ٻار نه ٿيو بَسِ – لاريءَ جي ٽڪيٽ ٿي
مطلب اهو ته ٻار جي ذري گهٽ سڄي ذميواري سرڪار تي آهي ۽ جنهن کي جيترا گهڻا ٻار انهن کي اوترو ئي گهڻو پئسو ملي ٿو. اها ٻي ڳالهه آهي ته سئيڊن جا ماڻهو ٻار گهٽ، ڪتا گهڻا پالين ٿا. وڌ ۾ وڌ هڪ ٻار هوندن يا وڏو ڇيهه ته ٻه ٻار، پر گذريل ڏهن پنڌرهن سالن ۾ جيڪي ايشيا ۽ آفريڪا جي ملڪن جا پناهگير هتي اچي رهيا آهن، انهن جو لڳي ٿو ته وڏو مشغلو ۽ ڌنڌو ٻار ڄڻڻ آهي. ڪا نوڪري يا پورهئي مزوريءَ لاءِ ڪوشش ڪن يا نه، پر هڪ ٻئي ٻار ڄڻڻ جي ڪوشش ڪن ٿا. هتي رهندڙ هڪ عراقي اميگرنٽ عرب کلندي چيو: ”نوڪريءَ لاءِ ڇو ڪوشش ڪيان، جڏهن مون کي بيروگاريءَ جو ڀتو سرڪار طرفان ٽي چار هزار ڪرونا گهر ويٺي مليو وڃي. نوڪريءَ ۾ وڌ ۾ وڌ مون جهڙي اڻ پڙهيل کي پنج هزار کن ڪرونا ملندا، سو هزار ڏيڍ مٿي حاصل ڪرڻ لاءِ روز جو آرام ڇو ڦٽايان. چار ٻار ڄڻي ڇڏيا اٿم، جن جو ايترو مليو وڃي جو چڱي خاصي بچت ٿيو وڃيم.“
ان کان علاوه مٿين ساڳي همراهه هڪ ٻئي موقعي تي اهو به ٻڌايو هو ته هو ۽ سندس زال سال ۾ ٻه يا ٽي چڪر پولنڊ، هنگري ۽ ترڪيءَ جا هڻي اتان لڪ چوريءَ Smuggling ذريعي اهڙيون شيون هتي وٺي اچي وڪڻندا آهن، جن مان وڌيڪ فائدو ٿئي. ان فائدي تي ٽئڪس جي به چوري ڪن. هتي جي بس جو ڀاڙو ٻارهن ڪرونا- پنجاهه رپيا کن آهن، پر جي ماءُ يا پيءُ گاڏي ۾ وهندڙ ٻار سان گڏ آهي ته سندس ٽڪيٽ معاف. ٻار جي ته اڳهين معاف آهي. انهن سهوليتن مان ڪيترا ناجائز فائدو به وٺن ٿا، خاص ڪري ڌارين ملڪن کان آيل اسان جا ايشيائي، عرب، آمريڪي ۽ لاطيني آمريڪي ماڻهو. ماءُ ٻار کي گاڏي ۾ کڻي هِتان هُتان بس ۾ چڪر هڻي گهر موٽندي ته وري ٻار جو پيءُ گاڏي ۾ هٿ وجهندو. پوءِ ڪڏهن دوستن يارن سان ملڻ لاءِ نڪرندو ته ڪڏهن مارڪيٽ مان ڀاڄي ڀتي وٺڻ لاءِ، بهانو ٿيو ٻار کي گهمائڻ جو! يعني ٻار ۽ سندس گاڏو نه ٿيو پر ماءُ پيءُ لاءِ بس ۾ سفر ڪرڻ جي پاس (ٽڪيٽ) ٿي.
ڪيترن جا ٻار ته گاڏي ۾ وهڻ واري عمر کان به مٿي چڙهيو وڃن ته به سندن مائرون کين گاڏي ۾ گُچي سُچي گاڏي سوڌيون بس ۾ چڙهنديون ۽ بس ۾ اڳهين ويٺلن مان ڪنهن کي هيٺ لهي کين گاڏو مٿي ڪرائڻ ۾ مدد ڪرڻي پوندي آهي. ڪن عراقين، فلسطينين، صومالين ۽ لبنانين ايڏا ته وڏا گاڏا کڻي ورتا آهن جو گاڏي کي ڏسي بس ۾ ويٺل مسافرن جو اڌ ساهه هليو وڃي. وڏا گاڏا رکڻ جو وڏو سبب انهن ۾ ڀاڄي ۽ ٻيو سامان ڍوئڻ آهي. سيءَ ۾ پٽاٽن، بصرن ۽ اٽي جون ڳريون ٿيلهيون ڍوئڻ ۾ آڱريون شل ٿيو وڃن پر هي ٻار جي بهاني سامان گاڏي ۾ رکي گاڏا بَس ۾ چڙهائيندا ۽ لهرائيندا وتن.
هر بس ۾ ٽن يا وڌ ۾ وڌ چئن گاڏن جي جاءِ ٿئي ٿي، پوءِ هر بس اسٽاپ تي آفريڪي شيدياڻين، عربياڻين ۽ ڪُرد ايراني عورتن جو، ٻار جو گاڏو اڳواٽ چاڙهڻ تي ضد هوندو آهي ۽ اسان جهڙا نوان آيل ههڙي پاري جهڙي سيءَ ۾ (جتي هتي جون سئيڊ عورتون به پنهنجي ٻار کي هرو ڀرو نٿيون ڪڍن) اتي قذافي، صادام، خميني، نوريگا، افغان، پاڪستان حڪومت ۽ ٻين سچ مچ يا خيالي آفتن کي ڀڄي هتي پناهه وٺندڙ عراقي، ڪرد، ايراني، پانامن، احمدي، صومالي ۽ ٻين ايشيائي آفريڪي عورتن کي، پنهنجن ننڍڙن ٻارن کي، شهر جا چڪر ڏياريندو ڏسي تعجب لڳندو آهي.
پر پوءِ اهو سلسلو اسانجي هوندي ئي غائب ٿيندي ڏٺوسين. اوچتوئي اوچتو ڌيان ۾ آيو ته ڪجهه ڏينهن کان شهر ۾ گاڏا ۽ انهن کي هلائيندڙ ڊيل جيان هلندڙ مائرون نظر ئي نٿيون اچن. بس ۾ چڙهجي ٿو ته وري پنهنجي اسٽاپ تي لهڻ لاءِ اٿجي ٿو. هونءَ جو هر اسٽاپ تي لهي گاڏي وارين جي مدد ڪبي هئي، اُهي ڪيڏانهن غائب ٿي ويون! (سئيڊش زبان ته اسان کي اچي ڪونه جو اخبار پڙهي شهر ۾ ايندڙ تبديلين جي اڳواٽ ڄاڻ وٺون.) پوءِ هڪ هتي جي همراهه ٻڌايو ته حڪومت اهو فيصلو ڪيو آهي ته ٻار جي ٽڪيٽ نه وٺبي پر ان کي کڻي هلڻ واري ماءُ/ پيءُ کي سندن ٽڪيٽ ڏيڻي پوندي. ان بعد هاڻ سڀ سڌا ٿي ٻار گهر ۾ رکي پوءِ نڪرن ٿا، سو به جڏهن ضروري ڪم ٿئي ٿو تڏهن نڪرن ٿا. اهو قدم حڪومت کي مجبورن ان ڪري کڻڻو پيو جو ٻار جي ان سهولت جي نالي ۾ ٻار جي صحت خراب ٿي رهي هئي. ماءُ پيءُ ٽڪيٽ بچائڻ لاءِ ٻار کي گاڏي ۾ کڻي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ههڙي ولهه جهڙي ٿڌ ۽ برف باري ۾ رلائڻ ڪري ڪيترن معصوم ٻارن کي نمونيا جهڙيون بيماريون ٿي پيون، جن تي وري سرڪار کي خرچ ڪرڻو پوي ٿو. ان کان علاوه بس جي هر اسٽاپ تي گاڏن لهڻ چڙهڻ ڪري ڊرائيور کي ذري ذري بس روڪڻي پئي ٿي ۽ بس ۾ به گاڏن وارن جو پاڻ ۾ جهيڙو جهٽو ٿيڻ ڪري ڊرائيور به ڊسٽرب ٿيو ٿي. بقول هتي جي هڪ رهندڙ ايشيائي پناهگير جي: ”سئيڊن جي حڪومت طرفان ڏنل هن قسم جي سهولتن جي اسان ڌاريان ستياناس ڪريو ڇڏيون.“
واقعي هڪ اهو به سبب آهي جو هتي جا سئيڊ ماڻهو ڌارين ماڻهن کي هاڻ نفرت جي نگاهه سان ڏسن ٿا، نه ته اڄ کان ويهه ٽيهه سال اڳ اهي ئي سئيڊ ماڻهو ڏکويل ملڪن کان آيل ڏتڙيل ڌارين کي جيءَ ۾ جايون ڏيندا هئا.