پنهنجي زال سان به نٿو گهمي سگهجي
شڪل ۾ اڇي گوري ۽ وارن جي ڪاري رنگ واري ٺاهوڪي جوان پوليس آفيسر کان پڇيم ته ڪٿان جو آهين؟
”هتان جو آهيان.“ وراڻيائين.
”منهنجو مطلب آهي اصل کان هتان جو آهين يا ڪنهن ٻئي ملڪ جوآهين؟“ مون پڇيومانس.
”اصل ترڪي جو ترڪ آهيان. منهنجو پيءُ يا شايد ڏاڏو ننڍپڻ ۾ لڏي اچي هتي رهيو هو.“ هن وراڻيو.
”مهرباني. مون ائين پڇڻ ٿي چاهيو. آئون به تنهنجي ڀر واري ملڪ پاڪستان جو آهيان.“
هن هٿ ملائي چيو: ”ڪيترا پاڪستاني به اسان واري ڊپارٽمينٽ ۾ آهن.“
”مون لاءِ تعجب ۽ خوشيءَ جي ڳالهه آهي نه ته يورپ جي ٻين ملڪن ۾ ڌارين کي اهم کاتن ۾ ته ڇا پر جهڙي تهڙي به نوڪري نٿا ڏين. يا بيروزگار ٿيو ويٺا خيرات (Social) جي ماهوار ڀتي مان گذارو ڪن. يا وري ريلوي اسٽيشن، هوائي اڏن يا ڪارخانن جي در اڳيان (گهڻي ڀاڱي پاڪستاني توڙي عراقي، فلسطيني عرب) ڊگهي لٺ وارو ٻهارو کڻي پيا ڪک پن جي صفائي ڪن.
هن ملڪ (هالينڊ) ۾ ايتري نسل پرستي ناهي ۽ جيڪي اصل کان هتي جا رهاڪو ٿي ويا آهن، انهن کي هاڻ هتي جو ئي سمجهن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪنهن نئين ڌارئين کي هتي ٽِڪڻ کان سختي ڪن ٿا جو هي ملڪ ئي ننڍو آهي.
اها ئي ڳالهه ٻئي ڏينهن اسان جي آفيس جي ڊچ سرويئر مسٽر هوگلئنڊ ڪئي ته ”ڊچ دوست مزاج آهن ۽ هن ملڪ ۾ هر هڪ کي موڪل آهي ته جيڪا وڻيس اها زبان ڳالهائي، جيڪو وڻيس مذهب اختيار ڪري. جيستائين هو ٻئي ڪنهن کي تڪليف نٿو رسائي، هو اسان جينظرن ۾ سٺو شهري آهي. هڪ ڪرسچن شراب پي دنگو فساد ڪري محلي وارن جو سک ڦٽائي ٿو، ان کان اهو يهودي بهتر آهي جو خاموشيءَ سان عبادت ڪري ٿو ۽ واپار ڪري ملڪيت ٺاهي ٿو“.
ترڪ آفيسر سان اڃان ڳالهائي رهيو هئس ته ٽيونيشيا جو عياض آيو:”منهنجو سامان جهل ته آئون ٽئاليٽ مان ٿي اچان“ هن چيو.
”هل ته آئون به هلان ٿو ۽ سامان جي ٽرالي به کڻي هلون ٿا“. مون چيومانس.
اسين واش روم جو پڇائيندا ان ڪنڊ ۾ پهتاسين جتي w.c جا لفظ لکيل هئا. در اڳيان ٻهاري، باردي،پوچي جي ڪپڙي، ٽئاليٽ ۾ استعمال ٿيندڙ پنن جي ويڙهن ۽ صابڻن جي ٽرالي جهلي هڪ پاڪستاني عورت بيٺي هئي. هوءَ واش روم صاف ڪري نڪري رهي هئي يا شايد هاڻ وڃي رهي هئي، هن پاسي يورپ جي ملڪ ۾ صفائي جون جايون عورتون صاف ڪن ۽ جنهن وقت در اڳيان صفائي جي سامان واري ٽرالي ڏسجي ته اندر نه وڃجي، معنيٰ مرداني ٽئاليٽ ۾ عورت صفائي ڪري رهي آهي. پر هاڻ هوءَ پاڻ در اڳيان بيٺي هئي، سو کانئس انگريزي ۾ پڇيم: ”اسان اندر وڃي سگهون ٿا يا تون صفائي لاءِ وڃي رهي آهين؟“
هن کي انگريزي سمجهه ۾ نه آئي ۽ مون کي هم شڪل ڏسي سمجهي وئي ته آئون دنيا جي گولي جي ان پاسي کان آهيان جتان يا جنهن جي اوس پاس کان هوءَ آئي آهي، هن پنجابيءَ ۾ وراڻيو:”ڊچ يا پنجابي اچيم ٿي.“
يعني هوءَ يا سندس ماءُ پيءُ هتي ڪافي عرصي کان ٽڪيل آهن ۽ ڊچ به ڄاڻي ٿي.
”ايسٽ پنجاب جي آهين يا ويسٽ پنجاب جي؟“مون کانئس پاڪستان يا هندوستاني پڇڻ صحيح نه سمجهيو.
”گجرانوالا جي آهيان“، هن وراڻيو. سندس جواب مان لڳو ته جاگرافي مان ڪمزور آهي. پاڻ صفائي ڪري چڪي هئي ۽ اسان جي موڪل وٺڻ تي گاڏو هٽائي اسان کي اندر گهڙڻ لاءِ جاءِ ڏني. اندر پهچي عياض کي چيو، ”اڃان هاڻ ان پوليس آفيسر کي دانهون پئي ڏنم ته يورپ جا ماڻهو اسان ايشين يا آفريڪن کي پنهنجي ملڪ ۾ سٺيون نوڪريون نٿا ڏين ته هتي جو هتي پنهنجي ملڪ جي ملي وئي.“
عياض اڳهين ڪو ڀريو ويٺو هو سو شروع ٿي ويو. ”هي ذليل يورپي اسان کي نيچ ئي سمجهن ٿا. مون سان گڏ فرانس هل ته ڏيکاريائين. اسان جي ملڪ ٽيونيشيا جا ڪيترائي اتي رهن ٿا، پر ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ سٺي نوڪريءَ ۾ هوندو نه ته جتي ڪٿي رڳو ٻهارن سان اسان جا عرب ۽ عربياڻيون بيٺيون هونديون. ان کان ته پنهنجي ملڪ وڃي رهن ته اهو بهتر.“ ”نه، آئون نٿو سمجهان ته ڪو اهو اهڙو اهم مسئلو آهي، جنهن کي غيرت جو سوال بڻايو وڃي ۽ ساڳئي وقت ۾ هي جيڪي نوڪريون مليون آهن، اهي به ڇڏي واپس وطن ورڻ مسئلي جو حل نه آهي“ مون چيو
”ڪيئن ڀلا؟“ عياض چيو.
بس آئون سمجهان ٿو انسان جي مجبوري آهي. ڇا اهڙي نوڪري کين پنهنجي وطن ۾ ملي سگهندي، جنهن مان عزت جو وقت گذاري سگهن؟ ۽ جي ملي به ٿي ته پاڻ وٽ اهڙو ماحول آهي، جتي عورت ذات بنا ڪنهن رمارڪ ٻڌڻ جي نوڪري ڪري سگهي؟ ٽين ڳالهه ته هي صفائي واريون ۽ ٻيون نوڪريون جن کي اسان خراب سمجهون ٿا اهو به اسان جي دماغ ۽ سوچ جي ڪمزوري آهي. هتي جا ماڻهو ان کي خراب نه ٿا سمجهن. هتي هر اهو ماڻهو جيڪو پنهنجي نوڪري ايمانداري سان ڏئي ٿو، اهو سٺو پورهيت سمجهيو وڃي ٿو، چاهي کڻي هو ڀنگي هجي ۽ اهو انسان جيڪو ڊيوٽي ڏيڻ کان گسائي ٿو، ٺڳي ڪري ٿو، اهو خراب سمجهيو وڃي ٿو، پوءِ هو ڀلي کڻي ڊاڪٽر هجي يا انجنيئر. ٻي ڳالهه ته هتي گهٽ نوڪريءَ واري کي به ايترو پگهار مليو وڃي جنهن مان هن جون بنيادي ضرورتون پوريون ٿيو وڃن. سندن ۽ ٻارن جو علاج ٿيو وڃي، پڙهائي ۽ اسڪول ۾ داخلا مليو وڃي. دراصل يورپ ۾ رهندڙ اسان جي هم وطنين تي آڱر فقط تڏهن کنئي وڃي، جڏهن هو جيڪي ڪمائين ان کان وڌيڪ عورت، شراب، جوا ۽ ٻين براين ۾ وڃائي، نشئي پتئي (Drug Addicted) ٿيو ويٺا هجن. هي ماڻهو- چاهي جهاڙو پوچو ڪندڙ گجرانوالا جي هيءَ پنجابي عورت هجي يا ڪوپن هيگن ۾ ٽيڪسي هلائيندڙ ڪراچي جو مڪراني، بيحد گهڻي عزت ۽ احترام جا حقدار آهن.هو پنهنجي مائٽن، سنگتين ساٿين کان پري پرديس ۾ رهي، حق حلال جو پورهيو ڪري، پنهنجو ۽ پنهنجن ٻارن جو ته پيٽ پالي رهيا آهن پر ملڪ لاءِ پڻ غير ملڪي ناڻو ڪمائي رهيا آهن.“
خبر ناهي منهنجي سوچ ڪيتري حد تائين صحيح چئجي، پر هر ڳالهه تي ضد ڪرڻ واري عياض نه فقط ماٺ ڪري منهنجي ڳالهه ٻڌي پر ڳالهه ختم ٿيڻ بعد ڪجهه لمحا سوچي چيو: ”اها ڳالهه صحيح آهي. اسان جي ملڪ ٽيونيشيا ۾ ته تيل به ڪونهي. وڏو ڪمائي جو ذريعو ٽوئرزم آهي ۽ ٻئي نمبر تي ولايت ۾ پورهيو ڪندڙ اسان جا ماڻهو آهن، جيڪي پنهنجي ڪمائي جو حصو وطن موڪلين ٿا.“
”خبر اٿئي“، مون عياض کي پنهنجي هڪ دوست بابت حقيقت ٻڌائي، جيڪو سئيڊن مان ٿي ويو آهي،”اسان جو هڪ انجنيئر دوست ڪڏهن ڪڏهن آفيس جي سياست يا ملڪ ۾ ٿيندڙ لاهين چاڙهين کان بيزار ٿي چوندو آهي ته ان کان ته بهتر آهي سئيڊن ۾ ڀنگي ٿي هلي رستا صاف ڪجن، ذهني سڪون ته هوندو“
عياض کلندي چيو: ” فلاڻو الجيريا وارو ته چوندو آهي ته پنهنجا مسلمان ملڪ ته ويتر عجيب آهن،پنهنجي نڪاح ٿيل زال سان به گڏ مارڪيٽ ۾ به نٿو نڪري سگهجي. هر ڪو اشارا ڪندو، رمارڪ ڏيندو ۽ ٻي جي زال کي رنڊيءَ کان گهٽ نه سمجهندو! هڪ هي يورپي ملڪ آهن، جتي هٿ هٿ ۾ ڇا ڀاڪر پايو پيا هلن ته به ڪنهن کي ڪا ڌيان ۾ ئي ڳالهه ناهي، هر ڪو پنهنجي نوڪري،پورهئي يا ڪرت ۾ مشعول آهي. ٻيو ڇا پيو ڪري، ان بابت سوچڻ، هو وقت جو زيان ۽ معاشري ۾ ڏڦير پيدا ڪرڻ ٿو سمجهي.“