تخليق جي آڌار مڃتا جو سفر
پادرين، پنڊتن يا ملان گيريءَ جي رَوشن جا اهي پاسا جن تي تنهن وقت جو ماڻهو ڀڻڪندي به ڊڄندو هو تن تي هو پنهنجي انداز ۾ نهايت جرئتن سان نه صرف ڳالهائي پر لکتن ۾ به گوناگون سچائيون لکي ويو آهي. موت، حيات، سمنڊن، آبشارن، پکين ۽ ان جي پروازن، دنيا جي مڪر ۽ فريب شباب، پيرسني وغيره وغيره مطلب ته فطرت جي هر حسناڪيءَ ۽ ڪائنات جي گهڻي ڀاڱي مشاهدن ۽ تجربن جي ڪوڙين مِٺين ڳالهين کي غضب سان چٽي ويو آهي ۽ حقيقتن جي نزديڪ تر هئڻ ڪري سندس لکڻين کي اڄ تائين امرتا جو مقام حاصل آهي.
هڪ جاءِ تي لکي ٿو “انسان لاءِ اجتماعي زندگي ايتري ضروري آهي جيترو اهم پکيءَ لاءِ پر هجن ٿا”. هو چوي ٿو ته اجتماعي زندگيءَ ۾ ورهايل محبت ڪڏهن به ختم نه ٿي ٿئي. ٻيءَ جاءِ تي هو لکي ٿو ته “منافق جي لاءِ دعا گهرڻ دعا جي بي عزتي آهي”.
خليل جبران کي پڙهڻ کان پوءِ زندگيءَ موت جي فلسفي، لفظن ۽ سوچن کي هڪ نئين ۽ انقلابي واٽ ملي ٿي.
هن کي پنهنجن خيالن ۽ لکڻين تي ايترو ويساهه رهي ٿو جو هو پاڻ ئي چوي ٿو ته “اگر منهنجي پيغام ۾ سچائي موجود آهي ته ان کي مستقبل جي پيشانيءَ تي هميشه چمڪندڙ ڏسندؤ” ۽ هن چواڻيءَ ته “جيڪو آئون لکان يا چوان ٿو ان تي يقين به رکان ٿو”.
هو هڪ هنڌ پنهنجي شاعريءَ لاءِ لکي ٿو ته “شعر هڪ عجيب ۽ دلفريب پکي آهي جيڪو فن ۽ فڪر جي اچائين تان اسان ڏي پرواز ڪري ٿو ۽ جيڪڏهن اسان ان جو قدر نه ڪنداسين ته هو وري پنهنجي وطن موٽي ويندو” آئون ڀانيان ٿو ڪنهن شاعر جون سوچون مشاهدا ۽ ان جو فڪر ئي ان جي ميراث ٿئي ٿو آفاقي شاعري فن کان اڳتي شاعر جي فڪر ۾ ئي نپجي جوان ٿي امرتائن ڏانهن وک کڻڻ لڳي ٿو.
سنڌي شاعريءَ جي عظيم سرجڻهار شيخ اياز هڪ جاءِ پنهنجين يادگيرين ۾ لکي ٿو ته “مون کان اهي ڏينهن ڪيئن وسري سگهندا جڏهن سکر ۽ شڪارپور جي وچ ۾ اڪثر سفر ڪندي رستي تي ڪَسِيُن ۾ ڪنول جا گل ٽڙيل هوندا هئا ۽ چؤڌاري سارين جي اوٻر ۾ ڪنگ، ٽيٽيهر، ٽٻڻيون نظر اينديون هيون، جڏهن لري لڳندي هئي ۽ ڍانڍيئڙن جا آکيرا ڪنڊين ۾ خالي لڙڪندا هئا”. شيخ اياز اهڙن منظرن ۽ مشاهدن کي سچائين سان اندر ۾ اوتي پوءِ انهن جو پوري سچائين سان امرتائن جي مُهر هڻي ڇڏي ٿو هو هڪ ٻئي هنڌ لکي ٿو ته زندگي هڪ اڻ کٽ مطالعو ۽ مشاهدو آهي جن پسندي منهنجين اکين جو جهول ڪڏهن به نه ڀريو آهي.
شاعري جي رنگ برنگي ڪائنات جو ڪينواس نهايت ئي وسيع آهي آئون چوان ٿو ته انسان جو اندر ۽ سوچن جو محور جڏهن ان وشالتائن ۾ پاڻ گهڙي ۽ گهمي جڏهن ان جا عڪس سچائين سان چٽڻ گھري ٿو ته سندس قلم ۽ ذات ٻئي مهانتا ماڻين ٿا. ڪوئي ڀي ڪلاڪار جيڪڏهن صرف ئي صرف پنهنجي ڪلا جي آڌار هن اربن ماڻهن ۾ جيئڻ ۽ مرڻ بعد به هميشگي ماڻڻ جي خواهش رکي ٿو ته ان کي خداداد صلاحتن کان سواءِ پنهنجي وقت پنهنجيءَ ڪل ڄمار سان اهو وچن ڪرڻو پوي ٿو ته هو ان جو هر منٽ، سيڪنڊ ان ڪلا کيتر جي سفر ۾ سڪارتو ڪندو ۽ پنهنجو نور به ان ڏات جي لاءِ نچوئڻ ۾ نه هترندو تڏهن ڏات جي ديوي ڪجهه نه ڪجهه راضي ٿي ان ڏات ڌڻيءَ جي جهول ۾ ڪي ڪڻا وجهي ٿي.
مرزا اسدالله غالب جون سٽون ياد ٿيون اچن ته:
دل ڈھونڈتا ہے پھر وہی، فرصت کے رات دن
بیٹھے رہیں تصورِ جاناں کیے ہوئے
غالب اردو شاعري جو وڏو ۽ مستند نالو آهي گهٽ ۾ گھٽ هن جي فڪر فن ۽ اسلوب مون کي ڏاڍو متاثر ڪيو آهي هو جڏهن چوي ٿو ته کيس اهي ئي ڏينهن گهرجن جو صرف ئي صرف يار جو تصور هجي ۽ هو ان جي تصور ۾ ئي ويٺل هجي، کيس زندگي جا اهي ئي پل گهرجن ٿا جنهن ۾ هو ويهي يار جي عڪسن سوچن ۽ هن جي ڳالهين کي ورجائي پنهنجيءَ شاعريءَ ۾ هن جي ادائن، ڪج ادائن کي بيان ڪندي ڪندي هو پنهنجي محبوبا سان گڏ پاڻ کي به صرف اندازِ بيانيءَ ۾ ئي امر بڻائي وڃي.
هڪ فارسيءَ جو شعر آهي ته:
على لصباح که مردان بکار کار روند،
بلا کشان محبت بهه کوئي يار روند.
ترجمو: اسر جو جڏهن ماڻهو پنهنجن ڪمن ڪارن ڏانهن وڃن ٿا تڏهن پيار جا طالبو پنهنجي پرينءَ طرف هلڻ لڳن ٿا.
پيار جي اها طلب جيڪا هيڪر انسان جي اندر ميخون هڻي ۽ پوءِ اهو طالب ساري ڄمار ان محبوب يا طلب جي وصل لاءِ گذاري ڇڏي ۽ مطلوب پنهنجي ڪل عمر ان هڪ طلب لاءِ وقف ڪري پنهنجي اکين کي پير بڻائي پرينءَ جو پار طلبيندو رهي ٿو ته اها اڪير کيس ضرور ابديت بخشي ٿي، طالب جڏهن ڀٽائيءَ سرڪار هي هنن سٽن جيان محبوب جي مشاهدي ماڻڻ لاءِ جهنگ جبل جهاڳي ٿو، پنهنجن وصل جي ارادن سان ٽڪرن کي پڻ هلان ڪري چوي ٿو:
آڏو ٽڪر ٽر، متان روه رتيون ٿئين.
شاه
يا
هلندي هوت پنهونءَ ڏي، آئون پيرين پنڌ ڪنديانس،
پيرن پنڌ ڇڏيو، ته آئون چيلهه ڀر چرندياس،
ته پوءِ اهڙي “Commitment” انهن ڪردارن ته ٺهيو پر پنهنجي محبوب سان گڏ ان پنهونءَ کي به امرتائن ڏانهن نئي ٿي.
اسان جو هي ڪوتاگر شهمير سومرو به پنهنجين ڪَوِتائن آڌار ان ڪيچ مڪران جي پهڻن پيچرن ۽ اڻانگن پهاڙن جو رمتو ٿي پنهنجي من جي آريءَ جو متلاشي رهي ٿو، سندس شاعري ٻڌائي پئي ته کيس ڪا وينگس اکين سان هن ۾ چاهه ٽاڪي وئي آهي هو چوي پيو:
وينگس مرڪي چاهه اکين سان ٽاڪي وئي.
مردي ۾ ڄڻ ساهه اکين سان ٽاڪي وئي.
مُرڪي اکين سان چاهُه ٽاڪڻ يا مردي ۾ اکين سان ساهُه ٽاڪڻ ٻئي مطلع جون سٽون شاعريءَ جي کيتر جو نئون نڪور خيال آهي ۽ پاٺڪن کي اهو نسخو هميشه ياد رکڻ گهرجي ته ورجاءُ موت آهي ۽ تخليق ئي زندگي آهي.
شهمير جي شاعريءَ جون کوڙ سٽون، سٽن جو فڪر ۽ تاڃي پيٽو بنهه پنهنجو آهي هڪ جاءِ تي هُــو فطرت جو عڪاس بڻجي فطرت جي هڪ منظر کي نهايت ئي پنهنجي انداز ۾ هيئن ٿو چٽي:
هي پاڻيءَ تي لهرن جون ٻاريون ڏسو،
لڳي ٿو هوا نئين رلي ٿي سبي.
لهرن جون ٻاريون بلڪل نئين نڪور تشبيهه آهي جا هن جي پنهنجيءَ ڏات جي اڻت آهي ۽ جا نهايت وڻندڙ پڻ آهي هو انهيءَ غزل جي هڪ بند ۾ لکي ٿو:
ا۸گهاڙو اسان جو مقدر رهيو،
خدا جي رضا نئين رلي ٿي سبي.
ڇا ته سهڻن خيالن جي اڏام آهي، مون کي لڳي ٿو ته خليل جبران جي مثال پٽاندڙ هو پنهنجي فن ۽ فڪر جي پکيءَ کي نراس واپس نه موٽائيندو هن وٽ شاعريءَ جو پکي فڪر جي جن اوچائين تان اچي ٿو هو ان کي ئي سگهه سان جهٽڻ جي ڪوشش ڪندو رهي ٿو.
هن جيڪا شاعري مون کي مطالعي لاءِ ڏني سا ساري غزلن تي مشتمل هئي آئون ڀانيان ٿو ته غزل سندس محبوب صنف آهي ۽ هو غزل ۾ ئي پنهنجن خيالن جي اپٽار شايد ڀرپور ڪري سگهي ٿو ۽ مون سندس غزلن کي پڙهندي سندس تغزل جي رنگ ۽ ڏانءَ کي محسوس ڪندي اهو ضرور چوندس ته شهمير پنهنجي ڪيفيتن جي بياني غزل ۾ ئي بهتر ڪري سگهي ٿو جنهن ۾ نازڪ خيالي ۽ ٻوليءَ جي سونهن جهلڪيون ڏئي جهلڪي رهي آهي.
شهمير محبوب جي انگل آرن کان سواءِ پنهنجي ديس پنهنجيءَ ڀونءِ جا نت نوان مسئلا ان جا ڪرب زندگيءَ جي ٻين انيڪ روپن کي به شاعريءَ ۾ رقم ڪيو آهي انساني اذيتون مفلسيون، غربتون، ناداريون، ظلم، بي ضميرائپ ماڻهن جا رويا، سماجي اوڻايون هر شاعر جيان پنهنجي ساڻيهه جي سلامتي ۽ ساڻيهه واسين لاءِ امن جي طلب سندس اندر کي اٿاهه آرزو بڻجي اجهو هنن سٽن ۾ هيئن ٿي اڀري:
ٽمن ٿا خوب ڌرتيءَ تي امن جي اک منجهان ڳوڙها،
سدائين سوز جي موسم فضا جا نيڻ آلا ها.
او مٺي سنڌ قسم ٿي ربّ جو،
خوني تڪرار سڳيءَ ۾ بند ڪر.
هو سماج جي ڪريتن کي هڪ باخبر شاعر جيان نشانبر ڪري عام اڳيان وائکي ڪرڻ جي هيئن ڀرپور ڪوشش ڪري ٿو:
هڪڙي اخبار وڇائي سمهي پيو آهي.
ڪنهن جو هي ٻار وڇائي سمهي پيو آهي.
هٿ مٿي کي ته حياتي ڏئي پئي روئي،
موت لاچار وڇائي سمهي پيو آهي.
شهمير سومرو پنهنجن اندر جي اڌمن، ولولن ۽ بي چيني کي هڪ ذميوار شاعر جيان پنهنجي شاعريءَ ۾ سموئڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي آهي ڪنهن ڪنهن جاءِ تي سندس اظهار ڪمال جو آهي هن جي اظهار جي بي ساختگي ۽ اسلوب هن جا بنهه پنهنجا آهن وقت جي اهميت ۽ ڏات جي مسلسل مشق يا قربتن ۾ رهي هو وڌيڪ رياضتن سان پنهنجي امرتا جو سفر سڦل ڪري سگهي ٿو، سندس خيالن جي پاڪيزگي، فطرت سان هم آهنگي ۽ سوچن جي وشالتا سان گڏ اگر مطالعو به زير مشق رهيو ته ضرور پنهنجي ڏات جي سگهه سان مڃتائڻ جو رڻ اڪري پار پوندو.
دعاگو
ع ـــ غ ـــ تبسم
نئون ديرو
26_فيبروري 2013