ڏاند جي ارتقا
آسماني آبِ حيات، مئل ڌرتيءَ کي وري جياريو. ٻئي حشرات سان گڏ، موهين جي دڙي جو واحد ڏاند به ڪَنَ ڌونڌاڙي اُٿي کڙو ٿيو... هاريءَ ڳُٽڪار ڪيس ته خوش ٿيو... ڦونگهارو هڻي وڏو ساهه کنيائين ته يوريا ڀاڻ جي ڌپ نڪ ئي ساڙي ڇڏيس. ڀرسان پيل گاهه ۾ وات وڌائين ته ٻاڙو ۽ ڪسارو لڳس. پريشان ٿي چوڌاري نظر ڪيائين ته هر طرف امريڪي ۽ اسرائيلي سُنڍيون مکيون ۽ جُون فصل جو ست ۽ هاري جو رت نهايت آزاديءَ سان چُوسي مواڙ ٿي رهيون هيون... سواليه نگاهن سان مالڪ ڏي نهاريائين، هاري ڳالهه سمجهي ويو... چيائينس ته موڳا مٽر برادرانِ يوسف ڪمال نڪ جي پڪائيءَ سان پنهنجين ڪيميڪل فيڪٽرين جو زهريلو پاڻي سُڪائي ضايع ڪرڻ بدران، پاڻ وارين ڍنڍن ۽ شاخن ۾ وهائي ڇڏيو آهي... ڇا کين چوڻ آکڻ وارو به ڪو ڪونهي؟؟ انهن چوڻ آکڻ وارن جا ئي ته ڪارخانا آهن... باقي اهي ساوا ڳاڙها جيت ۽ انهن جي مارڻ وارا ڦوهارا، سِتارن واري سخي بابا قرض واري امداد تي موڪلي ڏنا آهن... قرض ۽ امداد ٻئي گڏ ڪئين؟! ڊڪٽيشن تي عمل ٿيو ته امداد، ورنه قرض پلس ڪمپائونڊ انٽريسٽ... ڏاند عجب کاڌو ته هي تازا اشرف المخوقات بنيل انسان نما حيوان... هُوس جا کوپا اکين ته چاڙهي، ايڏا ارزل المخلوقات ڪڏهن ۽ ڇو ٿيا آهن؟! هونئن به دستور آهي ته انسان يا حيوان بک کان ڇتا ٿيندا آهن. هنن کي ته ضرورت کان به وڌيڪ سڀ ڪجهه موجود آهي... پوءِ ڇو؟ الاجي!...
پريان وڻ هيٺان هاريءَ جو پڙهيل پٽ جونِ جولاءِ ۾ به ڏُڌ مکڻ بدران ڪاري ڪَٺ چانهه ۾ سُڪل پاپو ٻوڙي کائي به رهيو هو ۽ پگهر به پئي اگهيائين... ڏاند جي تنقيدي نگاهن جو تاب جهلي ڪونه سگهيو، سو شرمساريءَ وچان هَڪَل ڪيائينس ته، ”او تُوتڪ تُوتڪ تُوتيا، هو جمالو... سڱ ڀڳل ڍڳي جا پٽ! هن وقت اسان کي اجهو اهو ميسر ڪري ڏنو اٿن، سڀني وڏن گڏجي ڪچي کي پاڻ ۾ ورهائي، ٻيلا وڍي فصل پوکي ڇڏيا آهن، تنهن ڪري اتي جي ماڇين کوسن ۽ ڀچن پنهنجيون مينهون ڍڳيون ۽ ٻڪريون کپائي، اٺن ٿڻن وارين ڀورين ڀٽارين جي ولايتي سُڪل کير مان تازو نج ماهيو کير بڻائي، شهر وران کي پيارڻ شروع ڪيو آهي. سو في الحال اسان به ڏڌ مکڻ کي وساري ڇڏيو آهي... تنهن ڪري تون به کاري ۽ ڪساري گاهه ۽ بدبودار سائي پاڻيءَ کي الله جي رضا سمجهي، ڪنڌ هيٺ ڪري خوش رهڻ جي ايڪٽنگ ڪرڻ سِکُ ۽ پوءِ هر روز قطار ۾ بيهي ترانو ڳائي، ورنه بقر عيد کان اڳ ئي گس هلندي بنا تڪبير حلال يا حرام ڪري رکندئي...“ آزادي پسند ڏاند اهڙي ’شريفانه‘ زندگي گذارڻ لاءِ قطعي تيار ڪونه هو... سَٽ ڏئي رسو ڇنائي سڱ سنوان ڪيائين ۽ اُلر ڪري اٿيو... ڀائرن کي گڏ ڪرڻ لاءِ وڏيون رنڀون ڪيائين... ليڪن وڏي واڙي تي پليل متارن ڏاندن حسبِ روايت سڏ ڏيڻ ته ٺهيو، اک کڻي نهاريو به ڪونه... سڀ ڏاند کايو پيئو مست ٿيو، اوڳر ورائڻ ۾ مگن هئا... مڇريل ڏاند جو ارادو ته وڏو هو ليڪن اڪيلو ڇا ڪري سگهي ها... خوامخواه 5 سال جيل ۾ پيو سڙي ها... اڃا سوچ ۾ هو ته پريان تاڪ ۾ ويٺل همراهن دير ئي ڪانه ڪئي... پهرين گوليءَ جو آواز آيو پوءِ بم جو، ڏاند نماڻيون اکيون کڻي آسمان ڏانهن نهاريو ۽ پوءِ ساهه مالڪ کي موٽائي ڏنائين... شايد 5 هزار سالن بعد به موهن جي دڙي وارن ڏاندن لاءِ جديد دنيا جي الٽرا ماڊرن ٽيڪنالاجي سان ڀرپور ترقي ۽ ارتقا باوجود... اهو ئي آخري نتيجو نڪرڻو هو ته پوءِ اها ارتقا چئبي يا نرتقا؟ Evolution چئبي يا Devolution؟