پرديس ۾ رهندڙن جا ڪجهه مذهبي مونجهارا
مسجد جو امام تبديل ٿيندو رهي ٿو. اڄڪلهه ترڪي کان آيل هڪ ترڪ آهي. سندس رهائش جو بندوبست مسجد ۾ آهي. مسجد جي خرچ پکي جو وڏو حصو عرب ۽ ترڪ سفارتخانا ڏين ٿا، باقي حصو نمازي ڏين. نمازين ۾ گهڻا عرب ۽ بلقاني رياستن جا ماڻهو نظر اچن ٿا، يعني يوگوسلاويا، بلغاريا، البانيا ۽ رومانيا پاسي جا. هزار کن جماعتين ۾ ٻه سئو کن شيدي به هوندا آهن، جيڪي آفريڪا جي مختلف ملڪن جا آهن، خاص ڪري گهانا، نائيجيريا، موريطانيا، جبوتي وغيره جا. پاڪستاني ۽ هندوستاني به هوندا آهن پر اٽي ۾ لوڻ برابر، جو ٻين جي مقابلي ۾ هن پاسي پاڪستاني گهٽ رهن ٿا ۽ نماز تي ويهارو کن مس هوندا آهن. اهڙا ٻه سئو کن يورپ جي ملڪن جا مڪاني گورا مسلمان هوندا آهن جيئن ته جرمني، فرانس، انگلينڊ، ويندي ناروي، ڊئنمارڪ ۽ هن ملڪ سئيڊن جا نو مسلم يعني ڪنهن ٻئي مذهب مان مسلمان ٿيل.
مهيني ڏيڍ، ٻاهرين ملڪ جو ڪو مولوي واعظ لاءِ دعوت تي گهرايو ويندو آهي يا ڪو پاڻهي اچي هتان نڪرندو آهي يا هتان (مالمو يا ڪوپن بيگن شهرن مان) سندس لنگهه ٿيندو آهي ته کيس ان ملڪ جا هتي رهندڙ باشندا تقرير/واعظ/ليڪچر ڏيڻ لاءِ عرض ڪندا آهن. ڪوشش اها رهندي آهي ته ڪو ليڪچر انگريزي ۾ ٿئي جيئن گهڻي کان گهڻا فيض حاصل ڪري سگهن. هونءَ هتي جي زبان سئيڊش سڀ سمجهن ٿا، (سواءِ اسان ٿورن ڌارين جي جيڪي ڪجهه سالن لاءِ نوڪري تعليم، گهمڻ يا واپار لاءِ هتي آيل آهن) پر ظاهر آهي پاڪستان، ايران، سعودي عرب، الجيريا، فرانس يا آمريڪا جو عالمِ دين سئيڊن جي زبان ۾ تقرير ڪرڻ کان مجبور آهي، ان ڪري ٻي نمبر تي انگريزي سمجهي وڃي ٿي. ڪو عرب يا پاڪستاني عالم عربي يا اردو ۾ تقرير ڪندو آهي ته ان کي يڪدم يا تقرير بعد انگريزي ۽ سئيڊش ۾ ترجمو ڪيو ويندو آهي جيئن گهڻي کان گهڻا ماڻهو معلومات حاصل ڪري سگهن، انگريزي بعد ٽئين نمبر تي ترڪي زبان آهي، جيڪا هتي رهندڙ نه فقط ڪيترائي ترڪ سمجهن ٿا پر ترڪي جي ڀرپاسن وارن ملڪن بلغاريا، البانيا ويندي پراڻي روس جي رياستن آذربائيجان، ترڪمانستان وغيره جا رهاڪو سمجهن ٿا. شايد اهو ئي سبب آهي جو نه فقط سئيڊن ۾ پر ناروي ۽ فنلئنڊ جي به ڪيترين ئي مسجدن ۾ امام اتي جا ترڪ آهن يا ترڪي کان گهرايا وڃن ٿا. جيئن ملائيشيا، سنگاپور، ٿائلنڊ ۽ هانگ ڪانگ پاسي جي مسجد لاءِ پاڪستان کان (خاص ڪري صوبي سرحد کان پٺاڻ) امام طور گهرايا وڃن ٿا. هن پاسي جي مسجدن ۾ جمع نماز جو پهريون خطبو هميشه ترڪيءَ زبان ۾ پڙهيو ويندو آهي ۽ ٻيو عربيءَ ۾.
مسجد ۾ دنيا جي عالمن کي گهرائي نه فقط اسلام تي ليڪچر ۽ واعظ ڪرايو وڃي ٿو پر هتي رهندڙ مسلمانن جي مسئلن ۽ مونجهارن تي سوالن جا جواب پڻ ڏنا وڃن ٿا، جيئن هر هڪ کي صحيح طرح پنهنجي دين اسلام جي ڄاڻ پوي ۽ اجايو منجهيل نه هجن.هو پاڻ ۾ بحث مباحثا ۽ جهيڙا ڪري نه فقط پاڻ ۾ تلخيون پيدا ڪن پر ڌارين غير مسلم ۾ به کل جو سبب پيدا ڪن. ڇو ته هتي دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن جا ماڻهو رهن ٿا ۽ ڪيتريون ڳالهيون آهن، جيڪي اسانجا ذاتي عقيدا ۽ رسم ۽ رواج (ويندي بدعتون) آهن، جن کي اسان مذهبي رنگ ڏئي پنهنجو پاڻ کي به گمراهه ڪريون ٿا ته ٻين کي به اسلام جي غلط تعليم ۽ تاثر پهچايون ٿا. جيئن اسان جي ملڪ ۾ خاص ڪري سنڌ ۾ ڪو سيد پير کڻي نيڪ نه هجي پر هن کي اهل بيت سمجهي ان کي مٿاهون سمجهون ٿا. اها ڳالهه نه فقط عرب دنيا ۾ پر جتي ڪٿي خراب سمجهي وڃي ٿي ۽هو ان کي هندو رسم جو حصو سمجهن ٿا، اسلام ۾ ڪي به طبقا نه آهن. اسلام مطابق الله جي نظرن ۾ اهو نيڪ ۽ بهتر آهي جيڪو عبادت ڪري ٿو ۽ خدا جو خوف دل ۾ رکي ٿو، پوءِ اهو چاهي شودر، ڀنگي، موچي مان نئون مسلمان ٿيل هجي. جنهن نموني سان اسان سيد کي برهمڻ وارو درجو ڏئي پوڄا جي حد تائين مان مٿاهون ڪيون ٿا، ان کي عالمِ اسلام شرڪ سان تعبير ڪري ٿو. اهڙين ڳالهين ۽ سوالن جا جواب هتي بحث هيٺ ايندا آهن.
هڪ ٻيو مثال، اسان جا پاڪستاني ڀائر ڪنهن مائٽ مٽ جي مرڻ تي ٽيجهو، ڏهو، چاليهو وغيره ڪن ٿا. ان بابت دنيا جا عالم اهو ئي ٻڌائين ٿا ته اهي ڳالهيون نه حضور اڪرم صه جن جي ڏينهن ۾ هيون ۽ نه اصحابي سڳورن جي ڏينهن ۾. ڪنهن کي قرآن پڙهي ثواب بخشڻو آهي ته اهو ته ڪهڙي به ڏينهن ڪري سگهجي ٿو، باقي اها هروڀرو جي رسم آهي ته مري جهري غريب ماڻهو قرض به کڻي ٽيجهي جو ڀت ڪري.
”افسوس جهڙي ڳالهه آهي،“ هڪ عالم دين ٻڌايو، ”ڪو نماز نه ٿو پڙهي يا روزي جهڙي فرض جي ادائگي نٿو ڪري ته ان لاءِ ڪو به هن کي نه ٽوڪيندو، پر ٽيجهي، چاليهي جهڙين رسمن لاءِ هر ڪو اهڙي ٽوڪ ڪندس جو هو ڪنهن محفل ۾ منهن کڻي نه هلي سگهندو آهي.“
بهرحال ههڙن سوالن جوابن (مسئلن) جي محفل ۾ اڪثر اهي مونجهارا حل ڪيا ويندا آهن، جيڪي هتي، هنن ملڪن ۽ ماحول ۾ ماڻهن کي درپيش اچن ٿا. گهڻا سوال نماز جي وقتن جا هوندا آهن جو هتي ڪڏهن ڏينهن ننڍو ته ڪڏهن رات ننڍي ٿئي ٿي. بهرحال نموني خاطر تازو نوٽ ڪيل سوال هتي ڏيان ٿو:
سوال: ڇا يورپ جي سخت سيءَ ۾ وضو ۽ غسل جي بدران تيمم ڪري سگهجي ٿو؟
جواب: جي نه، اهڙي صورت ۾ تيمم ڪرڻ صحيح ناهي، البته پاڻي گرم ڪري وضو ڪري سگهجي ٿو.
سوال: جانور جي کل جي ٽوپي پائي نماز پڙهڻ جائز آهي يا نه؟
جواب: جائز آهي
سوال: سفر دوران نماز جو وقت ٿي وڃي ته قبلي جي طرف جو ڪيئن فيصلو ڪجي؟
جواب: غور ۽ فڪر کان ڪم وٺجي، چڱيءَ طرح سوچي سمجهي پوءِ جنهن طرف دل شاهدي ڏئي، اهو قبلي جو طرف مڃي ان ڏي رخ ڪري نماز پڙهجي.
سوال: آپريشن تي جيڪا ڇوڪري رت ڏئي ان سان شادي ٿي سگهي ٿي؟ اهو چيو وڃي ٿو ته رت ڏيڻ سان ڀاءُ ڀيڻ جو رشتو قائم ٿيو وڃي
جواب: رت ڏيڻ يا وٺڻ سان سڳو ڀاءُ ڀيڻ نه ٿو ٿي سگهجي، انهن جو هڪٻئي سان نڪاح ٿي سگهي ٿو.
سوال: سڀ کان وڏو گناهه ڪهڙو آهي؟
جواب: سڀ کان وڏو گناهه شرڪ آهي. ٻين سڀني گناهن جي معافي ۽ بخشش آهي پر مشرڪ جي ڪنهن حال ۾ به بخشش ناهي.
سوال: مينهن يا برف باري جي ڏينهن ۾ جيڪڏهن ڪو ماڻهو مسجد ۾ نه وڃي سگهي ته گهر ۾ نماز پڙهڻ سان نماز ٿئي ٿي؟
جواب: اهڙي موسم ۾ مسجد بدران گهر ۾ نماز پڙهڻ جي اجازت آهي.
سوال: قبرستان ۾ ڪي پڪيون قبرون نظر اچن ٿيون، جن مان لڳي ٿو ته اهي امير ماڻهن جون آهن ۽ ٻيون ڊٺل حالت ۾ ڪچيون آهن، جيڪي غريبن جون ٿي سگهن ٿيون. قبر کي پڪو ڪرائڻ يا مٿان قبو اڏڻ وغيره جي سلسلي ۾ اسلامي تعليم ڇا آهي؟
جواب:اسلام پڪي قبر کان منع ڪري ٿو. اسلام جي تعليم اها آهي ته قبر ڪچي ۽ سادي هجي ۽ ماڻهو عبرت حاصل ڪرڻ لاءِ قبرستان وڃن ته اسان جو آخرڪار اهو ئي مقام ٿيندو ۽ هڪ ڏينهن هتي ئي اچڻو آهي..
سوال: روزي جي حالت ۾ سرمو پائڻ، مٿي ۾ تيل وجهڻ، ميندي لڳائڻ جائز آهي يا نه؟
جواب: روزي ۾ اهي سڀ ڪم ڪري سگهجن ٿا، انهن جي ڪا جهل ناهي.
سوال: ڪنهن غير مسلم کي ضرورت وقت هڪ مسلمان پنهنجو رت (Blood) ڏئي سگهي ٿو يا نه؟
جواب: ان ۾ ڪا خرابي ناهي.
سوال: ڊاڪٽري پڙهڻ وقت لاش کي وڍ جي ڪٽجي ٿو، ان جي اجازت آهي يا نه؟
جواب: ميڊيڪل اسٽوڊنٽ کي ان جي اجازت آهي.
سوال: پينٽ بشرٽ ۾ نماز ٿئي ٿي يا نه؟
جواب: پينٽ بشرٽ ۾ به نماز ٿئي ٿي، پر ڪوشش ڪري اهڙو لباس پائجي، جنهن ۾ انسان سولائيءَ سان چرپر ڪري سگهي- خاص ڪري رڪوع ۽ سجدي ۾ دقت نه ٿئي.
سوال: هڪ ماڻهو شراب وڪڻي ٿو ۽ نماز جماعت سان پنج وقت پڙهي ٿو، هن جي نماز قبول ٿيندي؟
جواب: نماز جي قبوليت ته الله تعاليٰ جي رحم ۽ ڪرم تي منحصر آهي، پر هڪ نمازي کي شراب وڪڻڻ جو ڪم نه ڪرڻ کپي.