هند ياترا (5)
ڄام کي مس مس ڪٿان آمريڪي ڊالر هٿ آيا، سو هو سوناري جي دڪان تي وياسون ۽ حقيقت ڪئي سون تہ اسان کي ڊالر مٽائڻا هئا. هو ويچارو شريف ماڻھو هيو. پاڻ راجا بازار راولپنڊي پاڪستان جو هيو. جڏهن معلوم ٿيس تہ اسان پاڪستاني مسلمان آهيون، سو آڌرڀاءُ ڪندي پٽ کي چانھہ آڻڻ لاءِ چيائين. ڇوڪرو اسان کي نفرت سان نھاريندي چانھہ وٺڻ ويو، ان سوناري ٻڌايو تہ ورهاڱي وقت راولپنڊيءَ ۾ ڏاڍو قتلام ٿيو ۽ هن جو خاندان بہ ختم ٿي ويو. هو اڪيلو اتان پنھنجي ڀاءَ سان ڀڄي اچي ڀارت پھتو. هتي هن ٻي شادي ڪئي ۽ هي ڇوڪرو ان ڀارتي مائيءَ مان ڄاول هو. هن پنھنجي ڀاءَ جي ايڊريس ڏني. جيڪو ڪافي پري هو. ان وٽ پڇائي پھتاسون. هن يار وٽ بہ ساڳي ڪھاڻي هئي، هن جا پٽ بہ خراب نظرن سان ٿي پيش آيا. جڏهن هتي بہ هڪ سؤ ڊالر نہ مٽيو تہ وري اسان کي هڪ ٽريولنگ ايجنسي ڏانھن موڪليو ويو، اها هڪ سک نوجوان جي هئي. هن ڊالر تہ نہ ورتا باقي پاڪستاني ڪرنسي وٺن لاءِ تيار ٿي ويو ڇاڪاڻ جو سک پاڪستان ۾ ايندا رهن ٿا.
ميان غوث محمد کي ڪتاب وٺڻ جي ڏاڍي لڳل هئي سي بہ اسلامي ۽ ديني ڪتاب. ڏس مليو تہ جامع مسجد وٽ اهڙا ڪافي دڪان آهن، جڏهن اتي پھتاسون تہ دڪان بہ هئا ۽ دڪاندار بہ ها ۽ مسلمان هئا پر جڏهن کين خبر پئي تہ اسان پاڪستاني مسلمان آهيون تہ پري منھن ڪري اشارو ڪيائون تہ اسان اتان هليا وڃون. اسان پاڪستانين هندستان ۾ رهندڙ مسلمانن لاءِ ڪافي مصيبتون آنديون آهن. ٻہ يا ٽي جنگيون ”بھارت کو کچل دو“ جا نعرا ۽ روز اسان جي ليڊرن جون اجايون نفرت سان ڀريل بيان بازيون.... هندستاني مسلمان اتي ڄڻ هڪ گهمندڙ ڦرندڙ پاڪستان آهي.
مان ۽ ڄام جڏهن گياني ذيل سنگهہ سان مليا هئاسين تہ گيانيءَ ڄام کان پڇيو تہ آيا پاڪستان هندستان سان ڪشمير جي جنگ ڪندو؟ پاڪستاني عوام ڇا جنگ جي حق ۾ آهي؟ ڄام کيس ورندي ڏني تہ پاڪستان يا پاڪستاني عوام ڀارت سان جنگ نہ ٿو چاهي البتہ ڪشمير جي آزادي سڀ چاهين ٿا. باقي جڏهن تہ هي آزاديءَ جو دور آهي ۽ سموري دنيا آزاديءَ جي تحريڪن جي حمايت ڪري ٿي. روسي رياستون آزاد ٿي ويون. بوسنيا آزاد ٿي وئي. انڊونيشيا بہ ٽٽي ويو تہ باقي ڀارت ڪشمير کي ڇو دٻايو ويٺو آهي. ان تي گياني ذيل سنگهہ جيڪو جواب ڏنو سو هن ريت هو. ”اوهان بلڪل سچ ٿا چئو. ڀارت کي ڪوبہ حق ڪونہ آهي. ڀارت ناحق تي آهي ۽ زبردستي ڪشمير تي قبضو ڪيون ويٺو آهي. ڪشميرين کي پنھنجي مرضيءَ مطابق آزادي ملڻ گهرجي پر اها ڳالھہ توهان سان هن بند ڪمري ۾ ڪري سگهان ٿو، ڪمري کان ٻاهر ڪنھن کي بہ همٿ نہ آهي جو حق سچ ڳالھائي سگهي. ليڊرن سڄو وقت ڪشميرين جي لاشن تي سياست ڪئي آهي. ڪنھن کي پئي آهي جو پنھنجي سياسي مستقبل ۽ پنھنجي جان داءَ تي هڻي.“
اسان کي قطب مينار گهمايو ويو. اتي قطب الدين ايبڪ ۽ التمش جون قبرون هيون. قطب مينار بند هيو، ڇاڪاڻ جو اتان ڪنھن ناڪام عاشق ٽپو ڏئي خودڪشي ڪئي هئي. باقي علاؤالدين خلجي جي قبر بہ ان احاطي ۾ هئي. مقبري جي ڇت ڀڳل ۽ قبر زبون حالت ۾ هئي. ساڍا ست لک فوج سنڌ فتح ڪرڻ لاءِ موڪلي هيائين. دودي سومري وڙهندي جان ڏني هئي. جکري ابڙي جي جوڌن ننگن جي سام جهلي هئي. روپا ماڙي اڄ بہ انھن للڪارن، دانھن ۽ رت سان ريٽيل هئي. چنيسر سنڌ تي وٺي آيو هوس. دهليءَ جي صوفي درويش خواجا نظام الدين اولياءَ کي درٻار ۾ پيش ٿيڻ لاءِ حڪم ڪيو هيائين. درويش پاڻ تہ ڪونہ ويو باقي پنھنجي جتي موڪلي هيائين. امير خسرو کي جڏهن اها خبر پئي تہ فقير پاڻ وڃن بدران درٻار ۾ پنھنجي جتي موڪلي آهي. سو هو ڪابل مان طوفان وانگي اچي دهليءَ ۾ پھتو ۽ فقير کي هن ظالم بادشاھہ جي عتاب کان بچائڻ لاءِ درٻار ۾ وڃي ڏاڍيان چوڻ لڳو تہ ”بادشاھہ ! اڄ هتي مون کي منھنجي مرشد جي خوشبوءِ اچي رهي آهي.“ ايتري ۾ بادشاھہ آڏو خواجہ نظام الدين جي جتي اچي رکيائون. امير خسرو اها جتي هڪدم کڻي پنھنجي اکين تي رکي، چوڻ لڳو”ڏسو! مون نہ چيو تہ مون کي منھنجي مرشد جي خوشبو هن درٻار ۾ اچي رهي آهي.“ بادشاھہ ڳالھہ سمجهي ويو تہ فقير علاؤ الدين کان نفرت ڪري ٿو ۽ حڪم عدولي ڪرڻ جي همٿ بہ ڌاري ٿو، سو حڪم ڪيائين تہ فقير کي درگاھہ کان ٻاهر نڪرڻ نہ ڏنو وڃي.
روايت آهي تہ علاؤالدين پنھنجي مامي کي قتل ڪرائي ان جو گوشت پنھنجي ماءُ کي زبردستي کارايو هو.
وينا مون کي ۽ ميان غوث محمد پيرزادي کي آل انڊيا ريڊيو دهلي بہ وٺي وئي. ريڊيو اسٽيشن ڏاڍي وڏي ۽ هڪ اوائلي مغليہ دور جي ڏاڍي سھڻي عمارت ۾ آهي. اسان کي بغير ڪنھن تلاشيءَ جي وٺي وڃي هڪ اسٽوڊيو ۾ ويھاري وينا گم ٿي وئي ۽ اسٽوڊيو جي مشينري وغيرہ بہ اسان جي حوالي هئي. ٿوري دير کان پوءِ وينا اچي وئي ۽ اسان جو انٽرويو رڪارڊ ٿيو.
اسان دهلي پريس ڪلب ۾ هڪ پريس ڪانفرنس بہ ڪئي، اتي پريس ڪلب ۾ يا جئيپور ۾ پريس وارن اسان کان گهڻو ڪري هند مان پاڪستان ويل، خاص طرح سان سنڌ ۾ آيل ڀارتي مسلمانن سان اسان جي ڪيل ظلمن متعلق ڏاڍو پڇاڻو ٿي ڪيو. آخر ۾ پاڪستان جي طرفان ڀارت تي متوقع حملي جي بہ ڏاڍي پڇا هئي. مون تہ ڄام ڏانھن اشارو ڪري کين جواب ڏنو تہ ” مان تہ هڪ شاعر آهيان ۽ ٻنھي ديسن جي وچ ۾ پيار جي پُل ٺاهڻ آيو آهيان. باقي جنگيون سياستدانن مڙهيون آهن، تنھن هوندي بہ مون سان هڪ سياستدان آيو آهي. وڌيڪ ان کان پڇو.“
دهليءَ واري سيمينار ۾ سوالن جوابن جو بہ هڪ سيشن ٿيو، ان ۾ هڪ نوجوان اٿي بيٺو، سوال ڪيائين تہ ”مان سنڌ مان آيل هڪ سنڌي خاندان سان تعلق ٿو رکان. مان هت ڀارت ۾ ڄائو آهيان. مون کي سنڌي سمجهہ ۾ اچي ٿي پر لکي پڙهي ۽ ڳالھائي نہ ٿو سگهان. اوهان هڪ سوال جو جواب ڏيو تہ سنڌ مان اوهان جي وفد ۾ گهڻا هندو آيا آهن ۽ ڪيترا مسلمان؟“ اسان کيس جواب ڏنو تہ ”ڇوڪرا! تنھنجي هن هڪ سوال هندستان کي ٻن حصن ۾ ورهائي ڇڏيو آهي، اڃان توکي ڇا کپي؟“
ڀارت ۾ هڪ پيڙهي اها آهي تہ جن ڀارت ۾ فساد ڏٺا ۽ تقسيم ڏٺي. هڪڙن لڏپلاڻ ڪئي، جيڪي سنڌي هتان لڏي ويا اهي تہ سنڌ کي ياد رکيو ويٺا آهن. ٻيا جيڪي اتي ڄاوا، پڙهيا ۽ پليا آهن، انھن کي اهي ڪھاڻيون ٻڌايون ويون آهن تہ سندن وڏڙن کي سنڌ واسين وڏا ظلم ڪري سندن ملڪيتون ۽ عزتون لٽي ڌڪي ڪڍيو ۽ کين ڀارت پناھہ ڏني. ان ڪري هنن جي نوجوان پيڙهي اسان کان نفرت ٿي ڪري، نفرت بہ ڪري ٿي ۽ هو لا تعلق بہ آهي.
سنڌي هندن کي ڀارت ۾ ڪابہ جائداد نہ ملي. هتي ڪوبہ ڪليم نہ ورتو ويو، هو هتي محلات ڇڏي ويا، دڪان، زمينون ۽ ڪارخانا ڦٽي ڪري هليا ويا پر هندستان ۾ سنڌين کي ڪجهہ بہ نہ مليو. ڇاڪاڻ جو ڀارتي مسلمان جيڪي پاڪستان ۾ آيا، انھن وٽ ڀارت ۾ ڪابہ جائداد ڪانہ هئي جيڪا اهي اتي ڇڏي آيا هجن، جيڪا سنڌين کي ملي ها، سو سنڌين کي ڀارت ۾ پنھنجي محنت سان سڀ ڪجهہ ڪرڻو پيو، گهر بہ هن کي پنھنجي محنت سان ٺاهڻا پيا ۽ روزگار جا ذريعا بہ پاڻ هٿ ڪيائون. باقي اتان جي سياستدانن سستا گهر ٺاهي قسطن تي کين وٺي ڏيڻ ۾ مدد ڪئي. اسان جي تاريخ سڄي جنگين ۽ نفرتن سان ڀري پئي آهي. انھن ۾ گهڻيون جنگيون مذهب جي ڪري وڙهيون ويون آهن. رت جا درياءَ ڀريا پيا آهن. ڪنھن ڪنھن جا ڳوڙها ڪونہ اگهيا آهن. هر ڪنھن پنھنجا ڳوڙها پاڻ اگهي اڳتي قدم وڌايو آهي ۽ پٺتي ڪونہ نھاريو آهي. اها ئي هڪ سنئين سڌي راھہ آهي تہ ماضيءَ جي اکين ۾ نھارڻ بجاءِ آئيندي ۾ اک اڙائجي. شايد منزل ملي وڃي. دهلي جي لال قلعي ۾ روزانو شام ڌاري هڪ شو ٿيندو آهي. ڏھہ رپيا ٽڪيٽ هئي. هڪ ڪلاڪ هنديءَ ۾، هڪ ڪلاڪ انگريزيءَ ۾، ڪل ٻہ سؤ ماڻھن جي لاءِ اندر هڪ پليٽ فارم تي ڪرسيون رکيل هيون. سج لھڻ شرط سڄي قلعي جي ارادي جي هڪ هال ديوان خاص، ديوان عام، زنانہ خانہ وغيرہ ۾ هلڪيون روشنيون ٿي ويون. ڊيڪ ۽ ان جا اسٽيريو اسپيڪر سموري قلعي جي مک هنڌن تي رکيل هئا. اوچتو هندستان سامعين سان مخاطب ٿيو ۽ ”هندستان جي ڪھاڻي ان جي زباني“ شروع ٿي. اوچتو تيمور لنگ جي فوجن جو حملو ٿيو. پوءِ بابر هندستان فتح ڪيو، گهوڙن جو ٽاپون، هاٿين جا آواز اسان جي ڀرسان اچڻ لڳا. پوءِ همايون جو دور آيو، شير شاھہ سوريءَ جو همايون کي هندستان مان شڪست ڏئي ڀڄائي ڪڍڻ، وري شير شاھہ جي شڪست ۽ وري همايون جو واپس اچڻ، اڪبر جو دور، جشن نوروز، محلات ۾ ايراني، افغاني، ترڪ ۽ هندستاني نارين جون مستيون ۽ ٽھڪ، دلربايون ۽ دلبريون، شھزادن سان مستيون، عشق ۽ الھڙ پن جون ڪيئي ڪھاڻيون، جھانگيري داستان ۽ گيت ٻڌڻ ۾ آيا. شاھجھان، اورنگزيب ۽ دارا شڪوہ جي بادشاهي تي اقتداري جنگ ٿي. پنجاھہ سال اورنگزيب مرهٽن ۽ ٻين باغين کي هاٿين هيٺان ڏيندو رهيو. آخر ۾ محمد شاھہ جون شراب ۾ ٻڏل چاندني چوڪ جي رٺل طوائف کي منٿون ۽ ان جي پرچڻ لاءِ شرط تہ بادشاھہ سندس سوڙهي ڏاڪڻ مان هن جي ڀاءَ جي لانگ مان لنگهندو، هڪ ٻانھيءَ کي قلعي ۾ رهائيندو، طوائف سان نڪاح ڪندو، سندس ڀاءُ کي ملتان جو حاڪم مقرر ڪندو. بادشاھہ اهي سمورا شرط قبول ٿو ڪري، نادر شاھہ جو هندستان تي حملو ڪرڻ ۽ قبضو ڪرڻ، هڪ ڪبوتر جي ڳالھہ تي نادر شاھہ ٽي ڏينھن دهليءَ ۾ وڏو قتل عام ڪيو. محمد شاھہ پاڻ مٿي تي ڪلام پاڪ کڻي نادر شاھہ کان خونريزي ختم ڪرائي. ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ معرفت انگريزن جو هندستان تي قبضو ڪرڻ، پوءِ آزاديءَ جو تحريڪون 1857ع ۾ آخر ۾ هندستان جو آزاد ٿيڻ، پاڪستان ٺھڻ تائين جا منظر اهڙي طرح سان ادا ڪيا ويا، ڄڻ هڪ فلم ٿي هلي، ان کي LIGHT AND SOUND SHOW جي نالي سان سڏيو ٿي ويو. هڪ ڪلاڪ ۾ سڄي صدين جي تاريخ ڏسڻ کان پوءِ بي خبر ۽ با خبر گم سم ٿي گهر آياسون.