ رقصان پا ڇا!
(صفحو06)
سمبارا جي ڇير ٽُٽي ۽،
اِسٽوپا جو ڪنڌ جُهڪي پيو!
(صفحو 07)
ڪَوِتا، ساجد ، سِرجي ٿي ،
پيار، پنن ۾ سُڏِڪي ٿو !
(صفحو 10)
جنهن کان پوءِ هن ڪتاب جي ٽن بهترين نظمن مان اهو آخري ۽ انتهائي متاثر ڪندڙ نظم، جنهن جو عنوان آهي، “بيبي پنڪي” محترمه شهيد بينظير ڀٽو متعلق، ساجد جو هڪ شهپارو نظم ، ان نظم جي تاڃي پيٽي ۾ ڳڙهيءَکي ڳاڙهي چادر اوڍڻ، کيس ٻن شهيد ڀائرن ۽ شهيد پيءُ جي ڀرسان ستل ڏيکاري ۽ چوي ٿو ته ”اکيون اِهو ڪيئن ڏسي سگهنديون؟!“ صفا روئارڻ جهڙو نظم، انتهائي جذباتي انداز ۾ سرجيل آهي. پلاند نه ڪرڻ جي سبب مان جڏهن چيائين ته هت فقط مرد شهيد ليکيا ويندا آهن ته سماج جي ان متڀيد واريءَ ڪنيءَ ڪوجهيءَ رسم تي لعنت وجهي نظم کي ڪلاسيڪيت جي مقام تي پهچائي ويو آهي. اچو ته ان نظم جي پڻ چند سٽن جو اڀياس ڪريون:
”سُتيئن رت جو ڪفن اوڍي،
مِٽيءَ جي مهڪ جاڳي ٿي،
شهيدن جو ڇپر ڇا پيو.
ڳڙهيءَ ڳاڙهي ڍڪي چادر.
(صفحو 16)
ادا تنهنجا، ابا تنهنجو،
انهن جي ڀر سُتل تو کي،
اکيون ڪٿ سڀ ڏِسي سگهنديون؟!
مگر سر سان ڪفن اوڙهي،
اسان کي هاڻ اچڻو آ!
(صفحو 17)
اِهو هڪ سوال ٽوڪي ٿو،
ڪجي ڇا، حال روڪي ٿو،
مليو جو مال روڪي ٿو،
ڪڏهن بدلا نه ورتاسين،
وڃي آمر سان پرتاسين،
ادي بيبي ، ادي پِنِڪي!
ڪري تون ، معاف ئي ڇَڏِجانَ،
اسان مردن شهيدن جا،
هميشه کان ئي وارث هون!
(صفحو 17)
[b] مير محمد پيرزادو
سڪرنڊ [/b]