”ڊائناسورس“ معنيٰ خوفناڪ چچي ...
• موهن جو دڙو يا فرعونن جا مصر ۾ ٺهيل اهرام (Pyramids) پراڻا پراڻا ته به پنج ڇهه هزار سال پراڻا آهن. اهڙي طرح ڏهه هزار سال ۽ اڃا به وڌيڪ ته هڪ لک سال ان مقابلي ۾ وڏو عرصو آهي. ڏهه لک سال يعني هڪ ملين (Million) سال اڃا به گهڻو ٿيو. سائنسي کوجنائن مطابق ڊائنا سورس جانورن هن ڌرتي تي ڪڏهن جنم ورتو ان لاءِ سئو سال يا هزار سال جو يونٽ نه پر هڪ ملين سالن جو ماپو استعمال ڪرڻ ضروري آهي.
• هي جانور جيڪي تمام وڏي قدبت جا هئا، اڄ کان ٻه سئو ويهه ملين سال اڳ هن ڌرتي تي ظاهر ٿيا. ڏيڍ سئو ملين سالن تائين انهن جون ڪئين جنسون هن ڌرتي جي گولي تي موجود رهيون ۽ پوءِ اوچتو ئي اوچتو غائب ٿي واي، انهن جي ختم ٿيوڃڻ کيبه پنجهٺ ملين سال ٿي ويا آهن.
• ڊائناسورسDinosaurs قديم يوناني لفظ آهي. ڊائنو معنيٰ خطرناڪ ۽ سورس معنيٰ چچي ۽ هن چچيءَ جي ڇا ڳالهه ڪجي جنهن جا ڪي ڪي قسم هڪ سئو فٽن کان به وڏا هئا، خاص ڪري Seismosaurus (سيموسورس) ته سوا سئو فٽن کان به ڊگهو هو، يعني ڇهه فوٽا ويهه ماڻهو هڪ ٻئي جي ڪلهن تي مٿي چڙهي بيهن تڏهن وڃي سندس منهن تائين پهچن. سيموسورس هلندو هو ته اوسي پاسي جي زمين ڌڏي ويندي هئي- ان ڪري سندس نالو ”زلزلو پيدا ڪندڙ چچي“ رکيو ويو آهي.
• اهي جانور درياءَ ۽ جهڙي تهڙي سمنڊ ۾ ته ائين هلي ويندا هئا، جيئن ڪتو ٻلو مينهن جي پاڻي ۾ هلي. ڊائناسورس جا ڪي قسم اونهي سمنڊ ۾ به تري سگهندا هئا ته ڪي پکين وانگر اڏامندا به هئا. اڏامڻ وقت ڌرتي تي سندن ايڏو ته وڏو پاڇو ٿيندو هو ڄڻ ڪڪرن ڪري جهڙ ٿي ويو هجي.
سائنسدانن کي اها ڪيئن خبر پيئي ته ايڏا وڏا جانور، ايڏا ايام اڳ هن ڌرتي تي هئا؟
• سائنسدانن کي ڌرتيءَ مان لڌل هڏن مان معلوم ٿيو آهي، جيڪي دنيا ۾ ڪيترن هنڌن تي پٿرائين صورت ۾ مليا آهن ۽ اڄ تائين ملندا رهن ٿا. جانور جي کل ۽ گوشت ته ان ئي وقت ئي سڙيو وڃي پر هڏائون پڃرو ثابت رهي ٿو. ان هڏائين پڃري مان انهن جي قدبت ۽ ٻين ڳالهين جي ڄاڻ پوي ٿي.
• هنن جانورن مان ڪن جا هڏا ڳوهه ۽ سانڊي جهڙا آهن ۽ Saurischiaus(معنيٰ چچيءَ جي دڌ وارا) سڏجن ٿا ۽ ٻيا Ornithisvhiaus(پکيءَ جي دڏ وار) سڏجن ٿا. اهي گاهه ۽ ٻوٽا کائيندا هئا، جنهن جي ڄاڻ سندن ڏندن جي گاٺ مان پئي آهي.
• جنهن دور ۾ هنن جانورن جون شروعاتي جنسون پيادا ٿيون هيون اهو Traissic دور سڏجي ٿو. ٽرائسڪ دور کانپوءِ وارو دور جُوراسِڪ (Jurassic) سڏجي ٿو، جيڪو اڄ کان ڏيڍ سئو ملين سال تائين هليو.
• هن دور ۾يعني اڄ کان ٻه سئو ملين سال اڳ (ياد رهي ته هڪ ملين ڏهه لک سالن برابر آهي) ڌرتي جا مختلف کنڊ، آفريڪا، ايشيا، آمريڪا وغيره اڄ وانگر ڌار ڌار نه هئا پر هڪٻئي سان ڳنڍيل هئا ۽ هڪ سئو ملين سال ٻيا به هڪٻئي جي ويجهو ويجهو رهيا ۽ پوءِ آهستي آهستي پري ٿيندا ويا ۽ اڄ جي صورت اختيار ڪيائون. نتيجي ۾ هنن قديمي ۽ آفتن جهڙن جانورن جا هڏا جتان ڪٿان ملندا رهن ٿا، ميڪسيڪو توڙي منگوليا مان، آسٽريليا توڙي آمريڪا مان.
• آمريڪا جي جوراسڪ فلم ۽ پارڪ جو نالو ان دور تان رکيو ويو آهي، جنهن ۾ قديمي جانور ڏيکاريل آهن. هن دور کانپوءِ جو دور Creataceous سڏجي ٿو، جيڪو پنجهتر ملين سال هليو ۽ اڄ کان پنجهٺ ملين سال اڳ تائين هو. ان دور جي آخر ۾اهي سڀ وڏا ۽ قديمي جانور نابود ٿي ويا، ڪيئن ختم ٿي ويا ان جو جواب ڪو به خاطري سان نه ٿو ٻڌائي. ڪي چون ٿا ته هي جانور بک وگهي مري ويا، جو هنن کي کاڌي خوراڪ لاءِ تمام گهڻو کتو ٿي ۽کائي کائي ٻيلا جهنگل چٽ ڪري ڇڏيا هئائون، ڪي چون ٿا ته ڪا اهڙي وبا پکڙي جنهن ۾ سڀ مري ويا. ڪي چون ٿا ته هن ڌرتي سان پڇڙ تاري (Asteroid/Comet) جو اهڙو زور سان ٽڪر ٿيو جو سڄي ڌرتي جي چوڌاري مهينن جا مهينا اڏاميل ڌوڙ جا گهاٽا ڪڪر ڇانيل رهيا ۽ لڳاتار اونداهه ڪانڀار هجڻ ڪري، وڻ ٽڻ، ٻوٽا ۽ ساهوارا هوا ۽ کاڌي جي فنا ٿيڻ ڪري مري ويا.
• بهرحال هي جانور هن ڌرتي جي گولي تي تقريبن ٻه سئو ملين سال رهيا ۽ ان عرصي کي هڪ انساني عمر سان ڀيٽجي ته هڪ سئو سال يا ويندي پنج هزار سال به ڄڻ هڪ خواب برابر آهن.