قلم قبيلي جي آفيس ۽ چلڊرين اڪيڊمي
شام جو 4:30 وڳي تيار ٿي ادل جي ڪمري ۾ آيس ته ادل سومرو تيار ٿي رهيو هو، اسان گڏجي ڪمري کان ٻاهر نڪري ڏاڪڻيون لهي ويگن ۾ ويٺاسين. تقريباً 5:00 وڳي شام جو اسين ڪوجڪ روڊ تي قلم قبيلي جي آفيس ۾ پهتاسين. اسان جي آجيان قلم قبيلي جي جنرل سيڪريٽري عابد رضوي کان سواءِ ٻين کوڙ سارن اديبن ڪئي. هن آجياڻي واري پروگرام ۾ عابد رضوي، محسن شڪيل، سلطان ارشد، سرور جاويد، ايوب بلوچ، امداد نظاماڻي، ميڊم نجمه واحد، اطهر منگي، خادم مرزا، درويش دراني سميت ڪيترائي اديب شريڪ هئا. اسان کي قلم قبيلي جي آفيس جو دورو ڪرايو ويو. قلم قبيلي جي آفيس واري عمارت بلوچستان جي اڳوڻي گورنر، جنرل رحيم الدين خان جي گهر واري ميڊم ثاقبه رحيم الدين جي اڻٿڪ جدوجھد سان ٺهي راس ٿي. ميڊم ثاقبه رحيم الدين پاڻ به صنف سخن سان وابستا آهي. هن اداري جا گهڻي ڀاڱي پنجابي زبان جا اردو اديب ميمبر آهن. انور خان وڌيڪ ٻڌايو ته هي عمارت 1979ع ۾ ٺهي راس ٿي. سيپٽمبر 1980ع ۾ جنرل ضياءُالحق افتتاح ڪيو، ميڊم ثاقبه رحيم الدين هن اداري جي تاحيات چيئرپرسن آهي. هن اداري جي اڏاوت تي تقريباً 30 لک روپيا خرچ آيا آهن. اديبن جي رهائش لاءِ هاسٽل جي سهولت موجود آهي. اسان لائبريري گهمي ڏٺي جتي چند سنڌي ڪتاب به موجود آهن. اسان کي هڪ هال ۾ ويهاريو ويو، جتي پروگرام جي شروعات تلاوت ڪلام پاڪ سان ٿي، ڪارروائي هلائڻ لاءِ نوجوان شاعر سرور جاويد مٿي اسٽيج تي آيو. سرور جاويد سرڪاري آفيسر هئڻ سميت هڪ سٺو شاعر پڻ آهي هُو ٻن ٽن ڪتابن جو تخليڪار آهي. سرور جاويد ڪاروائي هلائيندي پهريائين قلم قبيلا سان سلهاڙيل اديبن جو تعارف ڪرايو. شير محمد قلم قبيلا وارن جا ٿورا مڃيا، انور خان چيو ته اوهان هتي آيا آهيو اسان کي خوشي ٿي آهي اديبن کي پاڻ ۾ ويجھو آڻڻ لاءِ اڪيڊمي آف ليٽرز تاريخي ڪم ڪيو آهي. جنهن لاءِ هُنَ جس لهڻو. آخر ۾ اسان کي ڪتابن جا تحفا ڏنا ويا. ريفريشمينٽ وقت مان ارشاد، محسن، شڪيل، خادم مرزا هڪ الڳ ڪمري ۾ ڪچهري ڪئي سين، محسن سان تعارف ٿيو، محسن شڪيل اسٽيٽ بئنڪ ۾ ملازم ۽ سٺو شاعر آهي. هن جي ڪچهريءَ مزو ڏنو. اسين قلم قبيلا وارن کان موڪلايوسين. قلم قبيلا جي ميمبرن ۽ عهديدارن اسان کي الوداع چيو. اسين پنڌ قلم قبيلا جي ڀرسان چلڊرين اڪيڊمي ۾ پهتاسين. سلطان ارشد ۽ اطهر منگي اسان سان گڏ هئا. چلڊرين اڪيڊمي جي پرنسپال محمد انوارالله صديقي اسان جي آجيان ڪئي. محمد انوارالله اسان کي چلڊرين اڪيڊمي جا مختلف ڪلاس ۽ لائبريري گهمائي. هن ٻڌايو ته چلڊرين اڪيڊمي جو بنياد 1986ع ۾ پيو. هي ادارو ميڊم ثاقبه رحيم الدين جي ڪوششن سان تعمير ٿيو. هتي سوين ٻارڙن جي ذهني نشو نما ۽ اخلاقي تربيت ۽ بهترين تعليم ٿئي ٿي. ريفريشمينٽ ٿي، ان کان پوءِ اسين موڪلائي واپس هاسٽل پهتاسين ته سج لهي ويو هو. ٿورو آرام ڪري ٻاهر نڪتاسين ته ٽي وي لائونج ۾ درويش دُراني انتظار ڪري رهيو هو. جنهن ڪيفي بلديا تي چانهه جي دعوت ڏني. ادل، مان، ارشاد، اطهر ۽ درويش هاسٽل کان ٻاهر نڪري گهمندا ڦرندا، هوا کائيندا، ڪيفي بلديا ۾ پهتاسين. ڪيفي بلديا هاءِ ڪورٽ اڳيان آهي. درويش دُراني چانهه جو آرڊر ڏنو ۽ اسين ڪچهري ۾ مصروف ٿي وياسين. ڳالهين هلندي مون درويش کان پڇيو درويش ڏي خبر، تون پٺاڻ آهين ڇا ٿو سمجھين ڇا هڪ اديب کي سياست ۾ دلچسپي وٺڻ گهرجي يا نه؟ منهنجي سوال تي هن هڪ وسيع ليڪچر شروع ڪري ڏنو، هن چيو ته اديب کي پهريائين پنهنجي قوم سان سچو ٿيڻو پوندو. مان اي اين پي جي نظرئي کي صحيح سمجھندي اي اين پي اڳواڻن جي حمايت ڪريان ٿو. اسان کي سياسي اڳواڻن تي به نظر رکڻ گهرجي. سياسي ۽ سماجي مسئلا اسان کان الڳ ناهن، جيڪي اديب سمجھن ٿا ته سياست جدا شيءِ آهي ۽ ادب جدا شيءِ آهي، اها انهن جي عظيم غلطي آهي. اسين چانهه پي رهيا هئاسون. درويش جو ليڪچر جاري هو. ادل بور ٿيندي چيو ته يار سياست تي ڇو ٿا ڳالهايو. مون ادل کي چيو ته يار اسين اديب سنڌ ۾ ڇا ٿا ڪريون ۽ هي هتي ڇا ٿا ڪن. ارشاد، ادل کي چيو يار بشير پاڻ سياسي ذهنيت رکي ٿو. تنهن ڪري هو پنهنجي سوچ ۾ آزاد آهي. اسين چانهه پي هوٽل کان پوءِ واپس هاسٽل تي پهتاسين. رات ٿي چڪي هئي، شير محمد صاحب اسان جي انتظار ۾ ٽي وي لائونج ۾ ويٺل هو، چيائين يار ايڏي دير، هينئر هلو ته ماني کائي اچون، اسين واپس هيٺ لٿاسين، افغان هوٽل تي ماني کائي واپس هاسٽل پهتاسين. مون وقت ڏٺو، رات جا 10:00 ٿيا هئا. ادل ڪمري ۾ آيو چيائين ته يار هل ته فون ڪري اچون، هيٺ لهي جناح روڊ تي پول ۾ لڳل ٽيلي ڪارڊ فون تان سکر ڳالهايوسين. مون گهر ميسيج ڪيو ته سڀاڻي رات جو اڍائي وڳي نائٽ ڪوچ ذريعي روهڙي پهچنداسين. ماني تيار ڪري رکندا. فون بند ڪري واپس هاسٽل پهتاسين. اڄ اسان جي وفد کان محسن ڀوپالي موڪلائي پنهنجي پٽ ڏانهن هليو ويو. سندس وڏو پٽ ڪوئيٽا ۾ پاڪ فوج ۾ ميجر جي عهدي تي فائز آهي. هو فيملي سميت هاسٽل تي آيو هو ۽ محسن صاحب کي وٺي ويو. محسن صاحب سان گهاريل 15 ڏينهن زندگي جا يادگار ڏينهن آهن. محسن صاحب جي الوداع ڪرڻ تي دل کي ڏاڍو ڏک ٿيو. جيئن پنهنجي پياري ماڻهؤَ جي موڪلائڻ وقت ڏک ٿيندو آهي. محسن اسان سڀني کي اولاد جيان پيار ڏنو ۽ اهوئي محسن ڀوپالي هو، جنهن مون کي هائيڪو لکڻ لاءِ گهڻو اتساهيو، محسن ڀوپالي سنڌ جي وڏي پائي جو شاعر آهي، هن جو سنڌ ڌرتي ۽ سنڌي ماڻهن سان گهرو پيار ۽ ناتو رهيو آهي، تنهن ڪري اسان سڀني سنڌي اديبن به کي ان سان انتهائي پيار، محبت آهي.
چاہت میں کیا دنیادار ی، عشق میں کیسی مجبوری
لوگوں کو کیا سمجھانے دو، ان کی اپنی مجبوری
مدت گذری اک واعدے پر، آج بھی قائم ہے محسن
ہم نے ساری عمر نباہی، اپنی پہلی مجبوری
میں نے دل کی بات رکھی ، اور تو نے دنیا والوں کی
میری عرض بھی مجبوری تھی، ان کا حکم بھی مجبوری
•
کیسے سمجھاؤں دل زار سمجھتا ہی نہیں
میری مشکل میرا غمخوار سمجھتا ہی نہیں
وقت کا کیا ہے، کسی وقت بدل سکتا ہے
اپنے نشے میں وہ سرشار سمجھتا ہی نہیں۔
•
موت مشکل ہے جینا دو بھر ہے
سانس ہے یا شکستہ خنجر ہے
•
آدمی کیا کیا جتن کرتا ہے
ایک تختی ایک کتبے کے لیئے
•
یہ زمین آسمان ہیں پیارے
اپنی اپنی اڑان ہیں پیارے
ہم نے چاہا تھا، ہم نہ چاہے گئے
کل یہ ہی داستان ہے پیارے
ہائیکو
اشکوں کی رم جھم
ایسے میں کیا بھائے گا
پھولوں کا موسم
•
سرما کی رات
باتیں کرتا سناٹا
لو دیتی آواز
•
محسن ڀوپالي 19 سيپٽمبر 1932ع ۾ سهاڳ پور، ڀوپال ۾ پيدا ٿيو. ”شڪستِ شب“ سندس پهريون مجموعو ڪلام آهي. ”منظر پتلي ۾“ سندس هائيڪن جو مجموعو آهي.
20.5.1999 خميس
اڄ اسان جون ڪي به سرڪاري مصروفيتون ڪونهن، اسين آزاد هئاسين، اڄ اسان جي 5:15 تي شام جو ڪوئيٽا ايڪسپريس (نائٽ ڪوچ) ذريعي سکر روانگي هئي. ارشاد ۽ مان تيار ٿي ڪمري کان ٻاهر آياسين صبح جا 10:00 ٿيا هئا. شير محمد حسب معمول ٽي وي لائونج ۾ صوفن تي ويٺو هو. ڀرسان آغا نور محمد، لياقت جوڻيجو ۽ خيال آفاقي به صوفن تي ويٺا هئا. اسان به سلام ڪري صوفن تي ويٺاسين. ادل سومرو ۽ فرحان دراني ڪمري مان نڪري آيا. اسين هيٺ لٿاسين.