چين جون يادون
سامراجين چين جي خلاف ڪئين ظالماڻيون جنگيون وڙهيون، مثال طور آفيم جي جنگ جيڪا 1840ع ۾ برطانيا ڪئي، 1858ع ۾ برطانيا ۽ فرانس، چين تي حملو ڪيو، 1894ع ۾چين تي جاپان حملو ڪيو، 1900ع ۾ اٺن اتحادين فرانس، برطانيا، آمريڪا، جاپان ٻي ملڪ چين تي حملو ڪري ننڍا ننڍا ڪارخانا هڻي اتان جي مذدورن ۽ هارين کان گهٽ اجرت ۽ قرضن ذريعي ڪم وٺي چين جو سامان پنھنجي ملڪن ڏانھن کڻي ويندا رهيا. ڪمزور ۽ عياش حڪمرانن چين جي مفادن جا ناجائز معاهدا ڪيا، جن جي ڪري چيني عوام ڏاڍين مشڪلاتن ۾ رهيو. نوجوان نسل نوڪرين ۽ روزگار جي تلاش ۾ وڏيرن جي درن جون حاضريون ڀريندو هو. اعلى عھدن تي مقرري لاءِ امتحان پاس ڪرڻا پوندا هئا. نوڪرين حاصل ڪرڻ لاءِ ڪئين ڊپلوما ڪورس ۽ ڊگريون طلب ڪيون وينديون هيون، رشوتن ۽ سفارشن ذريعي جيڪي نوجوان نوڪريون حاصل ڪندا هئا. اهي خود بہ راشي ڪامورا ٿي ويا. هڪ جاءِ کان ٻي جاءِ ۽ عھدي تي بدلي ڪرائڻ جو مقصد بہ پئسا ڪمائڻ ٿي ويو. اهڙين انيڪ خرابين سن يات سن، چو اين لائي ۽ مائوزي تنگ کي جنم ڏنو.
چين ۾ پھريون انقلاب 1911ع ۾ آيو، ٻي جدوجھد ان کان پوءِ هلي. 1917ع جي روسي انقلاب جا اثر بہ چين جي انقلابي تحريڪن تي پيا. مائو 1893ع ۾ هڪ غريب هاريءَ جي گهر ۾ جنم ورتو. 1911ع ۾ مائو چيني حڪمران مانچو خاندان خلاف جنگ شروع ڪئي. 1925ع ۾ غير ملڪي پوليس شنگهائي جي مزدورن جو قتل عام ڪيو، مائو اتان فيصلو ڪيو تہ ڳوٺن جي هاري نوجوانن کي متحد ڪري تحريڪ هلائجي. سن يار سن جي مرڻ کان پوءِ مائو ۽ چو اين لاءِ هارين کي متحد ڪري تحريڪون هلايون، جن ناڪامين مان گذرندي گذرندي سرخ فوج جو روپ وٺي هٿياربند جدوجھد جو آغاز ڪيو. آگسٽ 1953ع ۾ مائوزي تنگ جي لانگ مارچ جي شروعات باقاعدگي سان ٿي، جنھن ۾ هزارن جي تعداد ۾ سندن ڪارڪن سامراجين ماري ڇڏيا، ڇھہ هزار ميل جي لانگ مارچ مڪمل ٿي چڪي تڏهن بہ هن وري جدوجھد جاري رکي، دشمن فوجن کان کسيل هٿيارن جي زور تي هارين ۽ مزدورن ۽ باهمت نوجوانن کي گڏ ڪري هلندو رهيو. کيس روس کان بہ ڪڏهن ڪڏهن مدد ملندي رهي. آخر 20 آڪٽوبر 1949ع تي عوامي جمھوريہ چين جو اعلان ٿيو ۽ مائوزي تنگ ان جو پھريون چيئرمين ٿيو. پھريون دفعو مائوزي تنگ روس جو دورو ڊسمبر 1049ع ۾ ڪيو، آمريڪا چين جي چوڌاري پنھنجا اڏا ٺاهڻ شروع ڪيا ۽ حملي ڪرڻ لاءِ تياريون ڪرڻ لڳو، تڏهن مائوزي تنگ هي جملا چيا. ”ڇا اسان آمريڪا کان ڊڄي وينداسون، هو ڀلجان ائٽم بم استعمال ڪري، جي 70 ڪروڙ چينين مان چاليھہ ڪروڙ مري بہ وڃن تڏهن بہ باقي ٽيھہ ڪروڙ دشمن سان وڙهندا.“ پوءِ دنيا ڏٺو تہ چين ميزائيل بردار ائٽم بم بہ ٺاهيو. اقوام متحدہ ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جو مستقبل ميمبر بہ ٿي ويو، چين حيرت ۾ وجهڻ جھڙي ترقي ڪئي آهي، جيڪا بيان ڪرڻ کان مٿي آهي.
اسان کي بيجنگ جو شھر گهمايو ويو، ڪشادہ رستا، نيون عمارتون ۽ منظم قوم، وقت جا پابند، محنتي ۽ صاف گو انسان ۽ هاڙا محنتي ماڻھو ورلي ڪي ملندا. ڪميونسٽ پارٽي کان سواءِ چين کي هزارن سالن جي تاريخ ۽ فلسفا بہ آهن جن ۾ ڪنفيوشس جيڪو 551،552، 479 ق م واري دور ۾ هو. سندس فلاسفي جا هونءَ تہ گهڻا ئي بھترين مول متا آهن، جن مان ”انسانيت کي اهڙي روپ ۾ ڌارجي جنھن ڪري توهان جو سربراھہ اخلاقيات تي هلڻ لاءِ مجبور ٿي پوي.“ جيڪي صحيح هجي ان تي عمل ڪندا رهو، ڀل ا ۾ ڪيتريون بہ تڪليفون اچن پر ماحول مطابق پنھنجا رويا تبديل ڪندا رهو وغيرہ وغيرہ، ”وڌيڪ مشھور آهن هن صوفي، منش، لائوزي، موزي، شنزي، زنگزي کان سواءِ اتائو پوءِ گوتم ٻڌ چين جا فلاسافر آهن، چين ساڍا ست هزار سال بغير ڪنھن مذهب جي گذاريو آهي. اسلامي تعليمات بہ پھتيون آهن. پاڪستان چين کي 1950ع تسليم ڪيو، ڪوريا واري جنگ ۾ پاڪستان جو ڪردار مشڪوڪ رهيو. پاڪستان آمريڪا جا جوڙيل بغداد پيڪٽ، سيٽو، سنيٽو ۾ هجڻ ڪري انقلابي آزاد ملڪن ۾ نظرن ۾ وڌيڪ مشڪوڪ رهيو. باوجود ان جي 1962ع کان پاڪ چين دوستي هلندي پئي اچي. 1965ع ۾ چيني صدر ليوشائو جي پاڪستان آيو ۽ اهو اعلام ڪري ويو تہ ”جيڪڏهن ڪنھن پاڪستان تي حملي جي جرئت ڪئي تہ چين پاڪستان جي مدد ڪندو.“
چين ۾ صفائيءَ جو ڪھڙو ذڪر ڪجي، انتھائي صاف رستا گهٽيون ۽ گهر، فھميدہ رياض جنھن کي سنگريٽ جي ڏاڍي خراب عادت پيل هئي. هڪ سگريٽ مان ٻيو پئي دکايائين. چين ۾ عام رستن ريسٽورنٽس، ريلوي اسٽيشنن، ايئرپورٽن ۽ دڪانن تي سگريٽ پيئڻ تي مڪمل بندش پيل آهي. سگريٽ پيئڻ وارن لاءِ ڪي مصخوص جڳھيون ٺھيل آهن، جتي عادي ڇيڪن کي اجازت آهي. بيجنگ جي ايئرپورٽ تي فھميدہ رياض هڪدم سگريٽ دکايو ۽ ان کي ختم ڪري بچيل سگريٽ هيٺ زمين تي اڇلايو تہ هڪدم هڪ مائي صفائي ڪري واري زمين تان سگريٽ جو ٽوٽو کڻي فھميدہ رياض کي ڏيکاريو ۽ اشارن ۾ پڇيائين تہ ”هي تو ڇو اڇلايو آهي؟“ فھميدہ هائوڪار ڪئي تہ هن صفائي ڪرڻ واريءَ کيسي مان هڪ رسيد بوڪ ڪڍيو ۽ ٽن (يوان چيني سڪي کي يو ان سڏيندا آهن) جي رسيد ڪڍي وڌل ڏنڊ جي رقم طلب ڪرڻ لڳي. اسان کي استقبال ڪري وٺي اچڻ وارا چيني آفيسر ٻڌائڻ لڳا تہ چين ۾ ڪابہ شيءِ جيڪا زمين تي اڇلائبي تہ ان جو ڏنڊ ڀري ڏيڻو پوندو آهي. گند ڪچري لاءِ ڪٿي ڪٿي دٻا رکيل آهن. فھميدہ ڏنڊ جي رقم ڀري ڏني تڏهن جان ڇٽي. ان کان پوءِ اسان پاڻ سان هڪ پلاسٽڪ جو ٿيلھو رکڻ شروع ڪيو جنھن ۾ اهڙيون بيڪار شيون ڪٺيون ڪري جتي ڪو ڪچھري جو دٻو ڏسون پيا تہ ان ۾ اهو اڇلائي پيا اچون. ان ڪري ڏٺوسون تہ ڪير بہ ڪچرو رستي ڪونہ پيو اڇلائي ان ڪري سڄا شھر صاف شفاف ٿي لڳا. ٻيو تہ قانون جو احترام هر هڪ تي لازم هــو، چيني
کاڌا صاف ڪري اٻريل، بغير تيل ۽ بغير ڪنھن لوڻ مصالحي جي آهن ان وقت گرم گرم اٻريل کاڌا ٽيبل تي ٿا رکن. اسان لاءِ هوٽل ۾ اڳواٽ ٽيبل مخصوص ٿيل هوندي هئي. کاڌو ڪورسن ۾ پيا رکن. پھريان هڪ شيءِ کائي ٿيڻ بعد ٻي ٿي رکيائون. اسان لاءِ اسان جي حڪومت چين جي حڪومت کي ٻڌائي ڇڏيو هو تہ جيڪا شيءِ قرآن پاڪ ۾ منع ٿيل آهي اها اسان کي نہ ڏني وڃي. قرآن ۾ تہ واضح لفظن ۾ فقط خون ۽ سوئر جو گوشت منع آهي. باقي جي کائون تہ ڏوھہ نہ آهي. سو چيني اسان لاءِ آڪٽوپس کان وٺي وڇون ۽ نانگ بہ سجائي کڻي آيا ٿي. باقي چيني کاڌن جي هڪ خاصيت هئي تہ فقط اٻريل هجڻ جي ڪري جلدي هضم ٿي ٿي ويا. چينين لاءِ اهو مشھور هو تہ چيني هر اڏامندڙ پکي يا چمڙو بہ کائن ٿا سواءِ هوائي جھاز جي پاڻي ۾ ترندڙ هر شيءِ ٿا کائن. سواءِ ٻيڙين جي ۽ هر زمين تي هلندڙ ۽ رهندڙ ٿا کائن. سواءِ ريل گاڏيءَ جي بيجنگ ۾ روڊ ڏاڍا ڪشادا آهن ۽ هر قسم جي ٽريفڪ لاءِ مخصوص ٿيل يعني هڪ پٽو روڊ جو فقط موٽرڪارن لاءِ هڪ پٽو روڊ جو سائيڪل سوارن لاءِ فوٽ پاٿ انڊر پاٿ پيدل هلڻ وارن لاءِ ٺھيل هو. ريلون بہ بجلي تي ٿي هليون، ان ڪري ماحول جي خرابي ڪانہ هئي هوا ۽ آسمان بہ صاف هئا. هر ماڻھو منرل واٽر جي بوتل پيو استعمال ڪري، جيڪو ڏاڍو سستو هو، هر ماڻھوءَ کي ملازمت، گهر ۽ سواري ڏيڻ سرڪار جي ذميواري هئي. گهٽ ۾ گهٽ پگهار ٽي سؤ يوان ماهوار هئي ۽ وڌ ۾ وڌ اٺ سؤ يوان هئي. ڪير بہ بنگلن ۾ ڪونہ ٿو رهي. صدر کان وٺي مزدور تائين فليٽن ۾ ٿا رهن. جن جو معمولي ڪرايو آهي، بجلي ۽ گرمي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪوئلو ٿا استعمال ڪن. بجلي ۽ گهر گرم رکڻ لاءِ حڪومت خرچ ٿي ڪري، ان ڪري ان پگهار ۾ هر ڪنھن جو گذارو ٿي ٿو وڃي. تعليم ۽ صحت بہ حڪومت جي ذميواري آهي. مغربي لباس تي بہ ڪو خرچ ڪونھي. مرد توڙي عورت هڪ واش ان ويئر پينٽ ٿا پائين. اسان سان بہ چيني آفيسر ساڻ هيا. اسان لاءِ وڏن هوٽلن ۾ مانيءَ جو انتظام هو، باقي هو ڪنھن سستي جاءِ تي وڃي مانيپيا کائن. اسان مھانگي هوٽل ۾ اڪيلا اڪيلا هڪ هڪ ڪمري ۾ هئاسون، جنھنجو گهٽ ۾ گهٽ ان وقت ٻہ سؤ يا ٽي سؤ ڊالر روزانو ڪرايو هو ۽ چيني آفيسر ڪنھن سستي هوٽل ۾ وڃي ٿي رهيا. هڪ ڏينھن اسان کي ديوار چين ڏيکارڻ وٺي ويا. بيجنگ کان اٽڪل ستر يا اسي ڪوميٽر پري هئي ۽ مٿي چڙهائي تي جابلو علائقو هو، بيجنگ شھر جي آبھوا گلابي هئي، يعني نہ گرمي نہ سردي پر جڏهن ديوار چين وٽ پھتاسون تہ اتي هلڪي بارش ۽ هلڪي برفباري ٿي هلي، ڪئين کاڌي پيتي جا هوٽل ۽ دڪان هئا، هزارين ماڻھو ديوار چين ڏسڻ لاءِ آيل هئا. بلڪل اسان جي رني ڪوٽ جھڙي آهي، ڄڻ ٻہ جاڙيون ڀينر جيڪي ڪنھن جدا ڪري ڇڏيون هجن، ساڳي ويڪر ساڳي جابلو لاهي چاڙهي هنڌ هنڌ برج، ديوار چين ست هزار ميلن ۾ مضبوط ٺھيل آهي، رني ڪوٽ ٻن تعلقن ۾ آهي. هڪ سنڀاريل آباد ۽ با رونق آهي. هي غيرآباد اجڙيل ۽ ويران آهي، رني ڪوٽ ڌاڙيلن جو پناھہ گاھہ آهي ۽ ديوارِ چين مھذب ملڪ ۽ مھذب قوم جو سنڀاريل ورثو آهي. ديوار چين تي وڃڻ لاءِ عالمي درجي جا روڊ رستا ٺاهيا ويا آهن، جتي اسان ٻہ ڪلاڪ کن رهياسون، مون کي ياد آهي تہ هڪ دفعي رني ڪوٽ تي سنڌ سرڪار مھرباني ڪري ڪو سيمينار ڪوٺايو، هن جي سامھون سرڪاري جيپن تي چڙهي وياسون. ڪلاڪ ڏيڍ جي لڳاتار خطرناڪ چاڙهيون تان ﷲ ﷲ ڪري ابتا سبتا ٿي اڌ مئا ٿي پھتاسون. في الحال تہ طنبو طولان هڻي ميلو مچايو ويو، مرحوم ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جو زور هو تہ هيءَ ٻروچن ٺھرايو آهي، پنھور صاحب جو خيال هو تہ سڪندر اعظم جوڙايو آهي بھرحال بحث اڄ توڻي جاري ۽ ساري آهي ۽ اهو فيصلو اڃا رهيل آهي، سيمينار ختم ٿيو وري اچي انھن جيپن تي چڙهي نپوڙجي سن شھر ۾ واپس آياسون، رات گئي بات گئي وري تازو هينئر ڪي نوان اعلان ٿيا آهن تہ رني ڪوٽ نئين گاج ۽ ٻيا ماڳ مڪان ترقي ماڻيندا خدا کي خبر.
وﷲ اعلم بالثواب