پبلڪ لائبريري، باغ لانگاهه خان ۾
اسين هن وقت پبلڪ لائبريري جي مين دروازي تي بيٺا هئاسون. پبلڪ لائبريري جو انچارج انور ڪمال اڳواٽ ئي اسان جي آجيان لاءِ بيٺل هو. انور ڪمال ڀاري ڀرڪم شخصيت جو مالڪ آهي. هن جي آواز ۾ رعب هو. 70 سالن جو نوجوان پوڙهو هو. هو اسان کي لائبريري اندر وٺي آيو جتي لائبريري ۾ سنڌي شعبي جو افتتاح ڪرائڻو هو. تاج جوئي کي ڪئنچي هٿ ۾ ڏني وئي. هن ڦيٿ ڪٽي سنڌي ڪتابن واري شعبي جو افتتاح ڪيو، تاڙيون وڄايونسين، ڦوٽو گرافي ٿي. اندر سنڌي ڪتابن جو ڪافي ذخيرو موجود هو. انور ڪمال ٻڌايو ته هي ڪتاب شڪارپور جي عالم، اديب شفيع محمد (اوج) علوي ڏنا آهن. جنهن جو هن لائبريري تي ۽ ملتان جي ليکڪن ۽ پڙهندڙن تي ٿورو آهي. شفيع محمد علوي صاحب جي ملتان ۾ گهڻي اچ وڃ ٿيندي هئي. تنهن ڪري هو هن لائبريري ۾ ويهي مطالعو ڪندو هو. انور ڪمال ٻڌايو ته لائبريري پنهنجي مدد پاڻ تحت هلي ٿي گورنمينٽ به مدد ڪڏهن ڪڏهن ڏيندي آهي بهرحال اسين هر حالت ۾ لائبريري لاءِ مالي مدد ڪندا رهندا آهيون. هن لائبريري ۾ ناياب ڪتابن بابت ڄاڻ ڏئي لائبريري جا مختلف حصا گهمايا ويا. انور ڪمال خان آيل وفد کي ڪتابن جا تحفا ڏنا. موڪلائڻ وقت انور ڪمال ۽ اسٽاف جا ٻيا ميمبر اسان کي ٻاهرين گيٽ تي ڇڏڻ آيا ۽ الوداع چيو. وقت 11:00 ٿيو هو.
ذڪريا يونيورسٽي
قاضي جاويد جي اڳواڻي ۾ اسين هاڻي ذڪريا يونيورسٽي وڃي رهيا هئاسين. وين ۾ ادل ٻڌايو ته مان هن يونيورسٽي ۾ پهريون به ڪنهن سيمينار ۾ شرڪت بهاني اچي چڪو آهيان. بهرحال اسان ڪيترن لاءِ پهريون ڀيرو وڃڻ پئي ٿيو. اسين يونيورسٽي اندر پهچون ٿا. اسٽڊي بلاڪ ۽ ايڊمنسٽرين بلاڪ ڪافي اڳتي هئا. اسين وين جي سامهون واري شيشي مان يونيورسٽي جي بلڊنگ ۽ باغ ڏسي رهيا هئاسون، بريڪ لڳي ٿي، اسين سڀ وين مان هيٺ لهون ٿا. يونيورسٽي جي مختلف شعبن کان لنگهندي اردو شعبي ڏانهن وڃي رهيا هئاسين، اردو شعبي جي مين دروازي تي شعبي جي انچارج ڊاڪٽر روبينا ترين اسٽاف سميت اسان جو آڌر ڀاءُ ڪيو. قد جي هلڪي، رنگ گورو رکندڙ ميڊم جيءَ ۾ جايون ڏنيون. ميڊم روبينه ترين اردو شعبي بابت بريفنگ ڏيندي چيو ته شعبي ۾ پنج ملازم آهيون. شعبي طرفان 5 علمي ۽ تحقيقي ڪتاب شايع ڪرايا آهن. پاڪستان جي پهرين يونيورسٽي آهي جنهن ۾ ايم فل جا باقائده ڪلاس هلن ٿا. ڏهن شاگردن کي داخلائون مليل آهن، ميڊم روبينا ترين وٽ ريفريشمينٽ ڪري، اردو شعبي جي لائبريري ۾ وياسين، جتي چند شاگردياڻيون وفد سان ملڻ لاءِ موجود هيون. شايد ميڊم روبينا ترين وفد جي اچڻ جو اطلاع اڳواٽ ڏنو هو. اتي ويٺل ڇوڪرين جو اسان سان تعارف ڪرايو ويو. تاج جويو، آغا نور محمد، شاگردياڻين کي پنهنجا آٽو گراف ڏنا، مان ادل سومرو ۽ ارشاد، قاضي جاويد ٿورو پري پري هئاسون. ايتري ۾ قاضي صاحب لائبريري مان هلڻ لاءِ گذارش ڪئي، اردو شعبي جو استاد قاضي عابد به هڪ پيارو ۽ سٺو انسان آهي، لائبريري ۾ اسان سان ڪچهري ڪيائين. ميڊم ترين الوداع ڪيو. اسين يونيورسٽيءَ جون ٻيون فيڪلٽيون گهمي رهيا هئاسين. جڏهن اسين يونيورسٽي ۾ آيا هئاسون ته ايتري رونق نه هئي، جيتري هاڻي آهي. گهما گهمي گهڻي نظر آئي. ڪي ڇوڪريون ڇوڪرن سان گڏ ڪچهري ۾ مصروف هيون ته ڪي ڇوڪريون سهيلين سان گڏ لان ۾ ويهي ٽهڪ ڏيئي رهيون هيون. ڪافي جوڙا سامهون هڪ آئيس ڪريم شاپ تي آئيس ڪريم کائي رهيا هئا. ايتري ۾ اسان جي وين سامهون نظر آئي اسين سڀ ان ۾ ويٺاسين. يونيورسٽي ۾ هڪڙي تعجب جي ڳالهه اها نظر آئي ته يونيورسٽي جي ديوارن تي ڪي به سياسي يا مذهبي نعرا وغيره لکيل ناهن. جيئن سنڌ جي يونيورسٽين جون ڀتيون مختلف نعرن سان سينگاريل هونديون آهن. هتي ڪا به اهڙي شيءِ نظر نه آئي، نه پوليس نظر آئي، سواءِ يونيورسٽي جي گارڊن جي. پڙهائي جو ماحول بهتر هو، استاد ۽ شاگرد تعليم سان مخلص آهن، پر افسوس به ٿيو، جو هن سرائيڪي بيلٽ جي مُک يونيورسٽي ۾ سرائيڪي شعبو ڪو نه آهي. منهنجي نظر ۾ اها هتان جي سرائيڪي زبان، ادب ۽ ماڻهن سان زيادتي آهي ائين محسوس ٿيو جيئن يونيورسٽي جي چنڊ جھڙي شڪل ۾ هڪ ننڍڙو داغ هجي. يونيورسٽي کان واپسيءَ تي گلگشت ڪالوني کان ٿيندا. بيڪن هائوس تي پهتاسين.