ڀڃ گهڙ طريقيڪار جي وضاحت:
(Explanation of Deconstructive Method)[/b]
ادب جي ڀڃ گهڙ (Deconstruction) ڪرڻ جا ٽي مختلف مرحلا آهن:
1. لفظي مرحلو (Verbal Stage)
2. متني مرحلو (Textual Stage)
3. لساني مرحلو (Linguistic Stage)
ساختيات پڄاڻان نقاد سڀ کان پهريان ادبي متن جي تشريح ذريعي هر لفظ جي انفرادي طور معنيٰ جو تجزيو ڪندا آهن. متن جي اندر لڪل تضادن کي ڳولڻ جي ڪوشش ڪندي، اها جاچ وٺندا آهن ته، مٿاڇري معنيٰ جي پس منظر ۾ ٻيون ڪهڙيون ۽ ڪيتريون معنائون رچيل آهن، پوءِ اهي تضاد شڪل (Form) توڙي معنيٰ (Meaning) ٻنهي صورتن ۾ ٿي سگهن ٿا.
“Post-Structuralist critics read the text against itself so as to expose what might be thought of as the ‘textual subconscious’ where meanings are expressed which may be directly contrary to the surface meaning.” (33)
ترجمو: ”ساختيات پڄاڻان تنقيدنگار، متن کي متن جي ئي ابتڙ پڙهندا آهن، ڇوته اهي انهيءَ سوچ ۽ فڪر کي ظاهر ڪرڻ چاهيندا آهن، جيڪو متن جي تحت الشعور ۾ آهي، پوءِ ڀلي اها معنيٰ متن جي ظاهر معنيٰ جي ابتڙ ئي ڇونه هجي.“
تنهن کان سواءِ ڀڃ گهڙ طريقيڪار جي هن مرحلي ۾ ٻٽن متضادن واري تصور کي به جانچيو ويندو آهي. مثال طور ڪٿي ائين ته ناهي ته ليکڪ غيرفوقيت وارن لفظن کي فوقيت وارن لفظن تي ترجيح ڏني هجي. هن مرحلي جي خاصيت اها آهي ته ساختيات پڄاڻان نقاد لفظن جي ابهام (Ambiguity) کي سڀ کان وڌيڪ اهميت ڏيندا آهن.
متن واري مرحلي ۾ وري لفظن ۽ اصطلاحن جي انفرادي ڪردار جي بجاءِ ساختيات پڄاڻان نقاد سموري متن جي تسلسل جو جائزو گرامر، ٻولي، معنيٰ ۽ خيال جي لحاظ کان وٺندا آهن.
مثال طور ساختيات پڄاڻان نقاد ڏسندو آهي ته متن جي شروع، وچ ۽ آخر ۾ ڪهڙو زمان استعمال ٿيل آهي، خيالن جو تسلسل ڪٿي ۽ ڪيئن ٽٽي ٿو، وقت ڪهڙي ريت بيان ٿيل آهي. ائين ته ناهي ته ڪٿي ضمير متڪلم استعمال ٿيل آهي ته ڪٿي وري ضمير غائب، ڪٿي زمان حال آهي ته ڪٿي ماضي. مختصر طور متني مرحلي ۾ لفظي مرحلي جي مقابلي ۾ وڏي پئماني تي متن جي تضادن کي جانچيو ويندو آهي.
“Post-Structuralist critics look for shifts & breaks of various kinds in the text and see these as evidence of what is repressed or glossed over or passed over in silence by the text.” (34)
ترجمو: ”ساختيات پڄاڻان تنقيدنگار، خيال جي تسلسل جي ٽٽڻ ۽ منتقل ٿيڻ جا مختلف قسم متن ۾ ڏسن ٿا ۽ متن ۾ ڇا لڪايل يا ڇا نظرانداز ٿيل يا وري خاموشيءَ ۾ لڪل آهي، انهيءَ جا ثبوت ڏسن ٿا.“
تنهن کان پوءِ لساني مرحلي ذريعي ٻوليءَ جي انهن عنصرن کي جانچيو ويندو آهي، جيڪي پڙهندڙ کي معنيٰ ۽ مفهوم کان گمراهه ڪندا آهن. مثال طور ڪي اهڙا حوالا جيڪي چٽا يا واضح نه هجن ۽ ٻين عنصرن تي ڀاڙڻ سبب ٻوليءَ ۾ بي يقينيءَ واري ڪيفيت پيدا ڪن.
“The linguistic stage finally involves looking for moments when the adequacy of language itself as a medium of communication is called into question. It may involve… that language inflates or deflates or misrepresents its object and then continuing to use it anyway.” (35)
ترجمو: ”آخر ۾ لساني مرحلو ان لمحي جي ڳولا ۾ داخل ٿئي ٿو جڏهن ٻولي پنهنجو پاڻ ابلاغ ذريعي سواليه نشان بڻجي وڃي ٿي، تنهن ڪري ٻولي پنهنجي معروضن کي اجائي ڊيگهه يا ٽڙيل پکڙيل يا غلط ترجماني جي عمل ڏانهن ڌڪي ڇڏي ٿي ۽ اهو سلسلو جاري و ساري رهي ٿو.“