مينگوره
مينگوره شهر وادي سوات جو مرڪزي تجارتي شهر آهي. مينگوره کان وادي سوات جي سياحت شروع ٿئي ٿي. مالم جبه، بحرين، ميدن، ڪالام، ڪاغان وڃڻ لاءِ هتان کان رستو نڪري ٿو، مالاڪنڊ ڊويزن جي ترقيءَ جو وڏو راز درياءِ سوات آهي. جنهن جي ڪنارن تي زراعت ٿئي ٿي. مينگوره جي بازار تمام ڊگهي آهي. هن شهر ۾ هڪ وڏو بس اسٽاپ آهي. جتان پوري ملڪ جي سفر لاءِ گاڏيون هلن ٿيون. بس اسٽاپ، مينگوره ويندي، ساڄي هٿ تي آهي. بازار ۾ سواتي ٽوپين کان سواءِ خشڪ فروٽ، قيمتي پٿرن جا دوڪان. جوتن جا دوڪان ۽ ڪيترائي هوٽل آهن. هن شهر ۾ اڪثر سياح اچي هوٽل جون رونقون وڌائين ٿا. شهر جي کاٻي پاسي کان خوبصورت سوات ندي وهي ٿي. جنهن جي ڪناري تي فصل ٿئي ٿو. نديءَ جو پاڻي تيز ۽ تمام ٿڌو آهي. اسان جون گاڏيون بازار ۾هوٽل جي سامهون رڪيون. اسين بازار گهمڻ لڳاسين. موسم جھڙالي هئي. بازار ۾ عورتون نه هجڻ جي برابر هيون باقي سڀ مرد هئا. هڪ دوڪان تي چڙهي ويم جتان هڪ سواتي ٽوپي خريد ڪيم. مان اڪثر سياري ۾ سواتي ٽوپي ئي پائيندو آهيان. اڳ ڪيئي سال پهريون مون کي چترال جي پياري دوست ملائم شاهه سواتي ٽوپي موڪلي هئي. ان کان پوءِ آءٌ هن ٽوپيءَ کي سياري ۾ پائڻ جو عادي ٿي ويو آهيان. ادل سومري اتي جوتو خريد ڪيو. جوتا سٺا مضبوط سلائي وارا هئا. جيڪي سستا پئي مليا. تاج جويو آغا نور محمد ۽ خيال آفاقي صاحب جن به جوتن کانسواءِ خشڪ ميوات جي به خريداري ڪئي. مون پري کان ڏٺو ته آغا نورمحمد جي هٿن ۾ خريد ڪيل سامان وارو ٿيلهو هيو ساڻ لياقت جوڻيجو ۽ ڪوڙو خان هئا. اتي مون سامهون انشورنس آفيس جي گيٽ تي هيٺ ويٺل موچيءَ کان بوٽ پالش ڪرايو. موچيءَ جي ڀرسان مان به پلٿي هڻي ويهي ڪچهري ڪرڻ لڳس. لالي کان پڇيم ته توهان جي زندگي هتي ڪيئن ٿي گذري؟ چيائين ته هتي تمام وڏي غربت آهي روزگار ڪو نه آهن. ڏکيو وقت ٿو گذري. مون کان پڇيائين ته ڪٿان کان آيا آهيون ٻڌايومانس ته سکر کان آيا آهيون. چيائين ته مينگوره ۾ ڇا رکيو آ؟ اڳتي گهمڻ وڃو ڪالام ۽ ڪاغان ڏانهن، جتي تمام گهڻا قدرتي حسين منظر آهن. هن پالش ڪري بوٽ منهنجي اڳيان رکيو. اسان ڪجھه گهڙيون بازار ۾ گذاري واپس ويگن ۾ ويهي، پشاور ڏانهن واپس رُخ ڪيوسين. سوات درياهه جي خوبصورتي ڪنهن عجوبي کان گهٽ نه آهي. دريا جي پاسي کان فصل ئي فصل هئا. جنهن ڪري درياهه جي خوبصورتي ۾ وڌيڪ اضافو ٿي رهيو هو. درياههِ سوات جو وهڪرو تيز تلوار جي وار وانگر چمڪاٽ ڪندو وهيو پئي، پروفيسر ارمانيءَ اوچتو رڙ ڪري گاڏيءَ کي بيهارڻ لاءِ چيو، هي چڪدرا جو ڳوٺ آهي. پروفيسر ارماني صاحب چيو ته هي منهنجو ڳوٺ آهي ۽ هاڻي مان توهان سڀني دوستن کان موڪلايان ٿو. زندگي رهي ته پيا ملنداسين. گاڏي تيزي سان پشاور ڏانهن روان دوان هئي. اوچتو روڊ جي هڪ پاسي تي گاڏي رُڪي اتي مهاتما ٻڌ جو مجسمو هيو مهاتما جو نڪ ڪنهن آرٽ جي دشمن ڀڃي وڌو هو، جيئن موهن جي دڙي واري ڪنگ پريئسٽ جو نڪ ڀڳل آهي. سڏ پنڌ تي اسٽوپا هو، مهاتما ٻڌ جا آثار بٽ ڪڙه، اوڍي گرام، بلوگرام، بالي گرام، علي گرام وارن علائقن ۾ مِلن ٿا.
اسين اتان خاموشي سان نڪري آياسين. وين ۾ اوچتو شيرمحمد صاحب جو موڊ ٿيو ته جيستائين پشاور پهچون تيستائين ڪو شُگل ڪري پاڻ کي وندرائجي، شيرمحمد، صلاح ڏني ته ڇو نه وين ۾ مشاعرو ٿي وڃي. اها ڳالهه پنجاب جي اديبن کي ڏاڍو وڻي. صلاح سان قاضي محمود کي مشاعري جي صدارت لاءِ چيو ويو. ميزباني جا فرائض شيرمحمد ڏئي رهيو هو. مشاعري ۾ سڀني دوستن هڪٻئي کي سٺو داد ڏنو. مون هائيڪا ۽ ارشاد نثري نظم پڙهيو جڏهن ته بلوچستان مان حسن جاويد ۽ پنجاب مان محسن مگهيانه، شهزاد بيگ، شوڪت مغل، ظفر لاشاري، سجاد حيدر پرويز خوب ملهايو ۽ داد حاصل ڪيو. سجاد حيدر گورنمينٽ ڪاليج مظفر ڳڙهه ۾ استاد آهي، هو هڪ شاعر سان گڏ هڪ ڪهاڻيڪار به آهي، سندس ڪهاڻين جا ڪتاب ”ميڏي افساني“ ”سوجھلا انڌاري رات دا“ مشهور آهن.
عشق وچ آہ آہ کر گھدم
زندگی این تباہ کر گھدم
•
ہر قدم تے عجیب آفت ہے
زندگی کیا ھک مصیبت ہے
•
بیوفا کوں بیوفائی دا گلہ چنگاں نہیں
دل سڑیں دے نال دل لاون چنگاں نہیں
•
سڀ کان خوبصورت شعر محسن مگهيانه پڙهيو، جنهن تي هن کي سڀ کان وڌيڪ داد مليو. جڏهن مشاعرو ختم ٿيو ته اسان پهاڙي علائقن مان نڪري ميداني علائقن ۾ اچي چڪا هئاسون. شام جو وقت ٿي چڪو هو. اوچتو ڊرائيور گاڏيءَ کي بريڪ هنئي گاڏي کي روڊ جي سائيڊ تي بيهاريو. ڊرائيور هيٺ لهي، ويل کي چيڪ ڪيو. چيائين ته ويل پنچر آهي. اسان گاڏيءَ مان هيٺ لهي روڊ پار ڪري ڀرسان هڪ ننڍڙي ڳوٺ جي اوطاق ۾ آياسين. اوطاق خالي هئي ٻه ٽي کٽون پيل هيون جنهن تي اسان ويهي رهياسين. نماز جو وقت هو تنهن ڪري اسان مان جيڪي نمازي هئا، اهي ڀرسان مسجد ڏانهن نماز پڙهڻ لاءِ ويا. باقي اسان اوطاق جي صحن ۾ هڪڙي کٽ تي ويهي رهياسون. اوطاق جي دروازي تي هڪ دلو پيو هو، ڀرسان هڪ نلڪو لڳل هو. اسان نلڪي کي گيڙا ڏئي پاڻي پيتو. ڀرسان ننڍڙو واهه به وهي رهيو هو. پاڻي پي، اسان وري کٽ تي ويهي ويل جي تبديل ٿيڻ جو انتظار ڪري رهيا هئاسون. ايتري ۾ نمازي به واپس آيا. ڊرائيور ويل کي گاڏيءَ ۾ ڦٽ ڪري چڪو هو. اسان جي گاڏي ليٽ هئڻ جي ڪري اڳيان ننڍڙي ڳوٺ جي هڪ هوٽل تي اسان کان اڳ ۾ نڪري ويل سنڌ ۽ بلوچستان جي اديبن جو قافلو اسان جي انتظار ۾ رڪيل هيو جيڪو اسان جو انتظار ڪري رهيو هو. اديب دوست پريشان هئا ته آخر گاڏي ڇو مس ٿي وئي؟ اسان جڏهن اتي پهتاسين جتي سيد ولي خيال اڳواٽ ئي پريشان هو. اسان هن کي پريشان ڏٺوسين، گاڏي روڪي هيٺ لهي پياسين چيائين ته يار توهان اسان کي پريشان ڪري ڇڏيو، شير محمد جواب ڏنس ته واٽ تي گاڏي جو ويل پنچر ٿيو تنهنڪري دير ٿي وئي. اسين اتان خير سان نڪتاسين. 6:30 وڳي ڌاران پشاور ريسٽ هائوس پهتاسين. پنجاب جا اديب فيڊرل لاج ڏانهن هليا ويا. شام 7:45 تي اسان ننڊ مان اٿي، تيار ٿي هيٺ لهي آياسين. سيد ولي خيال سامهون آيو، چيائين ته جلدي سان گاڏين ۾ ويهو، پنجاب جا اديب به پهچي چڪا آهن. اسان صدر بازار پهتاسين، جتي اسان کي اڌ ڪلاڪ خريداري لاءِ وقت ڏنو ويو. پر مون ڏٺو ته بازار مان هرڪو خريداري ڊڄي، ڊڄي پيو ڪري ڇاڪاڻ جو صدر بازار تمام گهڻي مهانگي آهي. پوش علائقن جا امير ماڻهو هتان خريداري ڪن ٿا، اسان جي وس کان ڳالهه چڙهيل هئي تنهن ڪري سڀن پئي بازار جا چڪر هنيا. ها هڪ اڌ پنجابي اديبن خريداري ڪئي. مان به پنجابين جي ريس تي هڪڙي دوڪان تي چڙهي ويس، جتان هڪ واچ ۽ مهانگو چشمو خريد ڪيو. وري رانديڪن واري دوڪان تي ويم جتان ٻارڙن لاءِ رانديڪا ايراني ٽافيون ۽ چونگم ورتم. بازار ۾ زبردست رش هئي، اسين بازار مان هلڪي ڦلڪي خريداري ڪري روانا ٿياسين. ان وقت مينهن ڪڻيون اسان مٿان پئي پيون، آسمان تي ڪارا ڪڪر ڇانيل هئا.