جهازن جي چڪاس لاءِ
جهازي دنيا ۾ Classification Society اهم پارٽ ادا ڪري ٿي. ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي کي پنهنجا قابل جهازي انجنيئر (Marine Engineers) نيول آرڪيٽيڪٽ، قانوني مشير ۽ ايڪانامسٽ ٿين ٿا، جيڪي جهاز جي ٺهڻ يعني شروع کان وٺي سندس پڄاڻيءَ تائين هن تي نظر رکن ٿا ۽ مالڪ کي وقت بوقت ان جي مرمت بابت آگاهه ڪن ٿا. انشورنس ڪمپني جهاز کي تڏهن انشوئر ڪري ٿي، جڏهن ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي ان کي پاس ڪري ٿي. انهي ڪري ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي جي رهنمائيءَ هيٺ ٺهيل جهاز ۽ سندن ٻڌايل مرمت موجب هلندڙ جهاز جو حادثو ٿيڻ تي انشورنس ڪمپني ان جو نقصان ڀري ڏئي ٿي.
دنيا ۾ ٽيهارو کن ڪلاسيفڪيشن سوسائٽيون آهن، جيڪي جهاز جي ٺهڻ توڙي هلڻ دوران نگهباني ڪن ٿيون پر انهن ۾ يارنهن تمام وڏيون ۽ اهم آهن، لنڊن لائيڊ (London Llyod)، فرانس جي بيرو ويريتاس (B.V)جپان جي (نپان ڪائجي ڪيوڪي) (NKK) وغيره، انهن يارهن ئي سوسائٽين جي پنهنجي ائسوسيئيشن ”انٽرنيشنل ائسوسيئيشن آف ڪلاسيفڪيشن سوسائٽيز“ (IACS) سڏجي ٿي. پاڪستان جا گهڻي کان گهڻا جهاز لنڊن جي لائيڊ ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي جي نگهباني هيٺ هلن ٿا. پراڻي يا نئين ڪار وٺي انشوئر ڪرائڻ سولي آهي پر جهاز انشوئر ڪرڻ کان اڳ ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي ان جي انجڻ توڙي جسم جون لوهي پليٽون (Hull) چڱي طرح ڏسڻ چاهي ٿي ته آيا لوهي پليٽن جي ٿولهه صحيح آهي يا ڪٽ لڳڻ ڪري ڳريون آهن؟ انهن جي ويلڊنگ صحيح ٿيل آهي يا نه؟ پمپن، ڪمپريسرن ۽ جنريٽرن کان وٺي هر مشينري صحيح ڪم ڪري رهي آهي. يا ان کي مرمت جي ضرورت آهي؟ پوءِ جڏهن هر شيءِ صحيح هوندي آهي يا مرمت ذريعي ان معيار تي آندي ويندي آهي ته پوءِ سوسائٽيءَ جو سرويئر جهاز کي پاس ڪري Sea Worthiness جو سرٽيفڪيٽ ڏيندو آهي - يعني جهاز کلئي سمنڊ ۾ هلي سگهي ٿو ۽ اهو جهاز انشوئر ڪيو ويندو آهي. جهاز جو مالڪ جهاز جي قدبت ۽ مال کڻڻ مطابق هر سال ويمي جا پئسا-تقريبن اٺ ڏهه لک رپيا کن انشوئرنس ڪمپني کي ڏيندو رهندو آهي ۽ اها انشوئرنس پنجن پنجن سالن تائين هوندي آهي. پنجن سالن بعد سوسائٽي وري جهاز جي چڪاس ڪندي آهي، ڇو جو وقت گذرڻ تي ان جي خراب ٿيڻ يا حادثي/ٻڏڻ جا وڌيڪ چانس هوندا آهن. جيڪڏهن جهاز کي پنجن سالن اندر ڪا به خرابي يا حادثو پيش نه آيو ته ويمي جا ساليانا پئسا انشوئرنس ڪمپني کي ڦبيا پر جي خدانخواسته حادثو ٿي پيو، ويندي جهاز ٻڏي به ويو ته انشوئرنس ڪمپني جهاز جي مالڪ کي نئون جهاز يا ان لاءِ پئسا ڏئي ٿي. اهڙي طرح جهاز جو مالڪ دل جي دوري کان بچيووڃي ٿو، ان کانسواءِ انشورنس ٿيل جهاز سامان موڪليندڙ لاءِ ساک وارو سمجهيو ويندو آهي، ڇو جو انهن کي خبر آهي ته انشونس ڪرڻ لاءِ ڪلاسيفڪيشن سوسائتي جا قاعدا قانون تمام سخت آهن، جن تي جهاز جي مالڪ کي جهاز هلائڻو پوي ٿو. سندس لک ٻن لک رپين جي سامان کان وڌيڪ سوسائٽيءَ جو ساهه مٺ ۾ هوندو آهي ته جهاز جي انجڻ گڙٻڙ ڪئي يا ٻڏي ويو ته سوسائٽيءَ کي ڪروڙها ڀري ڏيڻا پوندا. جهاز تي ڪرڙي اک لاءِ سوسائٽي جا سرويئر دنيا جي هر بندرگاهه ۾ موجود ٿين ٿا، جيڪي جهاز جي جسم توڙي انجڻ جي رکي رکي چڪاس ڪندا رهن ٿا- جنهن کي سالياني سروي (Survey)، پيراڊيڪل سروي، وچ واري سروي وغيره سڏيو وڃي ٿو. ڪنهن به وقت ڪنهن به مشينريءَ جي ڪارڪردگي صحيح نه لڳندي اٿن ته هو جهاز جي مالڪ کي اها مشين بدلائڻ لاءِ چوندا آهن. جهاز جو مالڪ انلاءِ ڪڏهن به انڪار نه ڪندو آهي، جو ٻي صورت ۾ اڳتيهلي ان مشين ڪري جهاز جو نقصان ٿيو ته پوءِ سوسائٽي کيس پائي به نه ڏياريندي.
ساڳي وقت جهاز هلائيندڙ به سک ۽ سڪون ۾ رهن ٿا ته جيئن ئي جهاز خراب ٿيندو ته مالڪ ٺهرائي وٺندا نه ته ڪو به جهاز جو مالڪ نه ٿو چاهي ته ڪو جهاز جي مشينري يا ٻاهرين جسم (Hull) تي خرچ ڪريان، بلڪ ڪيترا ته اهو ئي چاهيندا ته جهاز سان گڏ هلائيندڙ به ٻڏن ته ڀلي ٻڏن کين سندن جهاز جا پئسا ملي ويندا.
اڄڪلهه ته گهڻو ڪري جهاز ٺهرائيندڙ، شروع کان ئي جهاز جو ڪم ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي جي حوالي ڪري ٿو ته جهاز ٺهڻ وقت کان هو چيڪ ڪندا رهن ته شپ يارڊ سندن معيار مطابق جهاز ٺاهي پيو يا نه، جيئن ٺهي راس ٿيڻ تي هن ۾ تبديليون آڻڻ بنا ان کي انشوئر ڪيو وڃي.
ڪجهه جهازن جا مالڪ پنهنجن جهازن کي انشوئر نه ڪرائيندا آهن، ان جو مطلب اهو هرگز ناهي ته انهن جا جهاز شپ يارڊ وارا ٽين جي سنهين لوهي چادرن مان ٺاهي ڏين ٿا. انشوئر نه ڪرائڻ جي صورت ۾ به هر جهاز هڪ گهربل بين الاقوامي ”گهٽ ۾ گهٽ“ معيار جو ٺاهڻو پوي ٿو، پر ڪلاسيفڪيشن سوسائٽين جو معيار ان Minimum بين الاقوامي معيار کان مٿي ئي ٿئي ٿو.
هتي راٽرڊم ۾ رهي آئون جپان جي ڪلاسيفڪيشن سوسائٽي NKK وارن جو ڪم ڏسي رهيو آهيان، سعودي عرب جو ڪمانڊر خالد ناروي وارن جي سوسائٽي سان گڏ آهي، وينزوئلا جو ڪئپٽن ايفرين آمريڪا وارن جي سوسائٽي (ABS) سان گڏ آهي. اهڙي طرح اسان جو هر هڪ ساٿي هڪ هڪ سوسائٽي سان گڏ آهي. روزانو انهن جي ڪنهن سرويئر سان گڏ نڪرڻو پوي ٿو، پوءِ هڪ يا ٻن جهازن جا ڪي حصا چڪاس ڪرڻا پوندا آهن.