ڪهڙي ملڪ جو ٿي سگهي ٿو...
”مون کي ڪا خبر نه آهي، مون کي ته اها به سڌ ناهي ته اهو هتان ڪيترو پري آهي- بس ذريعي هلبو يا ٽرام ٽرين، ٽئڪسي ذريعي. توکي ڪا آئيڊيا آهي؟“ گلبرٽ ويتر مونکان پڇيو.
”مون کي ڪا خبر نه آهي، مون هي ملڪ ته ڇا پر ملڪ جو نقشو به غور سان نه ڏٺو آهي. عياض آيل آهي ان کان پڇجي.“ مون صلاح ڏني.
”مون کي ڪهڙي خبر“. ٽيونيشيا جي عياض چيو.
”تون ئي ته هر وقت راٽرڊم جي ڳالهه ڪندو هئين؟“ اسان چيس.
”راٽرڊم جي ضرور ڪندو هوس ۽ راٽرڊم آيل آهيان پر پاڻي واري جهاز ۾ ۽ نه هينئن باءِ ايئر“ عياض وراڻيو.
”چڱو هاڻ ترسو ته آئون معلوم ڪري اچان ٿو“، گلبرٽ چيو ۽ آئون دل ئي دل ۾ دعا گهرڻ لڳس ته ڪنهن اهڙي طريقي سان وڃڻ ٿئي جو ايئرپورٽ جي در وٽ ئي بس يا ٽئڪسي ملي. ريلوي اسٽيشن يا بس اسٽاپ لاءِ جي فرلانگ اڌ به هلڻو پيو ته بنا ڇٽيءَ جي ههڙي مينهن سيءَ ۾، حال برا ٿي ويندا.ٿوري دير بعد گلبرٽ معلوم ڪري آيو ۽ اسان کي اتان ئي هيٺ ويندڙ ڏاڪڻين ڏي لهڻ لاءِ چيو. ”ريلوي اسٽيشن هيٺ آهي ۽ اجها ته ٽرين آئي، جيڪا ايمسٽرڊام کان راٽرڊم وٺي هلندي“، هن ٻڌايو ۽ مون دل ئي دل ۾ شڪر ڪيو ته ٻاهر نڪرڻ کان ڇٽي وياسين. ايئرپورٽ واري ٽراليءَ ۾ سامان ڍوئي هيٺ لٿاسين ۽ ٽڪيٽن واري ڊري تي هر هڪ سورنهن گلڊر (ٽي سئو رپيا کن) ڏئي، راٽرڊم جي ٽڪيٽ ورتي. هالينڊ جي سڪي جو نالو (Gilder) آهي ۽ هڪ گلڊر ۾ ارڙهن اوڻويهه روپيا ٿين ٿا، بشرطيڪ پاڪستان جو سڪو هاڻ وڌيڪ نه ڪري. هالينڊ جو سڪو سئيڊن مان ئي بدلايو هئوسين.
ٽڪيٽون وٺي پليٽ فارم ڏي وڌياسين ته هڪ ٻئي پويان ٽرينون ايندي ويندي نظر آيون. ڪنهن کي سمجهه ۾ نه پئي آيو ته ڪهڙي ٽرين ۾ چڙهڻو آهي. هڪ ۾ چڙهي معلوم ڪيوسين، ويٺل مسافررن مان ڪن چيو، ”هي راٽرڊم وڃڻي آهي پر رستي تي ٽنل جي مرمت پئي هلي سو فقط هيگ شهر تائين ويندي.“
سمجهه ۾ نه آيو ته ڇا ڪجي. ڪلاڪ کن اڳ جيڪو سڀ خوش هئا ۽ هوائي جهاز ۾ چرچا ڀوڳ ڪري رهيا هئاسين، هاڻ وائڙن وانگر هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ لڳاسين ته ڇا ڪجي؟ ٿوري غلطي ڪرڻ سان هڪ شهر کان ٻئي ۾ وڃي نڪربو. اتي وري لهڻ جو فيصلو ڪيوسين، پر ڪنڊ ۾ هڪ پاڻ جهڙو- يعني ننڍي کنڊ جو ماڻهو ڏسي کانئس پڇيم. همراهه بيحد شريف ٿي لڳو. اسان کي لهڻ کان روڪي ٻڌايائين ته هيءَ صحيح ٽرين آهي، هيگ مان يڪدم ٻي ٽرين راٽرڊم لاءِ ملي ويندي.
”توهان ڪيستائين پيا وڃو؟“ مون هاڻ کانئس اردو ۾ پڇيو،
”آئون هيگ کان به پهرين واري اسٽيشن ليڊن (Leiden) تي لهندس ۽ توهان چاهيو ته اتان ئي ٻي ٽرين راٽرڊم لاءِ وٺي سگهو ٿا“ هن اردو ۽ هندي مڪسچر زبان ۾ وراڻيو، پر عجيب لهجو هوس. دل ۾ اردو ڪيم ته سانتيڪو ٿي کانئس معلوم ڪندس ته هو ڪٿي جو آهي.
ٽرين جا در بند ٿيا ۽ هلڻ لڳي. هالنڊ جي ههڙي ٽرين مون کي ٻئي هنڌ نه ٿي سجهي، ٽرين جو دروازو پليٽ فارم جي ليول تي هو ان بعد هڪ ڏاڪڻ مٿي ۽ هڪ هيٺ وئي ٿي ۽ وهڻ لاءِ ڊبل بس وانگر سيٽون هيس. اسان در وٽ ئي سامان رکي اتي ئي بيهي رهياسين، جو ٻن ٽن اسٽيشن بعد وري لهڻو هو.
”آپ ڪهان سي آئين هين“ جڏهن ٽرين هلي ته هن پڇيو.
” هن وقت سئيڊن جي شهر مالمو کان اچي رهيا آهيون، پر هونءَ ڪراچي پاڪستان ۾ رهان ٿو“، مون جواب ڏنو مانس ۽ ان دوران سندس شڪل شبيهه، قد بت ۽ ڳالهائڻ جي نموني مان اندازو لڳائي ورتم ته هي بنگالي آهي.
”توهان بنگلاديش جا آهيو؟“ مون پڇيو مانس.
”نهين جي“ هن وراڻيو.
”منهنجو مطلب آهي ڪلڪتي جا بنگالي آهيو؟“
”نه آئون هتي جو ئي آهيان. هالئنڊ جو.“ هن وراڻيو.
”هونءَ اصل ڪٿان جا آهيو؟“ مون پڇيو مانس، ڇو جو اسان جا ڪيترا پاڪستاني، هندوستاني ۽ بنگلاديشي جيڪي يورپ جي ملڪن ۾ رهن ٿا، مڪاني ماڻهن کان وڌيڪ پنهنجو واسطو يورپ سان جوڙين ٿا ۽ يڪدم پنهنجي اصلي ملڪ هندوستان جو نالو ٻڌائيندي عار محسوس ڪن ٿا. رنگ کان مار کائي ويا آهن نه ته هرگز اهو نه مڃين ته هو يا هنن جا ابا ڏاڏا پاڪستان-هندستان يا سريلنڪا جهڙي ڪنهن غريب ملڪ کان آيل آهن. ان هوندي به ڪيترائي ڪجهه اڇيري رنگ جا پنهنجي سڃاڻپ لڪائي پاڻ کي يورپينجو ڏيک ڏيڻ لاءِ پنهنجا وار هئڊروجن پر آڪسائيڊ جهڙن تيزابن سان ڳاڙها ڪري هلندا آهن. اهڙا مرد توڙي عورتون مالمو سئيڊن ۾ پڻ نظر اچن ٿا، سو هن به جڏهن هندستان يا هندستان جو نالو يڪدم نه کنيو ته مون ان کي نارمل سمجهيو پر پوءِ منهنجو اهو خيال غلط نڪتو جو پهرين گفتگو ۽ کيڪار کان وٺي هي نهايت سٻاجهو لڳي رهيو هو، جنهن ۾ ٽيڙي ۽ ٽانءَ جهڙي ته ڪا شيءِ نه هئي ۽ جڏهن مون کانئس سندس اصل ملڪ جو پڇيو ته هندستان، پاڪستان يا سريلنڪا-بنگلاديش چوڻ بدران ”سائوٿ آمريڪا“ٻڌايائين.
اها مون لاءِ ويتر تعجب خيز ڳالهه ٿي. سائوٿ آفريڪا چئي ها ته ايترو تعجب نه لڳي ها جو سائوٿ آفريڪا ۾ ڪيترائي ننڍي کنڊ جا ماڻهو خاص ڪري گجراتي ڪيترين ئي پيڙهين کان رهن ٿا- ويندي ڪرم چند گانڌي سائوٿ آفريڪا جو هو ۽ آزادي جي تحريڪ هلائڻ لاءِ بعد ۾ انڊيا آيو.
هڪ دفعو پڪ ڪرڻ لاءِ مون کانئس وري پڇيو ۽ جواب ۾ سائوٿ آمريڪا ٻڌم.
”شڪل ۾ اسان جهڙو ننڍي کنڊ جو رهاڪو لڳي ٿو، اردو/هندي ڪجهه بنگالي ۽سنسڪرت جي لفظن سان ڳالهائي ٿو، ڊچ به اچيس ٿي ۽ انگريزي به سٺي پيو ڳالهائي ۽ سائوٿ آمريڪا جو ٻڌائي ٿو- يعني کيس اسپيني زبان به ايندي هوندي جو سڄو ڏکڻ ۽ وچ آمريڪا Spanish زبان ڳالهائي ٿو، ويندي آمريڪا (USA) جي ڏاکڻين رياستن: ٽيڪساز (Texas)، ليوزيانا ۽ ميڪسيڪو وغيره ۾ اسپيني زبان ڳالهائي وڃي ٿي.“ مون سوچيو
”توهان کي اسپيني زبان ته ايندي هوندي؟“ مون پڇيو مانس.
”نه، اها نه ٿي اچي.“ هن وراڻيو ۽ آئون ويتر تعجب ۾ پئجي ويس ته هي نيڪ انسان ڀلا ڪٿي جو آهي.
”توهان ٻڌايو ته توهان سائوٿ آمريڪا جا آهيو پر سائوٿ آمريڪا جي ڪهڙي ملڪ جا آهيو؟“ چلي، وينزوئلا، ڪولمبيا، اڪيڊار، ارجنٽائنا...“
”نه، نه، آئون سري نام جو آهيان.“ هن ٻڌايو.
”اها ڳالهه ڪريو. آئون به سوچي رهيو هوس ته سائوٿ آمريڪن ٿي ڪري توهان کي هسپانوي (Spanish language) ڇو نٿي اَچيوَ! پر سرينام اهڙو ملڪ آهي، جتي انگريزي ۽ ڊچ هلي ٿي.“
” نه، ڏٺو ناهي. پر اتان لنگهه ضرور ٿيو آهي. ڪيپ آف گڊ هوپ کان ڦيرو ڪري جڏهن آمريڪا وڃڻ ٿيندو هو ته توهان جي ملڪ سرينام جو ڪنارو وٺي لنگهندا هئاسين. اهو سمورو وقت سري نام ريڊيو اسٽيشن تان اردو-هندي ۾ گانا ۽ ٻيو پروگرام ٻڌندا هئاسين.“
”سري نام ۾ توهان جو ڪڏهن اچڻ ٿيو؟“ مون پڇيو مانس.
”اها خبر ناهي، منهنجي ڏاڏي يا شايد پڙڏاڏي کي ڪم ڪار واسطي ڊچ واپاري هندستان مان وٺي آيا هئا، پوءِ هو سري نام ۾ ئي رهي پيو، اسان سڀ اتي ڄاواسين ۽ پوءِ آئون پنجويهن سان جو ٿيس ته وڌيڪ تعليم لاءِ هالنڊ ۾ آيس، ان بعد يڪو هتي ٽڪيل آهيان، اڄ ان کي به ٽيهه سال کن اچي ٿيندا، هاڻ نه فقط منهنجا ٻار پر منهنجي ماتا پتا پڻ هتي رهن ٿا. منهنجي ماتا چاق ناهي ۽ ليڊن شهر جي اسپتال ۾ داخل آهي. هينئر آئون هن کي پڇڻ وڃي رهيو آهيان.“
”پاڻ هڪ ٻئي کان نالو ته پڇيوسين ڪو نه.“ مون چيو ۽ پنهنجو نالو کيس ٻڌايو،
”منهنجو نالو ڪنهياسنگهه آهي ۽ هي فون نمبر اٿم. ڇنڇر ۽ آچر موڪل وارن ڏينهن تي فون ڪري ايمسٽرڊم هليو اچجانءِ“ اسان کي ملي خوشي ٿيندي ۽ توهان جو به وقت گذري ويندو.“
ٻن اسٽيشنن بعد ليڊن آيو. ساڻس گڏ اسان به ٽرين مان لٿاسين. ٻئي پاسي واري پٽي تي ٻي ٽرين راٽرڊم ڏي وڃڻ لاءِ اچڻي هئي. ڪنهيا تيسين بيٺو رهيو جيسين ٽرين آئي. جڏهن سڀ ٽرين ۾ چڙهياسين ته پوءِ هٿ لوڏي اسان کان موڪلائي اسٽيشن کان ٻاهر هليو ويو.