حضرت بهاءُالدين زڪريا رحه ۽ شاهه رڪن الدين رحه جي مزار رحه تي حاضري:
اسان حضرت بهاءُالدين زڪريا جي مزار تي پهتاسين، رات جا 8:20 منٽ ٿيا هئا. اسين هن صوفي بزرگ جي درگاهه جي مين دروازي تي پهتاسين. مزار اندر ڪاشيگري جو ڪم نهايت ڏسڻ وٽان آهي. اندر ڪجھه قبرون آهن. زائرين جي تمام گهڻي رش هئي. مان بزرگ بهاءُالدين زڪريا جي مزار اڳيان ڪاٺ جي ڪٽهڙي تي ٻئي هٿ رکي اکيون ٻوٽي ڪنڌ جھڪائي بيهي رهيس ۽ سنڌ جي سلامتي ۽ بقا جي لاءِ دعا گهري. حضرت بهاءُالدين زڪريا جي مزار تي وڏيون روحاني رمزون آهن. رحيمداد مولائي شيدائي ڪتاب ”تاريخ تمدن سنڌ“ ۾ حضرت بهاءُالدين زڪريا کي هبار بن اسود بن مطلب بن اسد بن عبدالعزيز بن قصيٰ جي اولاد مان لکي ٿو. حضرت بهاءُالدين زڪريا جو جدامجد ڪمال الدين شاهه قريشي مڪي معظم کان خوارزم پهتو، جتان ملتان ۾ اچي سڪونت اختيار ڪيائون. هتي سندن فرزند مولانا وجيهه الدين محمد ڄائو، جنهن جي شادي مولانا حسام الدين ترمذيءَ جي نياڻيءَ سان ٿي. مولانا حسام تاتارين جي حملي ۾ ملتان جي ڳوٺ قلعه ڪوٽ ڪروڙ ۾ سڪونت اختيار ڪئي. مولانا وجيهه الدين محمد پنهنجي سهري سان گڏ رهڻ لڳو. حضرت بهاءُالدين زڪريارحه هن ڳوٺ ۾ 578 هجري ۾ جنم ورتو ۽ سندن وفات 661 هجري ۾ ٿي. يارنهن سالن جي عمر ۾ قرآن شريف جو حفظ پورو ڪيائون، وڌيڪ فيض حاصل ڪرڻ جي ارادي سان خُراسان، بخارا، مڪي، مديني، بيت المقدس تائين سفر ڪيائون. مديني منوره ۾ مولانا ڪمال الدين محمد کان حديث جو درس حاصل ڪري بغداد ۾ حضرت شهاب الدين سهروردي جي صحبت مان اعليٰ فيض حاصل ڪري اچي ملتان ۾ عام ماڻهن کي روحاني فيض ڏيڻ لڳا. حضرت بهاءُالدين زڪريا کي رئيس الاولياءَ به چيو وڃي ٿو. ملتان جو حاڪم ناصر الدين قباچه ۽ دهليءَ جو سلطان التمش سندن معتقدن ۾ شامل هئا. حضرت خواجه قطب الدين بختيار ڪاڪي رحه، شيخ فريد الدين گنج شڪر سان کين گهڻي محبت هئي. هتي ڪيترن ئي زائرين جون مرادون پوريون ٿين ٿيون. شوڪت مغل ۽ مان ٻاهر نڪري چوغان ۾ بيٺاسين. مزار تي آرڪيٽيڪٽ واري ڪم تي ڳالهائي رهيا هئاسون. ايتري ۾ ٻيا دوست به مزار کان ٻاهر نڪري آيا. اتي هڪ سرائيڪي دوست پڇيو ته سکر ۾ مشتاق ڀٽي سرائيڪي جو تمام سٺو شاعر آهي ان کي سڃاڻو؟ چيو مانس ته هائو. مشتاق سٺو يار آهي. ۽ سنڌي ادبي سنگت جي مشاعرن ۾ آءُ دعوت ڏئي گهرائيندو آهيانس، هو هميشه حضور بخش راهيءَ سان گڏ شريڪ ٿيندو آهي. هو مون کي ملتان ۾ سرائيڪي مشاعري جون دعوتون ڏيندو رهندو آهي. مان هميشه چوندو آهيانس ته يار جڏهن وقت مليو ته ضرور هلبو. اڄ ملتان جي شاعرن سان ملڻ انهن جي شاعري ٻڌڻ ۽ ملتان گهمڻ جوموقعو گورنمينٽ ڏنو آهي. تنهن لاءِ اسين اڪادمي ادبيات پاڪستان وارن جا ٿورائتا آهيون. اسين سڏ پنڌ تي حضرت شاهه رڪن الدين عالم رحه جي مزار تي پهچي حاضري ڀري سين. جھانگير بادشاهه جي دور ۾ ٺهيل رڪن الدين عالم جي مزار ڏسڻ وٽان آهي. حضرت شاهه رُڪن الدين رحه اابوالفتح رڪنِ عالم بن عارف صدرالدين بن شيخ بهاءُالدين زڪريا جي ڏينهن ۾ ملتان اندر ڪشلوخان بغاوت ڪئي. محمد تغلق هن کي شڪست ڏيئي، ملتان ۾ قتلِ عام شروع ڪيو. اها خبر جڏهن شيخ رڪن عالم جي ڪنن تي پئي ته هن بزرگ مٿو اگهاڙو ڪري، سلطان محمد تغلق جي درٻار ۾ وڃي عام ماڻهن کي معاف ڪرڻ جي التجا ڪئي. سلطان محمد تغلق هن فقير شاهه رڪنِ عالم جي درخواست کي قبولي ورتو ۽ اهڙي طرح شهر وارن جي جان کي پناهه مِلي وئي. دهليءَ جو سلطان علاءُ الدين خلجي سندس خاص معتقدن ۾ شامل هو. حاضري ڀرڻ کان پوءِ اسين وين ۾ چڙهي قاسم باغ واري رستي کان ٿيندا ملتان جو تاريخي قلعو، پاڪستاني چوڪ ۽ ٻين عمارتن جا نظارا ڪندا وڃي شيزان هوٽل پهتاسين. اسين جڏهن ڊائننگ هال ۾ آياسين ته تاج جويي ٻڌايو ته مان عمر بلوچ جي دعوت تي اوڏانهن ويو هوس، هن تحفي ۾ ڪجهه اوهان دوستن لاءِ ڪتاب ڏنا آهن. عمر بلوچ جو لکيل ڪتاب ”تاريخ لنگاههِ ملتان“ زبردست ڪتاب آهي، جيڪو سفر دوران پڙهندو رهيس، اسين ڪتاب وٺي مٿي هوٽل جون ڏاڪڻيون چڙهي رهيا هئاسين ته آغا نور محمد منهنجي ڪُلهي تي پيار مان هٿ رکي پڇيو ته بشير ڪيئن آهين؟ سائين اوهان جي مهرباني آهي! سفر ۾ مزو اچي ٿو...؟ سائين بلڪل تمام گهڻو مزو اچي ٿو. ڳالهائيندي ڳالهائيندي هرڪو پنهنجي ڪمرن ۾ پهچي ٿو. رات جا 12 ٿيا هئا مون فرحان کي در کڙڪائي ٻاهر سڏايو چيم ته يار هيٺ پي سي او تي هل ته گهروارن سان فون تي ڳالهايون. اهڙي طرح 12:30 وڳي گهر فون ڪري واپس هوٽل پهتاسين. ڪمري جي لائيٽ آف هئي ارشاد ستل هو.
8.5.1999 ڇنڇر
اڄ صبح سوير تاج دروازو کڙڪايو، چيائين ته جلدي تيار ٿيو 8:00 وڳي فيصل آباد لاءِ نڪرڻو آهي. اسين تيار ٿي ڊائننگ هال ۾ آياسين. قاضي جاويد منهنجي ڪرسيءَ جي سامهون ويٺو ۽ خير آفت پڇيائين، منگي صاحب ڪلهه پريس ڪلب واري مشاعري ۾ ملتاني محبوبا جو ذڪر ڪيئن آيو؟ تنهن تي سڀ تي دوست کلڻ لڳا. مون مختصر جواب ڏنو ته سائين! اهي احساس هئا جنهن کي هائيڪي جو روپ ڏنم ان۾ ملتاني محبوبا جو ذڪر اچي ويو. ڀلا ڪنهن ملتاني محبوبا کي شاعريءَ جي تصور ۾ نٿو آڻي سگهجي ڇا؟ اسين ناشتو ڪري پنهنجو سامان کڻي وين ۾ وڃي ويٺاسين صبح جا 8:30 ٿيا هئا، اسان سڀني ملتان شهر کي الوداع ڪيو ۽ وين تيزيءَ سان هلندي قادرپوران ڪبيروالا، اسلام ڪوٽ کان ٿيندي شور ڪوٽ ۾ پهتي. شور ڪوٽ ۾ حضرت سلطان باهو رحه جي خاندان وارن جون قبرون آهن، جڏهن تهراوي درياءَ جي ٻي پاسي حضرت سلطان باهو رحه جي مزار آهي.
الف احد جد وتي وکهالي ازخود هو يا فاني هو
قرب وصال مقام نه منزل، نه اتهه جسم نه جاني هو
نه اتهه عشق محبت کائي، نه اتهه کون مکاني هو
عـــينون عين تهيوسي باهو، سر وحدت سبحاني هو
روزا نفل نمازان تقوى سبهه کم حيراني هو
رب حاصل نه ايهنان گلين، خود خواني خود داني هو
جليان مارن نال نه ملدا، سوهنا پيار جاني هو
ورد وظيفي چهڻن باهو، جان هو رهي فاني هو
مـرڊ ڪعبه طالب حاجي، عشق طواف کرايا هو
وچ حضور سدا هر ويلي، کريئي حج سوايا هو
هڪ پل مينهون جدا نه هو وي، دل ملني تي آيا هو
مرشد عين حياتي باهو، لون لون وچ سمايا هُو.
ملتان کان شورڪوٽ وارو رستو هميشه آبڪلاڻي جي موسم ۾ سيلاب هيٺ رهندو آهي ساڻ ريلوي لائين به بند رهندي آهي هتي دريائي نظام ڪافي بگڙيل آهي ننڍا ننڍا ڪئنال ڀريل وهن ٿا. حفاظتي بند مضبوط نه هئڻ ڪري سيلاب گهڻو اچي ٿو تاج هر هر چئي رهيو هو ته مار! سنڌ سڪي پئي، ماڻهو پاڻيءَ لاءِ رڙيون ٿا ڪن. هتي ته موجون آهن. مون چيو ته سنڌ، سنڌو درياءَ جي پڇڙيءَ ۾ آهي، تنهنڪري پڇڙي وارا کاتيدار سدائين پاڻيءَ جي کوٽ سبب هميشه رڙيون ڪندا آهن. جڏهن ته اڳياڙي وارا کاتيدار پاڻي پي ڍؤ ڪندا آهن تڏهن پڇڙيءَ وارن آبادگارن ڏانهن پاڻي وهائي ڇڏيندا آهن. آبپاشي کاتي ۾ ائين هلندو آهي بهرحال اسان ڳالهائيندا هلون پيا ته حسن جاويد جيڪو اڳيان ويٺو هو تنهن چيو ته هير جو جھنگ اچي ويو.