تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌ ھڪ درد ڪھاڻي آھي

ڪتاب ۾ شامل ڪيل  هي ڊاڪيومينٽريز سنڌ جي هڪ جيئري جاڳندي ۽ ڳالهائيندڙ ٻولهائيندڙ تاريخ آهن. ايندڙ دور ۾ جڏهن تاريخ ڪتابن جي قرطاس مان نڪري واريءَ جي ذرڙن واري چپس تي هميشه لاءِ منتقل ٿيندي ته ان وقت هي ڊاڪيومينٽريز سنڌ جي تاريخ جو هڪ املهه ۽ محقق ماخذ بڻبيون. منظور سولنگي پنهنجي دور جو هڪ ليجنڊ ليکڪ ۽ ڏاهو ڏات ڌڻي آهي، هُن جي کرائي ۽ بي غرضي ڪنهن کي پسند نه به هجي پر هُن جي سنڌ سان غيرمشروط محبت، فدائيت ۽ جاکوڙ تي ڪي به ٻه رايا ناهن رهيا. هن سڄي زندگي هڪ کاهوڙي Activist جي حيثيت ۾ گذاري آهي. سنڌ جي اديبن، دانشورن ۽ ليکڪن پاران سنڌ جي وحدت ۽ ان جي اشوز تي آواز ۽ جاڳرتا اٿارڻ واري ويڙهه ۾ هو سدائين پهرين جوڙ جو ملهه رهيو آهي.

Title Cover of book سنڌ ھڪ درد ڪھاڻي آھي

ٻوڏ جي ماريلن سان مذاقون نه ڪريو

صحت جي وفاقي وزير مخدوم شهاب الدين چيو آهي ته ٻوڏ وارن ڏينهن جي دربدرين دوران سنڌ ۾ ڪوبه ماڻهو گيسٽرو سبب نه مئو آهي. صحت جي وفاقي وزير جي اڻڄاڻائي جو جواب ڏيندي سنڌ صحت کاتي جي ڊائريڪٽر جنرل وري چيو آهي ته ٻوڏ جي چاڙهه ۽ درياهي هلائن دوران سنڌ ۾ ڪل 62 ماڻهو مري ويا آهن جن مان صرف 31 ماڻهو گيسٽرو سبب مئا آهن. ٽئي طرف وري سنڌ صحت کاتي جي اسپيشل سيڪريٽريءَ چيو آهي ته سنڌ ۾ ٻوڏ دوران خميس يعني 2 سيپٽمبر (2010ع) تائين ڪل 67 ماڻهو مئا آهن جن مان صرف 34 ماڻهو گيسٽرو سبب فوت ٿيا آهن.
سنڌ صحت کاتي جي اسپيشل سيڪريٽري جيتوڻيڪ سنڌ ۾ مرندڙ ماڻهن جو ڪل تعداد 67 ٻڌايو آهي پر گڏوگڏ اهو به ڄاڻايو آهي ته ٻوڏ دوران سنڌ صحت کاتي سڄي سنڌ ۾ نو لک اٺ هزار کان وڌيڪ ماڻهن جو علاج ڪيو جن مان ٻه لک ماڻهو گيسٽرو جي بيماريءَ ۾ ورتل هئا. جڏهن ته باقي ست لک ماڻهو دستن، مليريا، ڏينهن يعني گرمي لڳڻ، اکين، ساهه يا دم جي بيمارين ۾ ورتل هئا.
هڪ پاسي صحت جي وفاقي وزير جو اڻڄاڻائي سان ڀريل بيان آهي، ٻئي طرف سنڌ صحت کاتي جي ڊي جي ۽ اسپيشل سيڪريٽري جي دعوا آهي ته هنن هڪ مهيني جي ٻوڏ دوران نو لکن کان وڌيڪ مريض جو علاج ڪيو پر ماڻهو صرف 62 مئا آهن.
هڪ پاسي صحت جو گونگو ٻوڙو وفاقي کاتو آهي ۽ ساڻس گڏ اکين کان نابين سنڌ جو صحت کاتو آهي ته ٻئي طرف سنڌ جي جرڪندڙ جاڳندڙ سنڌي ميڊيا آهي، جيڪا اٺ ئي پهر اکيون پٽيو ويٺي آهي ۽ سنڌ ۾ ٻوڏ جي تباهين کي ڪئميرا جي اکين ۾ محفوظ ڪري دنيا کي ڏيکاري رهي آهي. سنڌي ميڊيا جي معتبر ادارن انگن اکرن، نالن، جاين ۽ واقعي جي وقت سميت ٻڌايو آهي ته سنڌ ۾ صرف آگسٽ جي مهيني دوران بکن ۽ بيمارين ۾ ڇهه سؤ کان وڌيڪ ماڻهن جي زندگي جا ڏيئا وسامي چڪا آهن. ساڳيءَ ريت سنڌ ۾ سٺ کان وڌيڪ ماڻهو، رستن تي ستل ٻوڏ متاثرن مٿان گاڏين چڙهڻ ۽ کائڻ جو سيڌو وٺڻ جي ڪوشش دوران لتاڙجي مارجي چڪا آهن. آگسٽ جي مهيني ۾ ٻوڏ ستايل ماڻهن مان 85 ماڻهو پاڻيءَ جي تيز لهرن ۾ اهڙي طرح لڙهي ويا جو اڄ تائين پتو نه پئجي سگهيو آهي ته هنن جا لاش ڪٿي آهن.
سنڌ ۾ ٻوڏ جيڪي ڪلور ڪيا، انهن ۾ اهي ڏهه ماڻهو به شامل آهن جن کي ڪچي مان نڪتل نانگن جي چڪن جي نتيجي ۾ زندگيءَ کي زهر پيارڻو پيو. اهڙي ريت سنڌ ۾ صرف آگسٽ مهيني ۾ بکن، بيمارين، حادثن ۽ نانگن ذريعي ماريل يا زخمي ڪيل ماڻهن جو تعداد هڪ هزار کان مٿي آهي. سنڌ صحت کاتي اها دعويٰ ڪئي آهي ته هن نو لکن کان وڌيڪ ماڻهن جو علاج ڪيو آهي پر عوام کي سرڪار جي ان دعوا تي شڪ آهي، ڇاڪاڻ ته اهو صحت کاتو جيڪو ٻوڏ ۾ بکن ۽ بيمارين ذريعي مرندڙ ماڻهن جو گهڻو تعداد لڪائي سگهي ٿو، اهو صحت کاتو پنهنجي ڪارڪردگي بهتر ڏيکارڻ لاءِ علاج ڪيل 9 لک ماڻهن جو انگ وڌائي بيان پڻ ڪري سگهي ٿو.
سنڌ صحت کاتي کان پوءِ مصيبتن کي منهن ڏيڻ واري کاتي نيشنل ڊزاسٽر مئنيجمينٽ اٿارٽي پڻ حقيقتن جي انگن اکرن ۾ هيراڦيري ڪئي آهي ۽ سنڌ ۾ ٻوڏ جي تباهيءَ جا انگ اکر گهٽائي پيش ڪيا آهن. سنڌو درياهه جي هن مهاٻوڏ يا سپرفلڊ، سنڌ ۾ ڪهڙو ڪهڙو ۽ ڪيترو نقصان ڪيو آهي ان تي هڪ الڳ رپورٽ لکي ويندي. ڇاڪاڻ ته هيءُ نقصان پنجاب، خيبرپختونخواهه، بلوچستان ۽ ڪشمير ۾ ٿيل سموري نقصان کان به وڌيڪ آهي. ۽ سنڌ ۾ ٿيندڙ اهو نقصان ان ڪري به وڌيڪ آهي جو افغانستان، خيبرپختونخواهه، پنجاب، بلوچستان ۽ ڪشمير توڙي گلگت بلتستان جي سمورن درياهن جو پاڻي نيٺ سنڌو درياهه ۾ اچي ڇوڙ ڪري ٿو ۽ ڪوٽ مٺڻ کان پوءِ ئي وڏي ٻوڏ جنم وٺي ٿي. سنڌ ۾ آيل ٻوڏ جو حقيقي ڪاٿو ته تڏهن لڳائي سگهبو جڏهن سنڌو درياهه جي ٻوڏ، سمونڊ ۾ ٻڏي ويندي ۽ ڪاڇي ۽ لاڙ جي آخري حدن کي ڇهندڙ پاڻي سنڌ جي سمونڊ ۾ داخل ٿيندو. پر جيستائين اهو وقت اچي، تيستائين ڪڏهن فيڊرل فلڊ ڪميشن، ڪڏهن ڊزاسٽرمئنجمينٽ اٿارٽي، ڪڏهن صحت جا وفاقي ۽ صوبائي کاتا انگن اکرن جي نالي ۾ سنڌ ۾ٿيندڙ تباهيءَ جي حقيقتن کان طوطا چشمي ڪندا رهن ٿا.
صحت کاتي کي اها ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ ۾ بکن ۽ بيمارين جي ڪري 60 نه پر ڇهه سؤ کان وڌيڪ ماڻهو پنهنجون حياتيون وڃائي ويٺا آهن، سرڪار جي کاتن کي اها ڳالهه به ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ ۾ رڳو ٻوڏ ۾ لڙهي ويل ماڻهن جو انگ 85کان وڌيڪ آهي. کين اهو به ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ ۾ هڪ درجن کان وڌيڪ ماڻهو نانگ جي چڪن ۽ زهر ۾ کاڄي چڪا آهن ۽ انهن مان ڏهه ماڻهو مري به چڪا آهن سنڌ جي ٻوڏ کي ڏسندڙ ادارن کي اها ڳالهه به ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ ۾ ٻوڏ متاثرن مٿان چڙهي ويل گاڏين سبب يا ٻوڏ متاثرن جي امداد جي ورهاست دوران ڀاڄ ۽ پيهه ۾ مرندڙ ماڻهن جو تعداد 60 کان وڌيڪ آهي. ٻوڏ متاثرن کي لڳل ڌاڙن ۽ ڦرن ۽ سندن رهجي ويل گهرن جي چورين جو تعداد به پنجاهه کان وڌيڪ آهي. سنڌ جي 23 ضلعن مان 17 ضلعا سڌيءَ ريت ٻوڏ جي تباهين کي منهن ڏئي رهيا آهن.

(سيپٽمبر 2011ع ۾ نشر ٿيل)