ساٿين سان گڏ سالگرهه ۾
غلام عمر تيوڻو
مون ڪنھن ڪتاب ۾ پڙھيو ته جڏھن قومن جي تنزلي انتھا درجي جي ھوندي آھي ته ان وقت ڪي معجزا رونما ٿيڻ لڳندا آھن ۽ ان خسته حال قوم مان ئي ڪي فرد پنھنجي زندگي داءُ تي لڳائي قوم جي ترقي ۽ تبديلي لاءِ اھم رول پلي ڪرڻ لاءِ رول ماڊل ٿي انسان اڀري به ايندا آھن، ۽ مرده قومن ۾ وري ھڪ دفعو ٻيھر روح ڦوڪجي ويندو آھي، ۽ قومون وري زنده ٿي پونديون آھن، دنيا جي ھر خطي ۾ اھڙا اڻ ڳڻيا مثال موجود آھن، ته ڪيئن فردن قومن جي ترقي ۾ تبديلي لاءِ ڪردار بڻجي سامھون آيا مثلن آمريڪن نيگروئن سان جيڪا جٺ اتي ٿيندي ھئي جيڪڏھن مارٽن لوٿر ڪنگ جھڙو ڪردار نه اڀري ھاته آءٌ نه ٿو سمجھان شايد آمريڪا ۾ ڪڏھن بارڪ اوبامه جھڙو نيگرو صدر ٿي سگھي ها، ساڳئي طرح آفريڪا جي سڄي کنڊ اندر جيڪڏھن نيلسن منديلا جھڙو ماڻھو اٿي ئي نه بيھي ھا ته اڇي چمڙي وارا گورا انھن کي سدائين غلام رکڻ لاء نسلي، مذھبي، لساني طور غلام رکڻ لاءِ ڪيتريون ئي ترڪيبون ڪتب آڻي چڪا ھئا صدين جي ڊگھي غلامي ڪارن کي بذات خود ٿڪائي ڇڏيو ھيو، ليڪن بيٺل پاڻي ۾ پٿر اڇلڻ جي مصداق ڪي فرد پنھنجي ڪرشما تي ٽيڪنڪس سان مئل قوم کي زنده رکڻ جو ھنر ڄاڻي وٺندا آھن، ۽ قومون وري سرخرو ٿي زنده ٿي وينديون آھن، اھڙي طرح جيڪڏھن مذھبي طرح سان به ڏسنداسين ته جڏھن جڏھن انسان پنھنجي انساني کل مٽائي حيوانيت طرف موٽ کاڌي آھي ته اھڙي وقت خداءِ ذولجلال ھن ڌرتي تي پيغمبر موڪليا آھن ته جيئن ٻيھر انساني شعور جي ترقي ۽ آبياري ڪري سگھجي سوا لک پيغمبرن جو مثال ته اسين ھميشه ٻڌندا رھيا آھيون، صرف مسلمان ھجڻ جي ناتي سان اھڙي طرح ٻين مذھبن جا پيغمبر رشي، ولي، صوفياءِ، ڪرام ۽ نيشنل ھيرو سجاڳ فرد، آزاد خيال ذھن، سوچيندڙ دماغ پڻ آھن جيڪي پنھنجي پنھنجي قومن جي تعمير، وترقي، فلاح بهبود لاءِ وقت بوقت ڪم پئي آيا آھن ۽ پنھنجي پنھنجي خطي، قوم، قبيلي، مذھب، مسلڪ، نظرئي لاءِ پنھنجون توانايون صرف ڪندا رھيا آھن. حقيقت بياني کي سمجھي سگھڻ جي سگھ رکندا آھن، اھڙي طريقي سان اسان جي سون ڌرتي سنڌ پڻ پنھنجي پيٽ مان انيڪ ھيروز کي جنم ڏيندي رھي آھي، جن وقت اچڻ تي پنھنجي وطن تان وار جي وڃڻ واري فلسفي تي ھلندي پنھنجي جان جي پرواھ به نه ڪئي آھي، سنڌ جنھن لاءِ اوائلي مذھبي ڪتابن ۽ ويدن ۽ سنڌ کي سھڻن گھوڙن جي ڌرتي، سون ۽ چانديون اپائيندڙ زمين ۽ صوفين ۽ ولين جي ديس طور مشھوري ملي ته ساڳئي وقت ان لاءِ ظلمتن جا ڪيترائي داستان به رقم ٿيا، دنيا جي سڀني ڏاڍين وحشي قومن سنڌ جي سرزمين تي حملا ڪيا ان جي آزادي ۽ خوشحالي کي تاراج ڪيو ۽ اتي پنھنجي گھوڙن جي سنبن ھيٺان پيو لتاڙيو آھي، ليکڪن اتهاس جي پنن تي نظر ڊوڙائڻ سان خبر پوي ٿي ته سنڌي ماڻھن ڪنھن به مستقل ڌاري حاڪميت قبول نه ڪئي آھي ۽ ڪڏھن غلام ته ڪڏھن آزاد ٿيندا رھيا آھن مطلب ته سنڌ جي ماڻھن ڪڏھن به نفسياتي طرح غلامي ۽ غير جي حاڪميت قبول نه ڪئي آھي، ھا ائين ضرور ٿيو آھي ته ڪجھ وقت ڪمزور پاليسين، غلط حڪمت عملين جي ڪري پنھنجي حاڪميت وڃائيندا، رھيا آھن، اھو به ڪڙو سچ آھي، اھڙن موقعن کي سجاڳ فردن وقت جي فرعونن سان چوٽون پئي ڪيون آھن هار ناھي مڃي پوءِ اھي مها راجا ڏاھر جو پٽ جيسين ھجي يا دودو سومرو، ھوشو، ھيمو ھجي، يا دولھ دريا خان، شھيد سميع الله ڪلھوڙو ھجي، وري نظير عباسي ھجي اھي سڀ پنھنجي پنھنجي وقت پنھنجي وطن جي وارثي ۾ مالڪي ڪندي وطن تان وارجي ويا آھن، اھڙي طرح سنڌ جي سھڻي شھر ميھڙ جنھن جي مائي ۽ ميندي جي ھاڪ ملڪان ملڪ مشھور آھي، ان ميھڙ پڻ پنھنجي ڪک مان ڪيترن ئي با ضمير غيرتمند پٽن کي وقتن بوقتن پئي جنم ڏنو آھي، اھڙو ئي هڪڙو ڪردار اسان جو ننڍڙو نوجوان شايان ڳورڙ به آھي جنھن پنھنجي مسڪين ماروئڙن جي منھن تي مرڪ کي واپس ورائڻ لاءِ سياست جي پرخار رستن جي چونڊ ڪئي ڪنھن ٿي ڄاتو ته ھي نوجوان جيڪو پنھنجي ورهاست مان علم وا دب جون مشعلون کڻي پنھنجي وطن جي وارثي ۽ مالڪي جي دعوا ڪندو ھو، ھي اھو نوجوان ھيو جنھن لاءِ مرشد لطيف چيو ھيو ته
مون سي ڏٺا ماءُ، جنين ڏٺو پرين کي،
تنين سندي ڪاءِ، ڪري نه سگھان ڳالھڙي.
الهڙ وھي جڏھن ڪر موڙي اٿندي آھي ته ھو نوجوان جي ھڪ آئيڊيل دوشيزه ھوندي آھي، جنھن جي ذلفن جي ڇانورن ۾ ويھڻ جي آس ڪر موڙي جاڳي پوندي آھي، جنھن جي چپن مان شرابن طھورا جا جام ڀري ڀري پيئڻ تي دل چوندي آھي، جنھن ۾ ارھن جي آرتي تلوار جي پرواھ به نه ڪبي آھي، جڏھن اھا ماھ لقا سامھون گذري ته ان تان پنھنجي جان فِدا ڪري ڇڏڻ لاءِ دل چوندي آھي، ان جي ھڪ اشاري تي سِر تري تي رکي عشق جي آڙاھ ۾ ڪاھي پئبو آھي، اھا الھڙ وھي جڏھن چڱن ڀلن شھسوارن کان ڇرڪ ڪڍرائي ڇڏيندي آھي اڙيل گھوڙي جي سواري ڪرڻ جو مزو آھي ھي اھڙي جذبات جي وھڪري ۾ وھي وڃڻ واري عمر ھجي ٿي ۽ ان مان ڪي نوجوان اھڙا به مشاھدي ۾ آيا آھن جيڪي ڪنھن مست نوخيز نشيلن نظرن کان پاڻ بچائي پنھنجي ھٿن ۾ ڳاڙھن چپن جي جڳھ تي ڳاڙھن جلدن وارن ڪتابن سان دل لڳائي ويھي رھن ته سچ ته اھڙن نوجوانن کي آءٌ وقت جو ولي الله نه چوان ته ٻيو ڇا چوان؟ ۽ وري ان تي ثابت قدمي سان بيھي رھڻ کي ڇا چئجي عربي ۾ چوڻ آھي ته:
الا استقامت فوق الڪرامت
اھڙن سڀني گڻن جو مالڪ اسان جو ھي ننڍڙو ڀائٽيو شايان پنھنجي ٻالڪپڻ کان وٺي پنھنجي اخلاق، ڪردار، تعليمي درسگاھن ۾ استادن طرفان ملندڙ سبقن کي صرف ھيئن سان ھنڍايو آھي ثابت ڪري ڏيکاريو ته عمر جي پاڇي کان اڳتي نڪري تجربي جي بٺي ۾ سڙڻ کان سواءِ به ڪڏھن ڪڏھن ماڻھو کي وڏا ڪم ڪرڻا پوندا آھن ۽ ڪبا آھن، ھنجي عمر ئي ڪيتري ھئي جڏھن ھن سياست جي پرخار رستن جي چونڊ ڪئي جڏھن اڃا اسڪول ۾ پرائمري، مڊل شاگرد ھجي ٿو اھا عمر صرف راند روند ۾ گذارڻ جھڙي ھجي ٿي ۽ ھو پنھنجي عمر ۽ پنھنجي وزن کان وڌيڪ بار کڻي ٻالڪ تحريڪ ۾ شامل ٿي پنھنجي وطن جي ٻارڙن جي سياسي تربيت ۾ جنبي وڃي ٿو، سڀ ڪجھ ھو ان لاءِ ڪري ٿو ته جو ھو ڄاڻي چڪو آھي ته قومن جي ترقي سياست جي درست لاڙن سان ئي ٿي سگھي ٿي، ڏسندي ڏسندي ھو ڪاليج پھچڻ جي عمر تائين شاگرد سياست جو سٺو نالو ٿي اڀري ٿو جيتوڻيڪ ھن جي تعليم، تربيت ۾ ھن جي والد تعليمي ماھر سائين علي شير ڳورڙ جو ھٿ ھجي ٿو جتي ھو پنھنجي پيءُ ڏي ايندڙ دوستن ۽ سياسي ساٿين سان به ملاقاتون ڪري سکڻ جي سگھ کي وڌائيندو رھي ٿو پر آءُ ائين چوندس ته جيئن مون ھن ۾ جيڪو ڪجھ محسوس ڪيو ته ھو پنھنجي شعوري عمر، تجربي کان وڌيڪ ڪري سگھڻ جي سگھ رکندڙ نوجوان ٿي اڀري رھيو ھو ۽ سندس ملنسار طبيعت جي ڪري کيس ڀرپور موٽ ملي رھي ھئي ۽ ھن جي جذبن کي ڄڻ ڏينھون ڏينھن نکار اچي رھيو ھيو، مون اڪثر ڪري ڏٺو آھي ته اسان جو نوجوان بي راھ روي جو شڪار ٿي ڪري فلمي ھيروز کي پنھنجو آئيڊيل ٺاھيندو آھي، ليڪن شايان شاھ عبدالطيف کي پنھنجو آئيڊيل ٺاھي ٿو، ھو جھوڪ جي عنايت کان ھن جي فلسفي جي سُتي کڻي ٿو ۽ ديبل جي بادشاھ جي فوج ۾ شامل ٿي وطن جي ويڙھيچن جي وارثي ڪرڻ جرنيل ھوش محمد شيدي ٿي بيھي رھي ٿو ۽ ننڍڙي عمر ۾ سياست، علم، ادب فلسفي جي ڪتابن سان عشق ڪري ٿو بجاءِ ان جي ته ڪنھن جي لب و رخسار جي پيچ وخم ۾گم ٿجي ھو ڪتاب جي ڪاري مس حاشين پنن ۾ پنھنجي وطن جي دردن جو درمان ڳولي ٿو، پر ڇا خبر ھئي ته سنڌ کي ڪنھن جي نظر لڳي وئي آھي، جڏھن به ڪو ٻلوان شعور جون ڏياٽيون ٿو ٻاري ته موت راڪاس بنجي زندگي جو ڏيئو گل ڪري ڇڏي ٿو ۽ ائين ئي ھڪ ڏينھن اھا خبر پڙھڻ لاءِ ملي ٿي ته شايان پنھنجي پيءُ کي بجلي جي ڪرنٽ کان بچائيندي پنھنجي زندگي ھارائي ويٺو آھي ته لڙڪ تري اچن ٿا، اي بدنصيب سنڌ تنھنجو ھڪڙو وڌيڪ رکوال نوجوان اڄ وارجي ويو ۽ تون ڏسندي رھجي وئي آھين، جڏھن ھي سٽون لکي رھيو آھيان ته منھنجي اکين ۾ لڙڪن جي لار آھي ۽ استاد بخاري جون سٽون آھن ته-
ھونئن ته مٽي جي چپٽي آھيان،
جيئي سنڌ ته، ڌرتي آھيان،
ساٿين سان گڏ سالگرھ ۾،
وڇڙي ويس ته ورسي آھيان.