لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

جديد ادبي تنقيدي نظرين ۽ لاڙن جو سنڌي ادب تي اثر

ھي ڪتاب اصل ۾ پي ايڇ ڊي جي لکيل ٿيسز آھي جيڪا ڊاڪٽر ساجدہ پروين پاران ڪراچي يونيورسٽي ۾ ڊاڪٽر غفور ميمڻ جي نگراني ۾ مڪمل ڪئي وئي. ڊاڪٽر ساجدہ لکي ٿي:
”هي ڪتاب ”جديد ادبي تنقيدي نظرين ۽ لاڙن جو سنڌي ادب تي اثر“ منهنجي پي ايڇ ڊي جي ٿيسز آهي، جيڪا مون مسلسل پنج سال جاکوڙ ۽ تحقيق ڪندي لکي آهي. هن ٿيسز تي مون کي ڪراچي يونيورسٽي پي ايڇ ڊي جي ڊگري ايوارڊ ڪئي هئي. در اصل هي موضوع پنهنجي مواد ۾ تمام ڏکيو موضوع آهي، هن ۾ نه ڪنهن شخصيت جا پيرا کڻڻا آهن، نه وري ڪو هن موضوع تي اڳ ۾ ڪو ڪم ٿيل آهي. هي منهنجي لاءِ هڪ وڏي چئلينج هو ته هن موضوع تي مان تحقيق ڪريان. اڄ جي دور جي صورتحال عام ماڻهو کي سمجهه ۾ نٿي اچي ته آخر دنيا کي ڇا ٿي ويو آهي جو فطرتي ڪلچر نه رهيو، نه وري انساني قدر رهيا آهن. رشتا ناتا صرف مفادن جي چوڦير گهمن ٿا. آخر انهيءَ دور کي ڇا چئجي انهيءَ دور جي ڪهڙي اپسٽيم آهي؟ اهو ئي چئلينج هو جنهن کي مون قبول ڪري هن تحقيق ۾ هٿ وڌو.“
Title Cover of book جديد ادبي تنقيدي نظرين ۽ لاڙن جو سنڌي ادب تي اثر

ڪتاب جي اِي بوڪ ايڊيشن لاءِ سِٽون

سنڌ سلامت جي ويب سائيٽ نه صرف سنڌ بلڪ پوري دنيا لاءِ ڪارائتي آهي، جنهن مان لکين ماڻهو فائدو حاصل ڪري رهيا آهن. ڪو وقت هو جڏهن ڪتاب ڳولڻ ڏاڍو ڏکيو ڪم هو شاگرد لائبررين جا چڪر ڪاٽيندا هئا، يا ڪن دوستن جي گهرن ۾ پيل ڪتابن بابت پڇا ڪندا هئا. خاص ڪري محقق کي ڏاڍي ڏکيائي پيش ايندي هئي . پر هاڻي سنڌ سلامت ويب سائيٽ اسان پاڻ شاگردن کي ريفر ڪندا آهيون. جيڪو ڪتاب نٿو ملي يا وري ڪتاب خريد نٿو ڪري سگهجي اهو ڪتاب گهڻو ڪري سنڌ سلامت جي هن ويب سائيٽ تي ملي وڃي ٿو. جديديت پڄاڻان جي هن دور ۾ جتي هزارين نقصان ٿيا آهن اتي ڪجهه فاعدا به ٿيا آهن اهو فاعدو انٽر نيٽ جو آهي، جنهن کي مثبت استعمال ڪري ماڻهو هزارين فائدا گهر ويٺي حاصل ڪري ٿو. شابس هجي هن ويب سائيٽ جي ٺاهڻ وارن ۽ هلائيندڙن کي جن پنهنجي هڙان وڙان خرچ ڪري هي سائيٽ جاري رکي آهي. دراصل هي مثبت قومي جذبو آهي، جنهن ۾ نوجوان نه دعوا ٿا ڪن، نه وري کوکلا نعرا هجومن جي وات ۾ ڏيئي هنبوڇيون ٿا هڻن، بلڪ خاموشيءَ سان پنهنجو ڪم ڪندا رهن ٿا.
شابس آهي محمد سليمان وساڻ صاحب کي جنهن هن علمي ۽ قومي ڪم کي جاري رکيو آهي. اسان کي هن سٿ جي همت افزائي ڪرڻ گهرجي.
هي ڪتاب ”جديد ادبي تنقيدي نظرين ۽ لاڙن جو سنڌي ادب تي اثر“ منهنجي پي ايڇ ڊي جي ٿيسز آهي، جيڪا مون مسلسل پنج سال جاکوڙ ۽ تحقيق ڪندي لکي آهي. هن ٿيسز تي مون کي ڪراچي يونيورسٽي پي ايڇ ڊي جي ڊگري ايوارڊ ڪئي هئي. در اصل هي موضوع پنهنجي مواد ۾ تمام ڏکيو موضوع آهي، هن ۾ نه ڪنهن شخصيت جا پيرا کڻڻا آهن، نه وري ڪو هن موضوع تي اڳ ۾ ڪو ڪم ٿيل آهي. هي منهنجي لاءِ هڪ وڏي چئلينج هو ته هن موضوع تي مان تحقيق ڪريان. اڄ جي دور جي صورتحال عام ماڻهو کي سمجهه ۾ نٿي اچي ته آخر دنيا کي ڇا ٿي ويو آهي جو فطرتي ڪلچر نه رهيو، نه وري انساني قدر رهيا آهن. رشتا ناتا صرف مفادن جي چوڦير گهمن ٿا. آخر انهيءَ دور کي ڇا چئجي انهيءَ دور جي ڪهڙي اپسٽيم آهي؟ اهو ئي چئلينج هو جنهن کي مون قبول ڪري هن تحقيق ۾ هٿ وڌو. هن ڪتاب جا ڪل ڇهه باب آهن جن ۾ سڀ کان پهرين فيمينزم تي حقيقي تحقيق ڪيل آهي جيڪا جذبات يا نعري بازي يا نفسياتي مونجهارن کان آجي ٿي مڪمل نيوٽرل ٿي مون تحقيق ڪئي آهي. وري ساڳي طرح سنڌي ادب تي لاڳو ڪري نتيجو ڪڍيو ويو آهي. اهڙي طرح باب ٻي ۾ ماورايت جي فڪر ،فن ۽ سنڌي ادب تي ان جا اثر ڏيکاريل آهن.
ٽيون باب ساختيات جو آهي. چوٿون باب ساختيات پڄاڻان جو آهي، هنن بابن تي ڪم ڪندي ڪافي جاکوڙ ڪرڻي پئي خاص ڪري انگريزي ڪتابن کي پڙهي حوالا ڏيڻا پيا ڇو ته سنڌي ۾ انهي تي نالي ماتر ڪم ٿيل هو. باب پنجون جديديت پڄاڻان جو آهي جيڪو هن ڪتاب جو انتهائي اهم باب آهي . جنهن ذريعي اسان کي خبر پوي ٿي ته اسان جي موجوده دنيا ڪهڙي ڪُن ۾ پئي گوتا کائي. آخري باب نتيجي جو اهي جنهن ۾ حاصل تت ڏنو ويو آهي. مان سمجهان ٿي ته دنيا ٽن دورن ۾ ورهايل آهي. هڪ لوڪ ڪٿا ۽ ادب جو اجتماعي دور جنهن ۾ معاشي طور جاگيرداري دنيا تي حاوي هئي. ٻيو دور سجاڳيءَ جو دور آهي جنهن جي ڪُک مان جديد دور پيدا ٿيو. جنهن ۾ ڪلاسيڪل دور، رومانوي دور، ڪميونسٽ ماديت جو دور، ترقي پسندي ۽ لبرل پسندي جو دور، جمهوريت جو دور، فاشزم ۽ سوشلسٽ دور ان کان پوءَ وجوديت جي فلسفي جي تحريڪ جو دور.1980ع کان پوءِ اهو دور آهستي آهستي ختم ٿي ويو. 21 صدي مڪمل جديديت پڄاڻان جو دور ۾ داخل ٿي ويئي. مون جي تحقيق انهيءَ جديديت پڄاڻان جي دور جو مطالعو ۽ ڇنڊ ڇاڻ آهي، باقي جديد دور جا نظريا، انهيءَ تي ڀرپور تحقيق، منهنجي استاد محترم ڊاڪٽر عبد الغفور ميمڻ صاحب جن ڪئي آهي، جيڪا ”سنڌي ادب جو فڪري پسمنظر“ جي نالي سان ڇپجي چڪي آهي. ٻنهي ڪتابن کي سيريز ۾ پڙهڻ گهرجي.


ڊاڪٽر ساجدہ پروين