پاڪ ٽي هائوس، انارڪلي
وين هلڻ لڳي گلبرگ جي علائقي مان ٿيندي انار ڪلي اچي پهتي، تاج چيو هاڻي بشير خرچ ڪندو، مان گهٻرائجي ويس. مون سوچيو ته شايد آغا نورمحمد، مونکي پئسا سنگت تي خرچ ڪرڻ لاءِ ڏنا اٿائين. سوچيم ته ڪوڙو خان جيڪو آغا نور محمد جو اسسٽنٽ آهي. تنهن کي سڄي ماجرا جي خبر هوندي، ان کان معلوم ٿو ڪريان، انارڪلي ۾ پاڪ ٽي هائوس وٽ لٿاسين، مون لهڻ وقت ڪوڙي خان کي سائيڊ ۾ ڪري پڇيو ته ڏي خبر ڪوڙا خان، هي پئسه مون کي آغا صاحب سنگت لاءِ خرچ ڪرڻ ڏنا اٿائين يا صرف منهنجي خرچ لاءِ آهن؟ ڪوڙي خان چيو ته يار دل ۾ رکجان، توسان مزاق ڪئي اٿائون. تو سميت هنن سڀني کي خرچ لاءِ آغا صاحب پئسا ڏنا آهن، تنهنڪري تون پنهنجو خرچ ڪر ۽ هنن جي مذاق کي مذاق بڻائي ڇڏجانءِ. مون کي دلجاءِ ٿي، اُتي اسين فٽ پاٿ تي رکيل ڪتابن جي اسٽالن تي ڪتاب خريد ڪرڻ جي حوالي سان کنڊري پکڙي وياسين. ان کان اڳ ۾ اسان دوستن پاڪ ٽي هائوس ۾ ملڻ جو وقت مقرر ڪيوسين. مون اُتي عبيدالله عليم جو شعري مجموعو ورتو.
کچھ دن تو بسو میری آنکھوں میں
پھر خواب اگر ہوجاؤں تو کیا
دنیا بھی وہ ہی، اور تم بھی وہی
پھر تم سے آس لگاؤں تو کیا؟
•
دکھے ہوئے ہیں ہم اور اب دکھاؤ مت
جو ہوگئے ہو فسانہ تو یاد آؤ مت
سوائے اپنے کسی کے بھی ہو نہیں سکتے
ہم اور لوگ ہیں لوگو ہمیں ستاؤ مت
•
بنا گلاب تو کانٹے چھباگیا اک شخص
ہُوا چراغ گھر ہی جلا گیا اک شخص
محبتیں بھی عجب اس کی نفرتیں بھی کمال
مری طرح کا مجھ میں سما گیا اک شخص
•
مون کي فرحان دراني چيو ته نسيم بڪ ڊپو تي وڃڻو آهي، ڏانهنس بل رهيل آهي. سيپ رسالي جا پئسا وٺڻا آهن، تون ڪمپني ڏي، مون هائو ڪئي ۽ ارشاد کي چيم ته يار هن کي ڪمپني ڏيان. مون فرحان کي هٿ هٿ ۾ ڏئي اڳتي هلڻ شروع ڪيو، پاڪ ٽي هائوس واري روڊ کان نڪري لاهور جي مشهور ميو اسپتال جي کاٻي پاسي کان نڪري انارڪلي بازار ۾ پهتاسين انار ڪلي بازار کليل هئي ڪيئي عورتون خريداري ۾ مصروف هيون مرد به جام هئا. مون وقت ڏٺو منجھند جا 3 ٿيا هئا. مون به هڪ دڪان تي ڪاٽن ڊريس جا ريٽس معلوم ڪيا. فرحان کي ڦوٽو واري دوڪان تي هلڻ لاءِ چيم، مون کي هٿ ۾ ادل جي ڪيمرا هئي، ان ۾ ٿورو فالٽ ٿي پيو هو، تنهن کي ٺهرائڻو هو. سو هڪ دڪان تي چڙهي ويم.
ڪيمرا ۾ فالٽ هو دوڪاندار کي سمجھه ۾ نه آيو تنهنڪري هن لڪشمي چوڪ تان ٺهرائڻ لاءِ صلاح ڏني دڪان جو مالڪ نهايت سٺو ماڻهو هو، هن سنڌي سمجھي عزت ڏني. انارڪلي بازار لتاڙي، مسلم مسجد چوڪ، لوهاري گيٽ پهتاسين. جتان اخبار مارڪيٽ سڏ پنڌ تي هو، اسين مين روڊ جي سڄي هٿ تي پنڌ هلندا وياسين، اخبار مارڪيٽ وٽ پهتاسين، مارڪيٽ جو مين گيٽ بند هو. آچر ڏينهن هو، تنهنڪري مارڪيٽ بند رهندو آهي. فرحان مايوس ٿيو چيائين يار ٻه ٽي ميل پنڌ ڪيوسين، نسيم بوڪ ڊپو وارو به نه مليو ۽ نه وري ڪم ٿيو. هن کي سخت ڪاوڙ لڳي. هن مون کان معذرت ڪندي چيو، منگي ڀائي، انهن ڪمن ۾ ائين ٿيندو آهي توهان کي خواه مخواه تڪليف ڏنم. مون چيو يار خير آهي گهٻراءِ نه، گهٽ ۾ گهٽ لاهور ته گهميوسين، چوندا آهن جنهن لاهور نه گهميو اهو ڄميو ئي نه، اسين سوڙهين گهٽين مان واپس ورياسين، اسان رستو ڀُلجون پيا ته سخت پريشان ٿيون پيا. اسين هڪ پاڙي مان نڪري ميواسپتال جي وچان شارٽ ڪٽ رستو اختيار ڪيو اسان اسپتال ۾ اڌ ڪلاڪ رُلياسين پر ٻاهر نڪرڻ وارو رستو نه پيو ملي مان ٿڪجي پيو هوس، مان فرحان کي ڇنڊ پٽي، يار پيو ٿو رُلائين، ماڻهن کان رستو به نه ٿو پڇين، فرحان هڪ ماڻهو کان رستو پڇيو ان رستو ڏيکاريو اسپتال جي ساڄي پاسي کان اهو رستو نڪري هڪ سوڙهي گهٽي ۾ پيو. مون شڪر ادا ڪيو ته نيٺ اسپتال مان ٻاهر نڪتاسين سوڙهي گهٽي ۾ مٿي ڪمرن جي بالڪونين ۾ خواتين ۽ ٻارڙا بيٺل هئا، ڪي جوان ڇوڪريون چرچا ڪري رهيون هيون، واقعي هي شهر زندهه دلين جو شهر آهي، هتي وڏي جگر وارا ماڻهو رهن ٿا. مون انهن نوجوان ڇوڪرين کي ڏسي سمجھيو ته واقعي لاهور لاهور آهي، اسان ان گهٽي مان آهسته آهسته هلي رهيا هئاسين، بک ستائي رهي هئي شيخ اياز جو شعر ياد آيو ”ڍؤُ بنا ڍولا، ڪانهي ساڃاهه سونهن جي“ اسان جڏهن پاڪ ٽي هائوس واري گهٽي ۾ پهتاسين ته خوش ٿياسين.
فرحان جون ٽنگون هلڻ کان انڪاري هيون، چيائين منگي ڀائي، پاڪ ٽي هائوس پهچي وياسين. اسين ٻئي پاڪ ٽي هائوس اندر داخل ٿياسين. پاڪ ٽي هائوس ۾ هڪ اڌڙوٽ قسم جو جوڙو ويٺو هو جيڪو تازو آمريڪا کان آيو هو ۽ چانهه پي رهيو هو باقي هوٽل انتظاميا جا ماڻهو هئا. اسين ان اڌڙوٽ جوڙي ڀرسان ويهي پگهر سُڪايوسين. ايتري ۾ ويٽر آيو چيومانس ته چانهه پيئنداسين ۽ ڪجھه بسڪٽ. وقت شام جا 5:00 ٿيا هئا. ارشاد به پاڪ ٽي هائوس ۾ آيو. پوڙهو پنهنجي پوڙهي وني کي ٻڌائي رهيو هو، مان جوانيءَ ۾هتي دوستن سان ويهي شامون گذاريندو هوس ۽ رات دير تائين ڪچهريون ڪري گهر ورندو هوس، هو پاڪ ٽي هائوس ۾ گهاريل ڏينهن راتيون ڪچهرين ۽ يارن دوستن بابت ٻڌائي رهيو هو. ايتري ۾ چانهه آئي. ادل ۽ تاج به پاڪ ٽي هائوس ۾ آيا. اسين چانهه پي چڪا هئاسين مون در ڏانهن ڏٺو ته جميل نظر آيو، جنهن چيو ته گاڏي اچي وئي آهي اسين روڊ ٽپي ٻئي پاسي وياسين جتي وين بيٺي هئي، اسان وين ۾ ويهون ٿا، وين لاهور جي رستن کي لتاڙيندي اڳتي هلي رهي هئي، خوبصورت بلند بالاعمارتون اسان کي نظر آيون، قاضي جاويد وين ۾ اڳيان ويٺو هو، مينار پاڪستان اسان کي رستي تان ڏيکاريو ويو، مينارپاڪستان جي ميدان تي ڪيئي خواتين ٻار جوان ٻڍا گهمي رهيا هئا. آچر جو ڏينهن هئڻ ڪري گهڻي رش هئي، اسان جي وين اڳتي وڌي شاهي قلعي جي پاسي کان ٿيندي وڃي مزارِ حضرت علامه اقبال رحه جي سامهون بيهي ٿي.