رھيون اڌ ۾ ساجن سموريون رھاڻيون
عذير ڪلھوڙو
شايان جي موت جي خبر ٻڌي ڪي ماڻھو ڏک جي شدت ھيٺ دٻجي ويا ته ڪن کي ھن سان گھاريل گھڙيون ياد آيون، ڪي ھن جي گھاريل مختصر زندگي ۽ ھن جي ڪيل ڪٺن جدوجھد تي بحث ڪرڻ لڳا، ھن جي وڇوڙي جي خبر ٻڌي جيڪو ڪجھ ھو، جيئن جپان ۾ ٿيندو آھي، جپاني ماڻھن جي احسان کي سمجھڻ ڏاڍو ڏکيو آھي، ڇوته ھو ھر وقت مسڪرائيندا ۽ کلندا آھن، ايستائين جو جڏھن ٻن گاڏين جو ايڪسيڊنٽ ٿيندو آھي، تڏھن به اھي ھڪ ٻئي سان وڙھڻ بدران مرڪي ملندا آھن، ٻئين، چوندا آھن، ته منھنجي غلطي آھي معاف ڪندا، يعني ڀلي قيامت برپا ٿي وڃي پر ھنن جو رويو ساڳيو رھندو، اھوئي سبب آھي، جو جپانين کي سڄي دنيا ۾ مڪار سمجھيو ويندو آھي، ڇاڪاڻ ته ھو چاھين ڇاٿا. ھو سوچين ڇاٿا، ھنن جا احساس ۽ جذبا ڪھڙا آھن، اھا ڳالھ سمجھي نٿي سگھجي ڇو ته کلڻ ۽ مسڪرائڻ ھنن جي روايت بڻجي چڪو آھي ساڳيءَ طرح اسان جون روايتون وري اسان سان ساڻ آھن، اسان وٽ ڪنھن مٽ مائٽ، يار دوست جو وڇوڙو يقينن پوري شھر يا پاڙي ۾ ڏک جي ڪيفيت پيدا ڪندو آھي، ۽ ھر ماڻھو ڏکارو ھوندو آھي، اھو بلڪل ائين ھوندو آھي، جيئن جپاني ماڻھو ھر وقت ڦڪي کل کلندا آھن، يعني اھو ڏک يا غم ھڪ رواجي ڪيفيت ھوندو آھي پر شايان ڳورڙ جي موت جي خبر ان ڏک کان مختلف ھئي، اھو ڏک اھڙو ڏک نه ھو جيڪو ڪنھن ڀاءُ ڪنھن ڀائٽي يا ڪنھن مائٽ جي موت تي ٿيندو آھي، ھي ڏک واقعي به ھڪ الڳ قسم جو ۽ منفرد ڏک ھيو، ٽيئگور لکيو آھي.
If you cry becomes the run has gone out of your life, your tears will prevent you to see the stars.
يعني جڪڏھن توھان رڙيون ٿا ڪريو ڇاڪاڻ ته توھان جي زندگيءَ مان سج ھليو ويو آھي، توھان جي زندگي جو سج لھي ويو آھي ته توھان جا ڳوڙھا توھان کي تارن ڏسڻ کان به روڪيندا.
تنھن ڪري اسان رڙيون ڪرڻ سکيائي ناھيون. “ٻڌ” جي ان فلسفي وانگر جڏھن اسان کي ڪو ويھي لتون ھڻندو آ، تڏھن به ائين محسوس ٿيندو آھي، ته اھو تشدد اسان تي نه پر ڪنھن ٻئي تي ڪيو ٿو وڃي.
واقعي به اھڙو واقعو (شايان جو اوچتو موت) ڪنھن ٻئي سان ٿئي ھا ته انھن جي حالت تمام خراب ھجي ھا. ھڪ نوجوان پٽ جو وڇوڙو ڇا ٿيندو آھي، اھو توھان کي گرو رجنيش اوشو جي ليڪچرس ۾ ملي نه سگھندو. ھڪ نوجوان ڀاءُ جو موت ڪھڙي قيامت برپا ڪندو آ. اھا خبر ته خليل جبران کي به نه ھئي.
جنھن باغي زال ۽ قاتل ڪنوار جھڙيون ڪھاڻيون لکيون، اھو ته صرف توھان کي سائين علي شير ڳورڙ ۽ بصير ڳورڙ ئي ٻڌائي سگھن ٿا. جيڪي ھڪ نوجوان پٽ/نوجوان ڀاءُ جو ئي نه پر ھڪ سياسي فڪر جي وارث جو ڏک کڻي به لوڪ کان لڪي لڙڪ لاڙيندا آھن. ائين سائين علي شير ڳورڙ جا ٽھڪ اڄ به محفلن ۾ ائين گونجندا آھن، جئين شايان جي موت کان اڳ گوجندا ھئا. چوندا آھن ته.
When pain is over the remember once of it often becomes pleasure
مطلب ته جڏھن ڏک جي شدت وڌي ويندي آھي ته پوءِ جڏھن ان ڏک کي ياد ڪيو ويندو آھي ته ان ڏک جي يادگيري ھڪ خوشي بڻجي ويندي آھي.
چوندا آھن ته ڪنھن ماڻھوءَ جي اجائي تعريف ڪرڻ ان جي بي عزتي آھي. ھي سڀ ڪجھ اجائي تعريف ناھي سنڌ جي ان سياسي ڪارڪن جي جنھن جو نالو شايان ڳورڙ ھو، نه ئي ھي لفظ فقط لکڻ خاطر لکي ڇڏيا آھن، نه ائين به نه آھي، ھيءَ ھڪ ننڍڙي ڀيٽا آھي، چاپائين ڏاڙهي واري ھڪ نوجوان جيڪو اڄ اسان جي وچ ۾ نه رھيو آھي، اھو دور جنھن دور ۾ سياست ڪرڻ گناھ ھجي، جنھن دور ۾ سياست جھڙي مقدس لفظ کي بدنام ڪيو ويو ھجي ان دور ۾ ھن جيڪا عملي سياست ڪئي. مان جڏھن ان تي ويھي سوچيندو آھيان ته الائي ڇو مون کي ھڪ انگريز ڏاھي فرانسس بيڪن جا اھي لفظ ياد ايندا آھن.
A wise man will make more opportunties than he finds
(ھڪ ڏاھي ماڻھوءَ کي جيترا موقعا ملندا آھن، ان کان وڌيڪ موقعا پاڻ پيدا ڪندو آھي)
ھا واقعي به ھن رڳو سياست ئي نه ڪئي ھئي پر ھن پڙھيا ھئا ھڪ روسي اديب جا اھي لفظ ته سڀني کي دنيا کي تبديل ڪرڻ جو فڪر آھي پر ڪو به پاڻ کي تبديل ڪرڻ لاءِ تيار نه آھي. يا وري مولانا رومي جون اھي سٽون ته :.
Yesterday jwas clver so I wanted to change the world today Iam wise so I want to change my self.
)ڪالھ مان ھوشيار ھيس تنھن ڪري دنيا کي تبديل ڪرڻ پئي چاھيو پر اڄ مان ڏاھو آھيان تنھن ڪري مان پنھنجو پاڻ کي تبديل ڪيان ٿو)
اھو ئي سبب آھي جو اڄ ڪو به شايان جي ڪردار تي آڱر نه ٿو کڻي، شايان ھڪ منفرد ۽ معتبر اھو ڇوڪرو ھو جنھن سنڌ جي سياسي اتھاس ۾ پنھنجا ڀال ڀلايا.
انقلابي سپنا ڏسندڙ اھو انسان پنھنجي ٽھيءَ جي سمورن ماڻھن کان مختلف ھيو، اھو ڇوڪرو جيڪو صرف ھڪ سياسي ڪارڪن ئي نه پر ھڪ ادبي شاگرد به ھو جيڪڏھن ننڍڙو ماڻھو شايان جي ڪردار تي آڱر کڻي ۽ ھروڀرو حملا ڪري ته ان لاءِ ڀڳت ڪبير جون اھي سٽون ئي ڪافي آھن ته:- جيڪڏھن کنوڻ وچ سمنڊ ۾ ڪري پوي ته اھا سمنڊ جو ڇا بگاڙيندي. ھن دنيا جي وٺ وٺان ۾ ھر ماڻھو ٻئي کي متاثر ڪرڻ جي ڪوشش ۾ آھي. ھڪ ماڻھو جيڪو ٻئي کي متاثر ڪرڻ ٿو چاھي اھو وري ڪنھن ٻئي جو راضپو ٿو چاھي ان دور ۾ ھي شھرت کان پري ڀڄندڙ اھڙو شخص ھيو، جنھن کي معلوم ھيا، اھي لفظ :-
People do not care about how much you know but about how much you care for then.
(ماڻھو کي ان ڳالھ جي ڳڻتي نه هوندي آھي ته توھان ڪيترو ٿا ڄاڻو پر ماڻھن کي ان ڳالھ جي ڳڻتي ھوندي آ ته توھان انھن جو ڪيترو خيال رکو ٿا)
يعني ھن دور ۾ ماڻھن کي ان ڳالھ کان سواءِ ٻي ڪا پرواھ ئي نه ھوندي آھي ته توھان انھن کان ڪيترو متاثر آھيو ۽ ھنن جي ڪيتري تعريف ٿا ڪريو ھن ڦرلٽ جي دنيا ۾ ھڪ پرائمري ٽيچر جي گھر ۾ جنم وٺندڙ اھو ڇوڪرو ھن دنيا جي ريتن ۽ رسمن کان بغاوت ڪندو ھو، ڇو ته ھن جي چھري تي رکيل چاپائين ڏاڙھي بلڪل اھڙي ھوندي ھئي. جيئن چي گويرا.