ڪوهه مَري، ڀورڀن، پتراٽيا
اسين 9:30 تي صبح جو ڪوهه مري لاءِ نڪتاسين ٽيڪسي 10:45 تي اسلام آباد جي ويڪرن رستن کان نڪري بارهه ڪهو واري علائقي ۾ پهتي بارهه ڪهو کان نڪري ڪوهه مري جي پهاڙي سلسلي ۾ داخل ٿيون ٿا. هتي پهاڙن تي ننڍا ننڍا ڳوٺ آهن. روڊ جي ٻنهي پاسن کان صنوبر ۽ چنار، جا ڊگها وڻ آهن. ساڻ آڙو. خوباني ۽ لاک جا وڻ به آهن جيڪي هن علائقي جي ماڻهن جو گذر معاش آهن. اسان جي گاڏي گرم ٿي وئي. ڊرائيور پاڻيءَ جي ننڍڙي آبشار وٽ گاڏي روڪي. اسان آبشار سامهون هوٽل تي ويهي رهياسين. مان هوٽل جي شيشي جي کڙڪين مان هيٺ اوناهين ڏانهن نهاريو، مون اڳتي وڌي کڙڪي کي کوليم ته ائين لڳو جيئن ڪنهن ڪنواريءَ جي پٺي تان زپ کولي جسم کي ڇهيو هجي ۽ چمين لاءِ چپ پٺيءَ تي ڪنڌ هيٺيان رکي ڇڏيا هجن. ايتري ۾ ٽيبل تي بوتل رکڻ جو کڙڪو ٿيو، مون بوتل پيئڻ وقت گيت پئي جھونگاريو، آغا صاحب مسلسل مون ڏانهن ڏسي منهنجي ڪيفيت جو اندازو لڳائي مون کي چيو ته بشير تون پورو پورو مزو وٺي رهيو آهين. مون کلي پيپسي مان ڍڪ ڀري ڳيت ڏني. اسان بوتل پي ٽيڪسي ۾ چڙهي اڳتي وڌياسين، ڪوهه مري شهر جي بازار جي مهڙ ۾ ٽيڪسي روڪرائي، ٽيڪسي مان لهي بازار کي گهمندا ۽ دڪان جاچيندا مٿي چڙهندا وياسين.
ڪوهه مري صنوبر جي وڻن سان ڍڪيل خوبصورت علائقو آهي. تمام مٿاهين تي آهي. ڪوهه مري سڀ ڊويزنل هيڊ ڪوراٽر آهي، جي پي او پوئتان هڪ ويو پوائنٽ آهي، جتي سوين مرد، عورتون ۽ ٻارڙا سير ڪري رهيا هئا. اڄ ويو پوائنٽ تي آچر جو ڏينهن هئڻ ڪري تمام گهڻي رش آهي. مون کي ٿڌڙي هير، جھير ڏئي رهي هئي. مري جو حسن ڪنهن ڪنواري جي لڄ جيان شرمائي رهيو هو. موسم جھڙالي هئي، ڪڪر اسان جي مٿان ڇانورو ڪيون بيٺا ها. اڇا اجرا ڪڪر ڪنهن معصوم جي من وانگر پئي لڳا. اوچتو چيل جي شاخن تان شبنم جا قطرا هيٺ ڪري ڪنهن ناري جي ڳل تي پيا، هن هڪ نظر مٿي ڏٺو، مسڪرائي اسان ڏانهن نهاريو ۽ پنهنجن سهيلن سان اڳتي رواني ٿي. اسين گهمي ٿڪجي پياسين، جي پي او چوڪ ڀرسان هڪ هوٽل تي ويهي مانجھاندي جي ماني لاءِ ويٺاسين، ڪوڙل ماني ڪڍي پليٽن ۾ وڌي، اسان ماني کائي هوٽل کان ٻاهر نڪتاسين. آغا نور محمد واچ کي ڏٺو آذان ملي چڪي هئي ٻيپهري جي نماز جو وقت هو ڀرسان هڪ مسجد ۾ نماز پڙهڻ لاءِ آغا نور محمد چيو، مون وراڻيو سائين، مان هن آئيس ڪريم جي دڪان تي ويهان ٿو اوهان نماز پڙهي اچو. هو نماز تي ويا. مان مري هل تان واپس ايندڙ مرد عورتن ۽ ٻارڙن کي ڏسندو رهيس، ڇوڪرين جو هڪ ٽولو اچي ڀرسان بيٺو. تن مان هڪ نوجوان ڇوڪريءَ کي فون ڪرڻُو هو باقي ٻيون چپ بيٺيون فون ٻڌي رهيون هيون. مون هڪ ناريءَ ۾ نظر وڌي، هوءَ نهايت سهڻي، سٻاجھي، قداور، صنوبر وڻ جيان سندر ۽ خاموش هئي، هن منهنجي نظرن کي ڏسي ورتو، مون هن جي اکين مان شراب اوتجندي پنهنجي گلاس ۾ ڏٺو ۽ مون ڳيت ڏيئي پيئڻ جي ڪوشش ڪئي. تنهن وقت مون کي شيخ اياز جو شعر ياد آيو.
اهو جام و مينا ٻه ٽي ڏينهن آهي،
اهو جوش صهبا ٻه ٽي ڏينهن آهي،
طلسم تمنا ٻه ٽي ڏينهن آهي،
مگر پوءِ به ڇا ڇا ٻه ٽي ڏينهن آهي،
مڃان ٿو سدا زندگاني نه رهندي،
جواني نه رهندي.
جواني نه رهندي.
ايتري ۾ مون سامهون آغا نور محمد صاحب کي نماز تان واپس ايندي ڏٺو. مون کي چيائين ته هلو. اسان بازار لتاڙي، ٽيڪسي ۾ ويهون ٿا. ٽيڪسي ڀورڀن ۽ پتراٽيا ڏانهن وڌي رهي هئي، پهاڙن ۽ صنوبر جي قداور وڻن جي وچ ۾ ٽيڪسي هلي رهي هئي ۽ چوڏس خاموشي هئي. ٽيڪسي ۾ اسين خاموش ڪنهن هستي بابت سوچي رهيا هئاسون جنهن هي سندر سنسار کي جوڙيو آهي. اسين ڀورڀن جي علائقي ۾ پهچون ٿا. جتي ڪجھه دڪان ۽ هوٽلون آهن خاص ڪري پي سي هوٽل آهي، امير ماڻهو گرمين جا ڏينهن گذارڻ لاءِ هتي اچي رهندا آهن، وقت جي تنگيءَ سبب اسان جي شيڊول ۾ پي سي هوٽل ڪو نه هو. تنهنڪري اسان صرف هوٽل کي پري کان ڏسي سگهياسين. اسين ڪجھه گهڙيون اتي رڪياسين پر آغا صاحب چيو پاڻ ته پتراٽيا هلنداسين. جيڪو سياحت جي حوالي سان خوبصورت علائقو آهي ۽ گهمڻ وٽان آهي، اسان ڀورڀن کي سلام چئي اڳتي نڪري وياسين. پتراٽيا جي بلند پهاڙي علائقي ۾ داخل ٿياسين، پتراٽيا جو علائقو خوبصورت آهي، مون ٽيڪسي جي کڙڪي کولي ته ٿڌڙي هوا جو جھوٽو تيزي سان اندر آيو. سيءَ جو احساس ٿيو، مون کڙڪي کولي رکي اسين پتراٽيا جي پهاڙن وچ ۾ تقريباً ڪلاڪ گهميوسين، آخر ۾ گلهره گلي جي اسٽاپ تي ٽيڪسي روڪي، گلهره گلي 5500 فوٽ سطح سمنڊ کان بلنديءَ تي آهي، اسين هڪ اوپن ايئر ڪيبن تي ريلوي ٽائيپ بئنچ تي ويٺاسين. آغا صاحب پيپسي بوتل مان مزو وٺي رهيو آهي. سامهون بيئر جي بوتل دوڪان تان کنئي، گلاس ۾ اوتي سپ ڀريندو رهيس ته قرار اچي ويو، منهنجي ته عورت ۽ وسڪي زندگيءَ ۾ وڏي ۾ وڏي ڪمزوري رهي آهي، پوءِ جتي به حسين عورت يا وسڪي يا چائنيز بيئر نظر اچي ته منهنجي خيال جو محور بڻجي ويندي آهي. پر هتي وري آغا نور محمد جو خيال به رکندو آيم، ڇاڪاڻ جو هو منهنجي انهيءَ خيال جي ابتڙ هو، بهرحال بيئر پيئڻ سان جسم ۾ ٿڌاڻ جو احساس ٿيو. موسم جھڙالي هئي ڪڪر اسان جي ڀرسان ته ڪي مٿان گذري رهيا هئا. منهنجي مٿان صنوبر جو وڻ هو جنهن جي ڇانو ۾ ويهي سرد هوائن سان سرگوشيون ڪرڻ ۾ مصروف هوس. مان صنوبر جي وڻ تي هڪ يادگار چمي ڇڏي آيم، هن وڻ تي منهنجي چُميءَ جو ڪتبو هر ايندڙ عاشق لاءِ اتساهه جو سبب بڻبو. اسين اتان اٿي ان جاءِ تي پهتاسين، جتي لفٽ چيئر ٽڪيٽ گهر هو. آغا نور محمد 5 ٽڪيٽون ورتيون في ٽيڪٽ 120 روپين ۾ ملي. اسان مان پهريون آغانور محمد صاحب ۽ لياقت جوڻيجو بند لفٽ چيئر ۾ ويٺو. مون بند لفٽ چيئر کي سير لاءِ مناسب نه سمجھيو تنهن ڪري کليل لفٽ چيئر ۾ ويهڻ پسند ڪيو. حالانڪ کليل لفٽ چيئر ۾ ويهڻ خطرناڪ به آهي ۽ ڪو به حادثو پيش اچي سگهي ٿو. پر مزو وڏو آهي. پوءِ هڪ اوپن لفٽ چيئر آئي آءٌ ۽ ڪوڙل ان چيئر ۾ ويٺاسين.
باقي فرحان دراني اسن جي پويان اڪيلو ئي بند لفٽ چيئر ۾ ويٺو، لفٽ چيئر جو فاصلو تقريباً ٽي ميل آهي اتان وري ڪيبل ڪار کڻي ٿي، جيڪا چار ميلن تائين پهاڙن جي مٿان سير ڪرائي ٿي. ڪيبل ڪار بلڪل ڪار وانگر آهي، جنهن ۾ ڇهن کان اَٺَ ماڻهو آرام سان ويهي سگهن ٿا. بهرحال اسين هن وقت لفٽ چيئر ۾ ويٺا آهيون، منهنجي ڀرسان ڪوڙل ويٺو آهي لفٽ چيئر پهاڙن ۽ ڪڪرن جي وچ مان هلي رهي آهي. ڪوڙل ڪيمرا ڪڍي ڪيترائي خوبصورت منظر ڪيمرا ۾ محفوظ ڪري ورتا. اسانجي هيٺان ڪجھه گهر آهن ۽ گهرن جي مٿان لفٽ چيئر هلي رهي هئي. جتي ڪجھه عورتون ۽ ٻار گهرو ڪم ڪار ۾ رڌل هئا. ٻار ورانڊي ۾ کيڏي رهيا هئا هن علائقي ۾ لفٽ چيئر تي سير دوران شور ڪرڻ کان سختي سان منع ٿيل آهي جنهن جا نوٽيس هيٺ اڇي چوني سان پهاڙن تي لکيل آهي ”هتان گذرڻ وقت شور نه ڪندا“ هي پهاڙي ماڻهو غيرتمند آهن تنهن ڪري ڪو حادثو پيش اچي سگهي ٿو. ان لاءِ هي اطلاع هيٺ ٻن ٽن جڳهن تي لکيل آهن. مون هڪ ناريءَ کي ڏٺو جيڪا گهر جي آڳر ۾ بغير ڇتِ واري باورچي خاني ۾ صفائي ۾ مصروف هئي. شايد ماني پچائڻ جي تياري ڪري رهي هئي. مون وري آسمان ڏانهن نهاريو هڪ پري هوريان هوريان پير کڻي چنريءَ کي هوا ۾ لهرائيندي مونڏانهن اچي رهي هئي. مون گهنگهرو جي ڇم ڇم جا آواز ٻڌا ڄڻ ڪا نچڻي هتي رقص ڪندي هجي. هي حسن ۽ جمال ان حسين رقاصا جو پرتوو هجي، مان خيالن ۾ ان حسين رقاصا جي بدن کي ڇهي رهيو آهيان، منهنجون اکيون هتان جي هر منظر پوئتان ڊوڙينديون رهيون، آءٌ لفٽ چيئر ۾ مستيون ڪندو ۽ ڪوڙل سان گڏ جي وڏا وڏا ٽهڪ ڏيندو، پاڻ کي وندارئيندي شيخ اياز ۽ اياز گل جا غزل ڳائيندو رهان ٿو. اياز گل منهنجي پسند جو شاعر ۽ دوست آهي، هن جي ڪافي شاعري برزبان ياد آهي، اهو اڄ مون کي هنن حسين منظرن ۾ ڏاڍو ٿو ياد اچي. هڪ انگريز جوڙي کي مون ويلڪم ڪيو، هڪ چيئر ۾ هڪ خوبصورت جوڙو هڪ ننڍڙي ٻارڙي سميت انجواءِ ڪري رهيوهو. هو جڏهن منهنجي چيئر ڀرسان گذريا ته مون ننڍڙي ٻارڙي کي هٿ لوڏي خوش آمديد چيو، ٻارڙي هٿ لوڏي خوش آمديد، انڪل، خوش آمديد، انڪل چيو ۽ سندس والدين مسڪرائي رهيا هئا، اسين چيئر مان لٿاسين، هتي پاڪستان جو جھنڊو ڦڙڪي رهيو هو، هوا تمام تيز هئي چند گهڙيون ان جڳھه تي بيهي ڦوٽو ڪڍراياسين ۽ پهاڙن کي ڏٺوسين ڪيترن ئي پهاڙن جون چوٽيون اسان جنهن جڳهه تي بيٺا هئاسون، ان کان هيٺ هيون ڪجھه مٿي به هيون. جنهن پهاڙ ڏانهن اسين ڪيبل ڪار ذريعي پهتاسين. اهي پهاڙ تمام گهڻو اونچائي تي آهن. اسان پهاڙي علائقن کي گهمي ڏٺوسين. هتي هڪ اڌ هوٽل تي چند بوتلون، بن ڪباب، پيٽيس، کٽمڙا، چيونگم موجود آهن. ويهڻ لاءِ بينچون موجود آهن. اسين ٿورو اڳتي نڪري آياسين جتي هڪ مزار آهي جنهن مٿان ڪو مقبرو وغيره ناهي، مزار مٿان لکيل آهي. ”خادم حضرت عبداللطيف امام بريرحه “ اسين ڪجھه وقت بيهي اتي فاتح پڙهي ۽ دعا گهري. ٿورو اڳيان چند گهوڙا مسافرن کي گهمائڻ لاءِ تيار بيٺا آهن. گهوڙي سواري جا ويهه روپيا ڀاڙو آهي. اسان مان ڪو به گهوڙي تي نه چڙهيو. ڇاڪاڻ جو گهوڙي جو سير پهاڙي علائقن ۾ تمام گهڻو خطرناڪ آهي. اسين هن وقت جنهن جاءِ تي بيٺا آهيون. اها 7289 هزار فوٽ بلندي تي آهي. مان ڪجھه وقت دوستن کان پري اڪيلائيءَ ۾ هڪ بئنچ تي ويهي، منظر ڏسڻ ويٺس. هي جاءِ خوبصورت آهي، هتي ماڻهن جي اچ وڃ گهٽ آهي. هي جڳهه رومانٽڪ آهي. هتي روح ملن ٿا. جذبا ۽ احساس گلن گؤنچن جيان ڦُــٽي هن جڳهه کي ڪو نانءُ ڏين ٿا، شايد هتي ان نانءَ جو به ذڪر ڪونهي، بس صرف هڪ احساس آهي. جيڪو حسن، سونهن ۽ فطرت کي ويجھو ڪري پاڻ ۾ سمائي ٿو. هتي هر منظر ۾ هڪ ٻيو منظر موجود آهي ۽ بس خدائي منظر آهن ۽ ڪرشما آهن. مون هتي خدا کي ڳولهڻ جي ڪوشش ڪئي پر هتي ته منهنجي سوچ کان ڳالهه مٿي آهي. مون کي فرحان ڪلهي تي هٿ رکي خيالن مان ڪڍي آيو. چيائين بشيرڀائي ڇا ٿو سوچين؟ چيم ته بس ڪائنات بابت سوچيان ٿو. ڪائنات ۾ الله سائينءَ کان وڌيڪ ڪو به وڏو تخليقار نه آهي، جنهن هيڏو وڏو سنسار تخليق ڪيو آهي، هي حسين منظر، واديون، جبل، برف پوش پهاڙ، سرد هوائون، ڪارا بادل، مصريءَ جي ڳنڍي وانگر بادل.... واهه قدرت جا رنگ....! ڀلا سڀني منظرن کي ڪيترو ڪئميرا ۾ محفوظ ڪري سگهجي ٿو بهرحال ڪوڙي خان فوٽو گرافي ڪئي ۽ ڪافي منظر محفوظ ڪري ورتا ۽ پوءِ واپس ڪيبل ڪار ۾ ويٺاسين، ڪيبل ڪار ۾ لاڙڪاڻي جي دڙي محلي جو شاهد پنهنجي ٻن دوستن سميت سوار هو، منهنجي هن سان ملاقات ٿي، هو اردو ڳالهائيندڙ نوجوان هو پر سنڌي آساني سان ڳالهائي رهيو هو. هن سان اسان سنڌي ۾ هيلو هاءِ ڪئي، لاڙڪاڻي ۽ دڙي محلي جو دوست، مونکي ته ڄڻ ساهه پئجي ويو، ڇاڪاڻ جو دڙي محلي جي گهٽين ۾ ڦوهه جوانيءَ جا ڏينهن جيئي سنڌ تحريڪ جي پيغام کي ڦهلائڻ لاءِ ورڪ ڪندو رهيس، جتي دڙي محلي ۾ نياز شيخ، امبرت ڪمار، ارشاد شيخ جون اوطاقون منهنجي لاءِ ڇپر ڇانوَ هونديون هيون ۽ آءٌ ماضيءَ جي شاگرديءَ واري زماني جا دڙي محلي ۾ گذاريل لمحن جا ورق اٿلائيندو رهيس. نيٺ شاهد ڪلهي تي ٿڦڪي هڻي مونکي منظرن ڏانهن ڏسڻ جو اشارو ڪيو، اسين پهاڙي منظرن کي ڏسندا رهياسون. آخر ڪيبل ڪار اسٽاپ تي پهتي، ان مان لهي لفٽ چيئر ۾ ويٺاسين ۽ واپس گلهره گلي پهتاسين. شام جو سج پهاڙن پويان ائين لهي ويو جيئن ڪنهن ڪنواري جي ريشمي بدن تان چنري کسڪي وئي هجي. هر طرف ڪڪر ڇانيل هئا. صنوبر ۽ چيل جي ڊگهن وڻن تي حسين وادي جو غم ڇانيل هو. اسان به الوداع چوڻ وقت اٻاڻڪا ٿياسين. ٽيڪسي ۾ اچي سوار ٿياسين. ٽيڪسي ڊرائيور، مهدي حسن ۽ ناهيد اختر جي دوگاني واري ڪيسٽ لڳائي، هڪ نغمو ”نين شرارت کرتي هين دل هوتا هي بدنام“ واري نغمي کان پوءِ اسين وري ڪيسٽ ٻڌڻ جي موڊ ۾ هئاسين. پر اوچتو مون ڊرائيور کي ٽيپ بند ڪرڻ لاءِ چيو، هن ٽيپ بند ڪئي آغا نور محمد مون کان سبب پڇيو، مون ٻڌايو ته سائين هن وقت سرد هوائون گيت ٻڌائين ٿيون ڪوهه مري کان جڏهن نڪرنداسين ته ڪيسٽ کي ٻيهر ٻڌنداسين. اسين خاموش ٿي هوا جا گيت ٻڌي رهيا هئاسون. اوندهه جي آمد ساڻ رستن تي بلبن جي روشني جو ڇنڪار ٿيو، اسين پهاڙي علائقي مان نڪري ميداني علائقي ۾ پهچي چڪا هئاسين. آغا صاحب مون کي چيو ته بشير هاڻي تون راڳ ٻڌاءِ. مون ٻه ٽي گيت دوستن کي ٻڌايا. هڪ ڀيرو وري ڊرائيور ڪيسٽ هنئي. اسين ناهيد اختر ۽ مهدي حسن جا گيت ٻڌندا تقربياً 8:30 وڳي اسلام آباد پهتاسين. حضرت امام بري رحه جي مزار تي حاضري ڀري ۽ فاتح پڙهي ڪجهه دير مان حضرت امام بري رحه جي پيرانديءَ کان ويهي رهيس. اسين مزار کان ٻاهر نڪري چوگان ۾ ٻين قبرن تي حاضري ڀري ۽ فاتح پڙهي. اسين مزار کان ٻاهر نڪري وري ٽيڪسي ۾ ويٺاسين. ڊرائيور گاڏي اسٽارٽ ڪئي، آغا نور محمد صاحب ڊرائيوار کان پڇيو ته جناب اوهان سڄو ڏينهن اسان سان گڏ هيئو پر اوهين بلڪل گهٽ ڳالهايو آهي. آخر ڇا ڳالهه آهي؟ آغا صاحب هن جي بند دماغ کي کولڻ جي ڪوشش ڪئي هو کُلي پيو ۽ مسلسل ڳالهائيندو رهيو هن ٻڌايو ته جناب مان اڪثر خاموش رهندو آهيان. منهنجي گهرواري به منهنجي خاموشي ڪري مون کان طلاق ورتي آهي. وڌيڪ هن ٻڌايو ته هن سان منهنجو گهڻو پيار هو. پر افسوس جو منهنجي گهٽ ڳالهائڻ جي ڪري مون کان جدا ٿي وئي. عورت چاهيندي آهي ته مرد گهڻُو ڳالهائي پر منهنجي طبيعت گهڻ ڳالهائو ڪونهي تنهن ڪري نقصان ۾ آهيان. آغا صاحب چيس ته اوهان جو نقصان ٿيو آهي، هاڻي ته اوهان گهڻو ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪيو، پوءِ هو اسان سان ڳالهائيندو رهيو. هو اسان کي اسلام آباد جي دولتمند خاندانن/ سياستدانن، غريبن جي زندگي، رهائش ۽ ٻين مسئلن بابت ٻڌائيندو هليو. هن اسان کي سنڌ هائوس، سينيٽ، قومي اسيمبلي، ايوانِ صدر، مختلف سفارتخانا، ٽي وي ۽ ريڊيو جون عمارتون ڏيکاريون. اسين رات جو 9:30 وڳي رائٽرزهاسٽل تي پهتاسين. ارشاد ڪمري ۾ موجود هو. ٿورو آرام ڪري ڊائننگ هال ۾ پهتس. جتي ماني کائي، ادل سائين جي ڪمري ۾ ويس، ادل سان سلام دعا ڪري سموري ڏينهن جو حال احوال ورتو. ادل اسان جي سنڌي شاعريءَ جو سرموڙ شاعرن منجھان هڪ آهي.
اوهان پنهنجي گهر جي ڪشادي پڌر مان
پرين جي پکين کي اڏاري نه ڇڏجو
ڏئي پيار دل مان ڌڪاري نه ڇڏجو
اسان کي او سهڻا وساري نه ڇڏجو
اڄ سمورو ڏينهن ادل ۽ ارشاد کان پري رهيس ۽ واپس ڪمري ۾ وڃي باقي احوال ارشاد کان ورتم. ارشاد ٻڌايو ته ادل ۽ مان راولپنڊي ويا هئاسين راجا بازار گهمياسين. ڪتابن جي خريداري ڪئي ۽ ڪجھه شاعرن سان ملياسين. رات جا 11:00 ٿيا هئا سمهي پياسين.
17.5.1999 سومر
صبح جو سوير ننڊ مان اٿي سيد قاسم محمود جي ڪمري ۾ آيس ۽ سيد قاسم محمود ناشتو ڪري رهيو هو. واعدي مطابق پنهنجي بايو ڊيٽا هٿ سان لکي ڏنم ۽ پوءِ ڪچهري ڪرڻ لڳاسين. ڪمري ۾ اڪادمي ادبيات جو ملازم ڀٽي صاحب آيو، جنهن ٻڌايو ته اوهان جون هوائي جھاز جون ٽڪيٽون آغا نور محمد کي ڏنيون آهن. فلائيٽ تقريباً منجھند جو 1:15 وڳي آهي تنهن ڪري اوهان هتان 12 وڳي ايئرپورٽ ڏانهن روانا ٿي ويندا. اهو ٻڌي ارشاد چيو هل ته يار هلون اڪيڊمي جي آفيس ۾ ڪجھه دوستن سان ملجي. اسين سيد قاسم محمود کان موڪلائي، هاسٽل کان نڪري اڪيڊمي جي آفيس ۾ پهتاسين. اسين ميڊم سعيده دراني جي آفيس ۾ وياسين، ميڊم جو نالو ادبيات جي پرچن ۾ پڙهيو هو. هن جو واسطو سکر سان آهي. ميڊم سان مون ۽ ارشاد پنهنجو تعارف ڪرايو. ميڊم پنهنجائپ واري روئي سان آڌر ڀاءُ ڪيو ۽ سکر جي ادبي سرگرمين جا حوال ورتا. اسين اڌ ڪلاڪ سنڌي ادب ۽ سنڌي اديبن جي تخليقي پورهئي ۽ سگهه بابت ڳالهايو. ميڊم سعيده سفر بابت اسان کان احوال پڇيا، مون راءِ ڏني ته اڪادمي ادبيات طرفان مطالعاتي دورو هر سال ڪرائڻ کپي ڇو ته ان حوالي سان پاڪستان جا اديب پاڻ ۾ ملي هڪٻئي جي ويجھو ايندا، محبتون وڌنديون ۽ قومي يڪجھتي پيدا ٿيندي. اسان ميڊم سعيده کان موڪلائي ٻاهر نڪتاسين ته رستي ۾ آغا نور محمد، خيال آفاقي ۽ محسن ڀوپالي جن مليا. آغا صاحب چيو ته اچو ته ڊائريڪٽر جنرل سليم اختر ڪياني صاحب سان ملاقات ڪريون. اسين ڪمري ۾ داخل ٿياسين ته ڊي جي صاحب اٿي اسان کي ڀليڪار چيو هن هر هڪ کان خيريت معلوم ڪئي ۽ سفر بابت ڄاڻ ورتي. سليم اختر اسان کي عزت ۽ پيار ڏنو. اسين اتان نڪري، واپس هاسٽل آياسين، واپسي مهل مون ارشاد کي چيو ته پنهنجا پورٽريٽ هلي ڏسون ڇاڪاڻ جو پهرين ڏينهن اسان جون تصويرون پورٽريٽ لاءِ ورتيون ويون هيون. ارشاد چيو ڇڏ يار، دير ٿئي ٿي. اسين آغا صاحب جي ڪمري ۾ آياسين، ان وقت اسان کي آغا نور محمد جھاز جي ٽڪيٽ ڏني، اسان آغا صاحب جي ڪمري مان نڪري پنهنجي ڪمري ۾ آياسين، ڪپڙا ۽ ڪتاب سهيڙي ٽي وي ڏسڻ ويٺاسين، وقت 12:00 ٿيو هو. اسان سامان کڻي رسيپشن تي آياسين. اڪيڊمي جون گاڏيون اسان کي ايئرپورٽ تي ڇڏڻ لاءِ تيار بيٺيون هيون. ميڊم نسيم محمود هاسٽل ۾ اچي اسان کي ايئرپورٽ پهچائڻ جي انتظامن کي سهنجو بڻايو. ميڊم نسيم جي ڏنل پيار ۽ شفقت کي ڪڏهن به وساري نه سگهنداسين. ميڊيم نسيم اسان کي خدا حافظ چيو. اسان کي ائيرپورٽ تائين سلطان ڀٽي صاحب ڇڏڻ آيو. اسلام آباد ايئرپورٽ تي ڀٽي صاحب الوداع چيو.