راند کٽي نٿي سگهجي
ويجهڙائيءَ ۾ ’اماڪو ڪئڊيز‘ ۽ Exxon جهڙن جهازن جا ترن بدران پاسا ڦاٽي پيا ۽ منجهن موجود تيل وهي ويو. ان نه فقط سامونڊي ڪنارا خراب ڪيا پر سمنڊ ۾ رهندڙ مڇي ۽ ٻي سامونڊي مخلوق ماري ۽ کاري رکي. انهن ملڪن جا ماڻهو ۽ مهاڻا بيحال ۽ بي روزگار ٿي ويا. اهڙن حادثن کي ڌيان ۾ رکندي بين الاقوامي اداري IMO جي ميمبرن اهو فيصلو ڪيو آهي ته جهازن جا مالڪ هر نئين جهاز کي ٻٽا پاسا وجهرائيندو. ان قاعدي تي ڪيترن ملڪن _ خاص ڪري ايشيا ۽ آفريڪا جي غريب ملڪن رڙيون به ڪيون آهن ته لوهه اسٽيل بيحد مهانگو آهي. اڄ ڪلهه جهاز ٺهرائڻ هونئن ئي مهانگو آهي ۽ هاڻ ته ٻٽي تري ۽ ٻٽي پاسن (Double Hull) ڪري مالڪ تي وڏو بار پوندو ۽ ٿي سگهي ٿو ڪيترائي امير ماڻهو جهاز ٺهرائڻ ڇڏي ڏين. بهرحال يورپ آمريڪا ۽ جپان آسٽريليا جهڙن ملڪن، ان قانون تي صحيح ڪئي آهي ۽ هنن اعلان ڪيو آهي ته اسان جا جهاز ٻٽي پاسي ۽ ٻٽي تري وارا هوندا ۽ اسان پنهنجي بندرگاهن ۾ ٻين ملڪن جا به اهڙا ئي جهاز اچڻ ڏينداسين.
اها ڳالهه ٻڌي اسان جو يمن ملڪ جو محمد مبارڪ پهرين چپن ۾ ڀڻڪيو ۽ پوءِ وڏي واڪي هن برٽش پروفيسر کي چيو:
”ڪيڏو انڌير آهي، اسان جهڙن غريب ملڪن لاءِ! هاڻ مس مس وڃي اسان جي ملڪن هوش سنڀاليو آهي. مس مس اسان جا ماڻهو Trained ٿي جهاز هلائڻ جهڙا ٿيا آهن. مس مس هِتان هُتان پئسا هٿ ڪري جهڙا تهڙا جهاز ورتا اٿن. هنن کي پير ڄمائڻ لاءِ موقعا ڏيڻ بدران توهان هر روز نون قاعدن ذريعي مٿن اهڙيون سختيون مڙهيو ٿا، جو هنن لاءِ جياپو ڏکيو ٿيو پوي. ظاهر آهي جيڪو ماڻهو Ordinary جهاز به قرض کڻي ٿو وٺي ته ان پٺيان مزيد ڪروڙها خرچ ڪري جهازن ۾ ايڏيون تبديليون ڪيئن ٿو آڻي سگهي؟ ۽ جيڪڏهن آڻيندو ته سامان ڍوئڻ جو اگهه وڌائيندو ۽ اهو بار ڦري گري وري عوام تي ايندو.“
هي ائين آهي ته هڪ امير ماڻهو پنهنجي ڪار کي ٽيڪسي ڪري پيو هلائي. هاڻ جڏهن ان جي مقابلي ۾ هڪ غريب ماڻهوءَ اوڌر سوڌر ذريعي ڪار ورتي آهي ته مٿيون امير ماڻهو، جيڪو ڏاڍو مڙس پڻ آهي، يڪدم پنهنجي ڪار کي پيلو رنگ ڪرائي چوي ته ڪار کي ٽئڪسي طور اهو هلائيندو، جنهن جي ڪار جو رنگ پيلو آهي. ان تي غريب هتان هتان پٽي سٽي پئسو هٿ ٿو ڪري ته امير ماڻهو ان کان اڳ يونيفارم ٺهرائي چوي: ”ٽئڪسيءَ جو نه فقط رنگ پيلو هجي پر هلائيندڙ ڊرائيور کي يونيفارم به پائڻ کپي.“ ۽ پوءِ غريب ماڻهو يونيفارم تي به خرچ ڪري، هاڻ ڪار ڪڍي اچي ٿو ته پوليس کيس جهلي چوي: ”نئين قاعدي موجب ٽيڪسي طور ڪار فقط ڊاٽسن هلائي سگهجي ٿي. تو وٽ ته سوزوڪي آهي جيڪا ننڍي آهي ۽ ننڍي ڪار ۾ حادثي جو وڏو خطرو آهي. ان ڪري پنهنجي ڪار کي ٽيڪسي ڪري هلائڻ بدران چپڙي ڪري وڃي گهر ننڊ ڪر، يا اها وڪڻي ڊاٽسن وٺ.“
مبارڪ جي چڙ کي پروفيسر الڊرٽن به محسوس ڪيو، بلڪه حقيقت مڃيو. هونءَ به يونيورسٽي جو هي پروفيسر انگلينڊ يا يورپ کي هر ڳالهه ۾ مٿانهون ڏيکارڻ بدران اسان جهڙن ترقي پذير ملڪن جو ئي پاسو کڻندو آهي ۽ هينئر به مبارڪ جي ڳالهه جي تائيد ڪندي چيو:
”Shipping“ جا قانون يورپين ٺاهيا آهن. ڪي اهڙا قانون آهن جن تي فقط يورپ جا امير مالڪ ئي هلي سگهن ٿا ۽ ڪي قانون وري اهڙا آهن جو بنهه سمجهه کان ٻاهر آهن ۽ Clear نه هجڻ ڪري ٻيو ڪو ڌاريو ايشين يا آفريڪن راند کٽيو نٿو سگهي.