جديد ادبي تنقيدي نظريا
ڪتاب جو موضوع: جديد ادبي تنقيدي نظريا
سهڙيندڙ: مبارڪ علي لاشاري
ڇپائيندڙ: ماءِ پبليڪيشن
سال: 2013ع
صفحا: 156
مبارڪ علي لاشاريءَ جو هي ڪتاب جديد ادبي تنقيدي نظرين بابت آهي، جنهن ۾ 20هين صديءَ جي ٻارنهن مختلف ادبي نظرين تي مواد کي شامل ڪيو ويو آهي. انهن جي ترتيب هن ريت آهي:
1. اثباتيت ۽ اثباتيت پڄاڻان
2. روسي – هيئت پسندي
3. نئين تنقيدنگاري
4. ساختياتي تنقيدنگاري
5. ردِتشڪيل
6. ساختيات پڄاڻان ۽ ٻولي
7. عورتازاد
8. مارڪسي ادبي تنقيدي نظريو
9. تحليل النفسي ادبي تنقيدي نظريو
10. نئين تاريخيت ۽ تاريخي ماديت تنقيدنگاري
11. ادب پاري جي تجزيي لاءِ بارٿز جا ڪوڊز
12. فلم، ادب ۽ نظريو
ڪتاب جو مهاڳ اڪبر لغاري صاحب جو لکيل آهي، جنهن تنقيد جي فن جي ارتقا کان وٺي موجوده دور تائين ان جي ترقيءَ جو احوال مختصر پر جامع انداز ۾ پيش ڪيو آهي. گهڻي ڀاڱي هن ڪتاب جي هر تنقيدي نظريي جي شروعات ان جي وصف، تعارف، تاريخ، اهم ادبي شخصيتن جي ادبي خدمتن تي تبصري، مخصوص تنقيدنگاريءَ جي طريقي ڪار ۽ سنڌي ادب مان چونڊ مثالن تي اطلاق سان ٿئي ٿي.
مثال طور ساختيات پڄاڻان/ ڀڃ گهڙ تنقيدنگاريءَ بابت مبارڪ لاشاري لکي ٿو:
”هن نظريي جي ابتدا به ساختيات وانگر فرانس کان ٿي آهي. هن نظريي جا ٻه وڏا ٿنڀ جيڪ ڊريڊا (Jacques Derrida) ۽ رولان بارٿز (Roland Barthes) آهن. ڊريڊا جو چوڻ آهي ته ڪابه شيءَ متن کان ٻاهر نه آهي. There is nothing outside the text، پر ان جا ڦهلائيندڙ گهڻو ڪري ساختياتي نظريي تي تنقيد ڪندڙ ۽ جديديت پڄاڻان جي معيارن کي اوليت ڏيندڙ نقاد ئي آهن، جن ۾ ڊريڊا، مشل فوڪو ۽ جوليا ڪرسٽيوا شامل آهن.“ (5)
تنهن کان سواءِ ليکڪ هر تنقيدنگاريءَ جي قسم کي بيان ڪرڻ لاءِ مختلف ڪتابن مان حوالا پڻ ورتا آهن، جيڪا تمام اهم ڳالهه آهي، پر گهڻي ڀاڱي حوالن جا صفحا نمبر ناهن ڄاڻايل، جيڪڏهن اهي ڄاڻايا وڃن ها ته وڌيڪ بهتر ٿئي ها. ان سان گڏوگڏ ڪتاب جي آخر توڙي ڪجهه مضمونن جي آخر ۾ ليکڪ مددي ڪتابن جي فهرست پڻ ڏني آهي، جيڪا نون تحقيق ڪندڙن کي بهتر رهنمائي فراهم ڪري ٿي، پر ڪتاب جي مطالعي دوران ايئن محسوس ٿئي ٿو ته ڪجهه مخصوص ڪتابن جا حوالا تمام گهڻا ڏنل آهن. تقريباً هر مضمون ۾ پيٽر بيري Peter Barry ۽ هنس بريٽانس Hans Bretans جي ڪتابن مان حوالا ملن ٿا. ڪجهه مواد انهن ڪتابن مان سنڌو سنئون بغير ڪنهن حوالي ڄاڻائڻ جي ورتو ويو آهي، جيئن هي پيراگراف پيٽر بيري جي ڪتاب Beginning Theory جي صفحي نمبر 160 تان هوبهو نقل ڪيو ويو آهي.
“Lenin had argued in 1905 that literature must become an instrument of the party. ‘Literature’ he said, must become party literature… Literature must become part of the organized, methodical and unified labours of the social-democratic party.”
بهرحال هي ڪتاب ڪجهه خامين جي باوجود جديد ادبي تنقيدي نظرين بابت بنيادي معلومات فراهم ڪري ٿو.