ڪوئيٽيا جو دائود سئيڊن ۾
اسان جي گهر جي ويجهو پڻ ڪجهه پاڪستاني رهن ٿا، جن مان هڪ ته سنڌ جو وزير سومرو آهي، جيڪو پنهنجي سئيڊش زال الينا ۽ ٻن پٽن: يوسف ۽ يونس سان گڏ رهي ٿو. هن جي بلڊنگ ۾ ئي سامهون واري فلئٽ ۾، سندس ننڍپڻ جو ڪوئيٽا جو بلوچ دوست عبدالواحد پنهنجي سئيڊش زال اينگر ۽ ٻن پٽنءَ مصطفيٰ ۽ سليم سان رهي ٿو. سندن ۽ اسان جي وچ واري بلڊنگ ۾ وزير جو ٽيون دوست ڪوئيٽا جو ارباب دائود رهي ٿو، جنهن جي زال Eva (ايوا) پڻ سئيڊش آهي جنهن جو اسلامي نالو حوا آهي. وزير ۽ سندس هي ٻه دوست اڄ کان ويهارو سال اڳ هتي آيا ۽ پاڻ ۾ ڀائرن وانگر رهن ٿا. وزير جو ننڍپڻ پڻ ڪوئيٽا ۾ گذريو ۽ هنن سان گڏ اسڪول ۾ پڙهندو هو.
دائود کي پشتو ۽ بلوچي زبانن کان علاوه سنڌي پڻ سٺي اچي ٿي. ڪڏهن ڪڏهن واندو هوندو آهي ۽ مون کي به ڪو ڪم نه هوندو آهي ته پنهنجي ٻي ماڙ تي گهر جي دريءَ مان مون کي سڏ ڪندو آهي.
”سائين ڇا پيا ڪريو؟ واڪ کي ڇڏيو، اچو هيڏانهن ڪچهري ڪيون ۽ توکي پٺاڻن واري چانهه پياريان.“
ارباب دائود يونيورسٽين ۽ ڪاليج مان کڻي تعليم حاصل نه ڪئي آهي، پر هن جو تعلق ڪوئيٽا جي هڪ سياسي خاندان سان هجڻ ڪري گهر ۾ مليل تربيت ۽ مختلف سياسي، پڙهيل ڳڙهيل ۽ آفيسر طبقي سان اٿي ويٺي ڪري، کيس سياسي توڙي عام معلومات تمام گهڻي آهي ۽ سندس ڳالهائڻ جو چرچائي انداز ۽ حقيقت پسندي متاثر ڪري ٿي. ڪنهن به ڳالهه ۾ رک رکاءُ ڪرڻ يا گول مول ڪرڻ بدران سنئين سڌي ٻڌائيندو آهي.
”سائين هنن ملڪن ۾ رهڻ ڪو سولو ڪم ناهي، خاص ڪري نوجوان اولاد لاءِ. مون کي فقط هڪ پٽ جميل آهي، تنهن کي مون ننڍي هوندي کان پاڪستان ڏاڏي ڏاڏيءَ ڏي موڪلي ڏنو آهي ته جيئن اتي جي ماحول مطابق اتي جي اسڪولي توڙي مذهبي تعليم حاصل ڪري. هتي جي مغربي ۽ اڌ اگهاڙي ماحول ۾ رهڻ ڏاڍو ڏکيو آهي، خاص ڪري انهن لا ءِ جن کي ڌيئرون آهن. اهي وڏيون ٿين ٿيون ته مائٽ سندن شادي پاڪستان ۾ وڃيو ڪرائين. هو اهو ئي سمجهن ٿا ته هو سندن گهرن ۾ ڄايون آهن، پاڪستاني کاڌو کائين ٿيون، پاڪستاني نالا اٿن، سو سندن جهڙي پاڪستاني سوچ ويچار جون هونديون. پر هنن بيوقوفن کي ڪير سمجهائي ته سئيڊن ۾ رهڻ سان چهرو ته پاڪستاني رهي ٿو پر هنن جو دماغ ته يورپي ٿيو وڃي. سڄو ڏينهن اسڪول توڙي ٽي ويءَ تي، بواءِ فرينڊ ۽ گرل فرينڊ، ڊانس ۽ ڊيٽنگ Dating جنسي آزادي ۽ چُماچٽ جون ڳالهيون ٻڌن ٿيون، سو رحيم يار خان يا ضلعي جهلم جي ڳوٺ/ ديهه چڪ فلاڻي جي پڳڙ ٻڌل سوٽ يا ماسات سان شادي ڪري ڳاڙهي ٿلهي چادر ۾ ويڙهجي جهول کٽولي تي ڪيئن وهنديون؟ نتيجي ۾ هنن کي جيئن ئي اتان ڀڄڻ جو موقعو ملي ٿو ته سئيڊن پهچڻ سان ايئرپورٽ تان ئي پوليس کي فون ڪن ٿيون ته منهنجي مائٽن زوريءَ شادي ڪرائي آهي، مون کي ان پَڳڙ خان سان يا وڏي شلوار قميص واري ڳوٺاڻي جاهل سان نه پاڪستان ۾، نه هتي، ڪنهن قول به رهڻو ناهي. مون کي بچايو وڃي ۽ حفاظت ڏني وڃي. پوءِ هتي جي قاعدي موجب کين سرڪار طرفان مختلف شهرن ۾ رهائش لاءِ فلئٽ ملن ٿا، جن جون ائڊريسون ماءُ پيءُ کان به ڳجهيون رکيون وڃن ٿيون. هن وقت به ٻه هزار کن اهڙيون ڇوڪريون هتي سئيڊن ۾ آهن.“
ارباب دائود هر سال سخت سياري وارا ٻه ٽي مهينا ڪوئيٽا گذاريندو آهي ۽ باقي وقت هتي سئيڊن ۾. گذريل سال پاڻ ڪوئيٽا ۾ پنهنجي لاءِ وڏو بنگلو ٺهرائي راس ڪرائين جنهن جو نالو ”ارباب هائوس“ رکيو اٿس. اهو ڪوئيٽا جي مشهور رستي ”ڪرم خان روڊ“ تي آهي، جيڪو رستو سندس ڏاڏي جي نالي سان آهي.
پٺاڻن جي قبيلي ”ڪاسيءَ“ جون ٻه شاخون آهن، هڪ ”مَلڪ“ ۽ ٻي ”ارباب“. ارباب دائود جو ڏاڏو خانبهادر ارباب ڪرم خان ۽ ان جو ڀاءُ سردار بهادر ارباب خداداد بلوچستان جون اهم شخصيتون ٿي گذريون آهن. ارباب دائود کي ٽي چاچا آهن. وڏو چاچو غلام حيدر مختياڪار هو ۽ سندس ٻن پٽن مان هڪ محمد حسن ڪمرشل بئنڪ جو مئنيجر آهي ۽ ٻيو يوسف ڊاڪٽر آهي. ٻيو نمبر چاچو محمد عمر، قوم جو نواب هو. هن کي ڪو به اولاد نه ٿيو. ٽيو نمبر چاچو محمد علي خان ڪمشنر ٿي رٽائرڊ ٿيو. سندس پٽ عبدالستار هن وقت ڊي ايف او آهي. ارباب دائود کي ٽي ڀائر ۽ ٻه ڀيڻون آهن ۽ سندس پيءُ جو نالو ارباب عبدالقادر آهي، جنهن پنهنجي ڄمار جو وڏو عرصو انگريزن ۽ حڪومت جي ڏاڍ ظلم خلاف جيلن ۾ گذاريو. پاڻ 1912ع ۾ پئدا ٿيو ۽ هيستائين اٽڪل پنجويهه سال کن جيل ۾ رهيو هوندو. سندس دوستن ۾ سرحد جو ولي خان اهم ۽ سٺو دوست آهي.
ارباب دائود ٻڌايو ته سندس پٽ جميل کي پڙهڻ جو شوق آهي. ”آئون ته گهڻو پڙهي نه سگهيس، گهٽ ۾ گهٽ منهنجو پٽ سٺي کان سٺي ۽ گهڻي کان گهڻي تعليم وٺي ته مون کي خوشي ٿيندي. آئون هر وقت کيس اهائي نصيحت ڪندو رهان ٿو ته هيءَ عمر علم پرائڻ جي آهي، ڪار يا موٽرسائيڪل به نه رک. اهو نه ته ڪو اسين نٿا خريد ڪري سگهون، پر ان لاءِ ته اهي شيون دماغ خراب ڪن ٿيون. پاڻ هن وقت نائين ڪلاس ۾ آهي. الله جي فضل سان هو پنج وقت نماز پڙهي ٿو ۽ ننڍي هوندي کان روزا رکندو اچي. اهي سڀ ڳالهيون پاڪستان ۾ ئي رهي هو چڱيءَ طرح حاصل ڪري سگهيو آهي. هتي ٻارن کي نه مذهب ۽ اخلاق سکڻ لاءِ وقت آهي ۽ نه مائٽن کي ان جو فڪر ۽ اونو. وڌ ۾ وڌ ته سندن ٻار ”اسلام عليڪم“ چون ٿا يا ڪلمو پڙهن ٿا ته مائٽ خوش ٿي چون ٿا ته اسان جي ٻارن کي ڪملو پڙهڻ اچي ٿو.“
دائود پنهنجي پاليل طوطي ڏي اشارو ڪري چيو: ڪلمو ته منهنجي طوطي کي به پڙهڻ اچي ٿو ۽ جيئن ئي گهر ۾ ڪو گهڙي ٿو ته ”اسلام عليڪم“ جي تسبي اهڙي شروع ڪري ٿو، جو جيسين کيس ماٺ ڪرڻ لاءِ دڙڪو نه ڏي، تيسين اسلام عليڪم اسلام عليڪم چوندو رهي ٿو.“
سئيڊن دنيا جي صحيح معنيٰ ۾ سوشل رياست آهي، جنهن ۾ حڪومت هر باشندي جو خيال رکي ٿي _ نوڪري چاڪريءَ کان دوا درمل تائين، خاص ڪري ٻارن ۽ پوڙهن جو. ٻار جيئن ئي ماءُ جي پيٽ ۾ سرجي ٿو ته ان جو الائونس ماءُ کي ملڻ شروع ٿيو وڃي. ڄمڻ تي ان ٻار لاءِ هر مهيني پنج هزار رپيا کن کاڌي پيتي لاءِ ۽ جاءِ جي مسواڙ ۾ اڌ سرڪار طرفان ملڻ شروع ٿي وڃي ٿو. هي الائونس ان کان علاوه آهي جيڪي ماءُ پيءُ کي بي روزگاريءَ جي حالت ۾ ملن ٿا. ماءُ پيءُ کي ٻار جي ڪري پئسي ڏوڪڙ ۾ ايتري ته مدد ملي ٿي، جو هتي رهندڙ ڪيترن غريب ملڪن جا ماڻهو پئسو ڪمائڻ خاطر، هڪ ٻئي پويان ٻار ڄڻيندا وڃن. بهرحال اِن ڪئش الائونس کان علاوه- جيڪو ارڙهن سالن تائين ملي ٿو، ٻارن جي دوا درمل توڙي اسڪول فري آهي. اسڪول ۾ استعمال ٿيندڙ ڪتاب ڪاپيون ويندي اسڪول ۾ روزانو ٻه وقت ماني نيرن ۽ منجهند، حڪومت طرفان ملي ٿي ۽ مفت ۾ بس ۾ سواريءَ جون پاسون پڻ. اهڙي طرح رٽائرڊ ٿيڻ يا پوڙهو ٿيڻ تي وڌيڪ الائونس ملن ٿا. پئسي نه هجڻ جي حالت ۾، ويندي دفن ڪفن جو بندوبست به سرڪار ڪري ٿي. سو هن ملڪ لاءِ اهو چوڻ صحيح آهي ته هتي جي حڪومت پنهنجن ماڻهن جو ڄم کان موت تائين From Womb to Tomb خيال رکي ٿي.
پر جتي حڪومت ٻارن جو ايڏو خيال رکي ٿي اتي انهن جي مائٽن تي پڻ فرض عائد ڪري ٿي ته هو هنن جو خيال رکن. ائين نه ته ٻار لاءِ مليل الائونس به ماءُ پيءُ پاڻ اڏائي ٻار کي سٺو کائڻ پيئڻ کان پري رکن يا سندس رهائش ۽ ڪپڙي لٽي جو خيال نه رکن. ان معاملي ۾ هتي جي حڪومت ايترو سخت آهي، جو ڪو فون ڪري پوليس کي ٻڌائي ته سندس پاڙي وارو پنهنجي ڪنهن ٻار کي رنجائي ٿو، ايذاءُ پهچائي ٿو يا خوش نٿو رکي ته ان ٻار جي ماءُ کي يڪدم پوليس اچيو جهلي.
يورپ جي ٻين ملڪن وانگر، هتي سئيڊن ۾ پڻ ڇوڪرا ڇوڪريون پڙهن، گهمن ڦرن ۽ رانديون ڪن ٿا. دائود ٻڌايو ته سئيڊن جي تعليمي پاليسي موجب سئمنگ، پڪنڪ، ۽ جمناسٽڪ جهڙيون شيون پڻ کين گڏ ڪرڻيون پون ٿيون. پوءِ جڏهن ڪي مائٽ ٻارن کي منع ڪن ٿا ته ڪڇا پائي سئمنگ يا جمناسٽڪ نه ڪريو، ته ڪيترن جا ٻار ئي باغي ٿيو پون ته جڏهن اسڪول جون سڀ ڇوڪريون ائين ڪن ٿيون ۽ ڪيتريون اسلامي ملڪن، جهڙوڪ ترڪي، لبنان، موراڪو وغيره جون پڻ، ته پوءِ ڀلا اسان پاڪستاني ڇوڪرين کي ڇو جهل ڪئي وڃي ٿي. پر جي ڇوڪريون مائٽن جو چيو مڃي جمناسٽڪ وغيره نٿيون ڪن يا مائٽ کين زوريءَ گهر ۾ وهاريو ڇڏين ته اسڪول اٿارٽي طرفان مائٽن ڏي دڙڪي جو خط اچيو وڃي ته هو قوم جي مستقبل لاءِ مسئلا ڇو ٿا پئدا ڪن. ساڳي وقت حڪومت طرفان ڪو نفسياتي ماهر مقرر ڪيو وڃي ٿو ته اهڙن مائٽن جي دماغ جو جائزو ورتو وڃي ته چريا ته نه ٿي پيا آهن، جو هو پنهنجو ٻارن کي جمناسٽڪ ۽ سئمنگ جهڙين شين کان روڪين ٿا.“ پوءِ مائٽ ڪجهه ڪڇي نٿا سگهن. جيڪڏهن ڪو هن ملڪ جي پاليسي تي نقط چيني ڪري ٿو ته کيس چيو وڃي ٿو ته اهڙو آهين ته جنهن ملڪ کان آيو آهين اوڏانهن هليو وڃ، ڇو جو اسان ته توکي شروع ۾ به رهڻ نٿي ڏنو، پر تو جڏهن منٿون ميڙيون ڪيون ۽ ليلايو ته تنهنجي ملڪ ۾ ظلم آهن ۽ سئيڊن آزاد ملڪ آهي، مون کي وڻي ٿو آئون ان جو شهري ٿي رهندس، تڏهن اسان توکي سئيڊن ۾ رهڻ ڏنو. پوءِ مشرق جا ماڻهو اتي منجهيو پون.
دائود ٻڌايو، ”هنن جي حڪومت ۽ قاعدو قانون سخت آهي ۽ انهن جي قومي قانون موجب اسان ڌارين ملڪن جا، خاص ڪري ايشيا ۽ آفريڪا جا هتي رهيا پيا آهيون، پر هتي جي عام ماڻهوءَ کي اسان تي چڙ آهي، حڪومت جو تحفظ نه هجي يا غنڊه گردي وڌي وڃي ته اسان کي جيڪر ٽپڙ ٻڌرائين. هتي جو عوام اسان کي ته ڇا پر ڀر پاسي وارن يورپي ملڪن جي ماڻهن کي به پسند نٿو ڪري. چاهي ڪو پولنڊ جو هجي يا پورچوگال جو، اسپين جو هجي يا اٽلي انگلينڊ جو _ سڀ هنن لاءِ ڌاريان ۽ اڻ آريا آهن. سندن لاءِ سهڻا ۽ پيارا آهن ته اهي ڊئنمارڪ، ناروي ۽ فنلئينڊ (اسڪينڊينيوين ملڪن) جا آهن.
” سئيڊن ۾ رهندڙ اسان جي ملڪ جا ماڻهو غريب هوندا ته هتي جا انهن کي گهٽ سمجهندا ته مسڪين ملڪن جا آهيون. ڪو ڌنڌو ڌاڙي يا نوڪري پورهيو ڪرڻ بدران خيرات جي پئسي تي گذر ٿا ڪريون. ڀلي دڪان تي پئسا ڏئي فرنيچر وٺي آيا هجون ته به سمجهندا ته اسان ڪنٽينر (ڪچري جي ڍير) مان کڻي آيا آهيون. پر جي ڪو آفريڪن يا ايشائي سٺي نوڪريءَ ۾ هوندو يا واپار ڪري پئسو ڪمايو هوندائين، ته به ان کي شڪ جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو ته هن ضرور چرس وڪڻي يا ڪو ٻيو غلط ڌنڌو ڪري ان مان ايڏو سٺو گهر ۽ ڪار ورتي آهي.“
ارباب دائود کي هتي کڻي ڪا وڏي نوڪري ناهي ته به مهيني ۾ چاليهه هزار رپيا کن پگهار مليس ٿو جيڪو هتي جي حساب سان به سٺو آهي، سندس کاڌي پيتي ۽ رهائش تي گهڻو خرچ ناهي. هنن ملڪن ۾ وڏا خرچ انهن جا ٿين ٿا جيڪي شراب، سگريٽ، ناچ گهر ۽ ڪلبن جا چڪر هڻن ٿا. دائود انهن مڙني ڳالهين کان پري گوڏ ٻڌي مصلي تي هوندو آهي يا نيم ڪلاسيڪل راڳ ٻڌڻ ۽ پکين کي چوڳو ڏيڻ ۾ مشغول هوندو آهي. سندس مون کي اها ڳالهه بيحد وڻي ته ڪنهن سان گهڻو نه رکجي نه کٽ ڦٽ ٿئي. روح منجهندو اٿس ته وڌ ۾ وڌ سامهون وزير وٽ وڃي يا هڪ ٻن ٻين پراڻن دوستن وٽ. هونءَ دائود انهن مان آهي جنهن کي نه نوڪريءَ جي ضرورت آهي نه پئسي پگهار جي.
”امان به مونکي چوندي آهي ته ڪهڙي ضرورت آهي نوڪريءَ جي، پر آئون اهوئي سوچيندو آهيان ته: اسان جا وڏيرا، خان، چوڌري يورپ اچي پنهنجي هڙ حاصل سڀ لٽائي ڀينگ ڪيو وڃن. زمينون وڪڻي هتي گهمڻ ۽ شوق ڪرڻ اچن ٿا. آئون ته پاڻ نوڪري ڪري پئسو پنهنجي وطن کڻيو وڃان ٿو. ابي ڏاڏي جون زمينون ۽ دولت آهي ته اها به ڀلي پئي وڌي ويجهي. هڏن ۾ سگهه آهي ته ڇو نه حق حلال جي هتي به ڪمائي وٺان.“
دائود جو ننڍپڻ کان وٺي سئيڊن، فنلئنڊ، ناروي، جرمني جي پَٽن ۾ عمر گذري آهي، ته به هن کي هر وقت پنهنجي ڌرتيءَ لاءِ ڇڪ محسوس ٿئي ٿي.
”الطاف! پنهنجو ملڪ دنيا ۾ جيڪر الائي ڇا ٿي پوي، رڳو حڪومت جا والي ٿورو ٿورو سنڌ ۽ بلوچستان سان به انصاف ڪندا رهن ته ملڪ جا ماڻهو خوشحال ٿي وڃن. آئون دادو، لاڙڪاڻي، جيڪب آباد پاسي ڏي ويندو آهيان. سنڌ جي ڪيترن ننڍن ننڍن ڳوٺن جا به چڪر هنيا اٿم، پر يار هڪ ڳالهه آهي، سنڌ سان حڪومت کان به وڌيڪ بي انصافي اتي جو وڏيرو ۽ سياستدان ٿو ڪري. اسيمبلين ۾ عوام لاءِ حق ته سنڌ جو سياستدان ئي گهري سگهي ٿو، پر ان کي رڳو پنهنجي عياشيءَ جو اونو آهي، پنهنجي ڳوٺ، پنهنجي تر، پنهنجي ماڻهن جو ڪو الڪو نه اٿس.“ ۽ پوءِ ٿڌو ساهه کڻي چيائين: ”بس سائين آهي جتي ڪٿي حال هيڻو. الله ئي اسان جي ملڪ تي رحم ڪري. هنيئر ڳوٺ هوس ته ڀائوءَ اليڪٽرڪ جي بل جي سلسلي ۾ آفيس موڪليو. همراهه آفيسر اصل سنوت ئي نه پيو ڏئي. چيومانس ته هي ٽيهه هزار کن بل غير واجبي آهي، اسين نٿا سمجهون ته اسان ايڏي بجلي استعمال ڪريون ٿا. ڪنڌ ۾ ڄڻ ڪِلي لڳي رهيس. سڌي منهن ئي نه پيو ڳالهائي. پوءِ نيٺ سندس ڪلارڪ ڏي اشارو ڪري چيائين ته اهو تو کي سمجهائيندو.
ڪلارڪ مون کي ٻاهر وٺي آيو. راز واري نموني سان پنهنجي صاحب جي مرضي عيان ڪيائين ته صاحب جو خيال آهي ته جيڪڏهن آئون کين اٺ هزار رپيا رشوت ڏيان ته هو مون کي ٽن هزارن جو بل ٺاهي ڏيندا ۽ منهنجا اوڻهين هزار بچي ويندا. ادا الطاف! منهنجو ته مٿوئي چڪرائجي ويو. دل ۾ چيم: يا الله پاڪستان کي جي ائين هلايو ويو ته پوءِ ٻارهن ڪروڙ قوم جو ڇا مان پورائو ٿيندو!“
دائود کي چيم: ”اها منهنجي خوش نصيبي آهي جو مون کي گهر اهڙي هنڌ تي مسواڙ تي ملي ويو جتي تو جهڙا نيڪ ماڻهو رهن ٿا، هونءَ ڏسان پيو ته سئيڊن جا اصل باشندا اسان جهڙن ڌارين کي ڪٿ ۾ ئي ڪونه ٿا آڻين پر توکان مڙيئي ڪن هڻن ٿا.“
دائود کلندي وراڻيو: ”آئون هتي ٻاويهن سالن کان رهان پيو. هر لچي لوفر کان واقف آهيان. آئون سمجهه ته شريف داداگير آهيان. ڪنهن کي ڏنگو ٿيندو ڏسان ٿو ته هن کي يڪدم چيو ڏيان. گذريل مهيني سامهون واري فلئٽ ۾ رهندڙ همراهه زور زور سان ٽيپ رڪارڊر وڄائڻ، روز جو وهنوار ڪري ڇڏيو. آخر هڪ ڏينهن در کڙڪائي چيومانس ته : ”ڀائي هتي پاڙي ۾ ٻيا به رهن ٿا. ضروري ناهي ته هر هڪ کي تنهنجي پسند جا گانا وڻندا هجن ۽ دير تائين تو وانگر جاڳندا هجن. مهرباني ڪري پنهنجي ٻڌڻ جيترو آوزار رک ۽ اسان کي ڊسٽرب نه ڪر.
چوڻ لڳو: ”توکي خبر ناهي ته آئون سئيڊش آهيان؟“
چيومانس: ”هائو. مون کي خبر آهي ته تون سئيڊش آهين ۽ آئون پنهنجو ملڪ ڇڏي هتي رهڻ ان ڪري آيو آهيان ته تنهنجي سئيڊن ۾ قاعدو قانون آهي. نه فقط قاعدو قانون آهي پر ان تي سختيءَ سان عمل ٿئي ٿو ۽ جيڪڏهن تون پاڙي واري جو خيال ڪرڻ نه سکيو آهين، ته پوءِ اسان جي ملڪ جي جاهل ۽ تو جهڙي پڙهيل لکيل يورپيءَ ۾ ڪهڙو فرق آهي؟“
۽ پوءِ هو چپ ٿي ويو.
نواز شريف جي حڪومت ختم ٿيڻ ۽ ڪورٽ مان فيصلو ٿيڻ بعد وري وجود ۾ اچڻ دوران دائود پاڪستان ۾ هو. پڇيومانس ته پٺاڻ ٿي ڪري تنهنجيون همدريون ڪنهن سان هيون.
”نواز شريف سان“، دائود جواب ڏنو، ” هو کڻي پنجابي آهي پر هو پاڪستان جي غريب عوام لاءِ ڪجهه ڪري رهيو آهي، هيستائين ته ڪجهه نه ڪجهه ڪري رهيو آهي آئنده لاءِ به کيس الله ساڃهه ڏيندو. چوندا آهن ته مئجارٽي از اٿارٽي ۽ پاڪستان جي ميجارٽي غريب طبقو آهي، جيڪو نواز شريف کي چاهي ٿو. ولي خان کي به نواز شريف جي اها ڳالهه وڻي ٿي، ڪهڙو وزيراعظم ٿي گذريو آهي جنهن سنڌ جي دور دراز ڳوٺن ۾ وڃي سنڌي هارين ، پورهيتن ۽ غريبن جي ڪجهه مدد ڪئي هجي؟ ڪنهن سنڌي وزيراعظم به نه ڪئي هوندي. اها ٻي ڳالهه آهي ته سنڌ جو وڏيرو طبقو اندروني طرح منجهائس خوش ناهي. هينئر به لٿو ته سنڌ جا ڪيترا وڏيرا خوش ٿيا ۽ غريبن کي دڙڪا ڏيڻ لڳا ته اهي مليل زمينون ڏسنداسين ته ڪيئن ٿيون توهان کي ڦٻن.“
”مون به اخبارن يا پاڪستان کان ايندڙن واتان ٻڌو هو.“
”بس ادا، آهي ته بلوچستان جي به توهان جي سنڌ وانگر حالت خراب، پر توهان جا ڪي ڪي وڏيرا، پير، سردار ۽ سياستدان اهڙا آهن، جو کين جيڪر جلاب ڏجي. انهن پنهنجن ماڻهن کي فائدا ڏيڻ بدران نقصان ئي نقصان رسايا آهن، وڏيون دستاربنديون ڪرائي قبيلي جا سردار بڻجي، سمجهن ٿا ته ڄڻ الله تعاليٰ کين فقط عياشيءَ لاءِ پئدا ڪيو آهي ۽ غريب هاري کي غلاميءَ لاءِ. سندن گهوڙا به پتاشن ۾ مٺو ٿيل پاڻي ٿا پيئن ۽ غريب هاري ۽ پورهيت لاءِ اهو ئي واٽر ڪورس جو ميرو مِٽيءَ هاڻو پاڻي، جنهن ۾ ڍڳي ٻڪري به پئي وهنجي. هيءَ پهرين حڪومت آهي جيڪا ڳوٺن ۽ وستين ۾ پيئڻ لاءِ پاڻيءَ جو بندوبست ڪري رهي آهي. تعليم تي به زور ڏئي رهي آهي ته جيئن غريب توڙي امير پڙهي ۽ هنر سکي پنهنجن پيرن تي بيهي، پر اهي اهڙيون ڳالهيون آهن، جيڪي اسان جي وڏيري ۽ چوڌري طبقي کي نٿيون وڻن. ڳوٺ جا غريب پڙهي پيا يا هنر سکي آسودا ٿي پيا ته سندن گهر ٻانهپو ڪير ڪندو. مون کي اميد آهي ته هاڻ اهو دور جلد اچي ويندو جڏهن غريب ظالم وڏيرن سان ملڻ لاءِ جتيون گسائڻ بدران وڏيرا ساڻن ملڻ لاءِ Appointment وٺندا.“