غلام رباني آگرو (صفحن ۾ منظر)
علم حاصل ڪرڻ لاءِ درپيش انھن سڀني مسئلن کان پوءِ بہ مون وٽ پنھنجي ذاتي لائبرريءَ ۾ چڱن چوکن ڪتابن جو تعداد موجود آهي ۽ ڪافي دوست حوالي لاءِ گهربل ڪتاب منھنجي لائبرريءَ مان حاصل ڪندا آهن، جيڪي آئون کين ڏيڻ ۾ سرهائي محسوس ڪندو آهيان.
آئون انھيءَ راءِ جو آهيان تہ علم کي وڌ کان وڌ علم دوستن تائين پھچائڻ گهرجي. ان جي باوجود بہ آءٌ سمجهان ٿو تہ مون تہ علم جو اڃا اڀياس ڪيو ئي ڪونھي، پر پوءِ بہ پنھنجي مطالعي کي پنھنجي اندر جي نقاد آڏو رکندي، آئون ائين چئي سگهان ٿو تہ اڄ ڪلھہ جي “انيڪ نالي وارن نالن” کان مڙئي ڪجهہ وڌيڪ لاڀ حاصل ڪري سگهيو آهيان. شايد اهو ئي سبب آهي جو مون کي تمام گهٽ ليکڪن جون لکڻيون متاثر ڪري سگهيون آهن. يا انھن لکڻين لاءِ ائين چئي سگهان ٿو تہ انھن سنڌي ادب کي زرخيز ڪندي، پنھنجن پڙهندڙن جي ذهني تربيت ڪئي آهي.، باقي ڪجهہ ليکڪن جون لکڻيون يا تہ منھنجي معيار کان مٿانھيون آهن! يا تہ وري منھنجو معيار انھن کان مٿانھون آهي! سو ڪوشش ڪري آئون ان ڪتاب جو مطالعو ڪندو آهيان، جنھن مان مون کي اميد هجي تہ پڙهڻ کان پوءِ منھنجي شعوري سگهہ ۾ اضافو ٿيندو.
تازو مون برادرم الطاف حسين آگري کان غلام رباني آگري صاحب جو لکيل ڪتاب “جھڙا گل گلاب جا” پڙهڻ لاءِ ورتو، ڪتاب ملڻ وقت مان نوجوان شاعرہ ارم محبوب، احمد سولنگي، منظور سولنگي، آسي زميني، مصطفيٰ نانگراج، علي اظھار سومري ۽ اختر رند جي شاعريءَ تي اڀياس لکي رهيو هوس، اڀياس لکڻ کان فارغ ٿيندي ئي مون مٿي ذڪر ڪيل ڪتاب ٻن ڏينھن ۾ پڙهي پورو ڪيو، اتي اها ڳالھہ ياد رکڻ گهرجي تہ ڪتاب 688 صفحن تي پکڙيل آهي ۽ اها ليکڪ جي خوبي آهي، جنھن ڪتاب مڪمل ٿيڻ تائين پڙهڻ لاءِ مون کي اتساهيو.
مقدمي پڙهڻ کان پوءِ خواهش ٿي تہ اهو ڪتاب خريد ڪري لائبرريءَ ۾ رکجي. پر، ڪتاب جي ملھہ پڙهڻ کان پوءِ اها خواهش مڪمل ٿيڻ کان اڳ ختم ٿي وئي.
ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي خاڪا لکيل آهن، جن ۾ علامہ آءِ آءِ قاضي، عبداللطيف آگرو، ڊاڪٽر عمر بن محمد دائود پوٽو، پير حسام الدين راشدي، سيد ميران محمد شاھہ، عثمان علي انصاري، شيخ عبدالمجيد سنڌي، غني خان، مولانا غلام مصطفيٰ قاسمي، محمد ابراهيم جويو، مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ، سيد غلام مصطفيٰ شاھہ، مولانا غلام محمد گرامي، مولانا عبدالواحد سنڌي، ٻيڙو فقير ڪنڀر، رشيد ڀٽي، صديق سالڪ، ايڇ ٽي ليمبرڪ ۽ ٻيا شامل آهن. ليکڪ جيئن انھن شخصيتن کي ڏٺو، ٻڌو ۽ پڙهيو آهي، انھن تي هن پنھنجي پوري علمي قابليت ۽ فني سگهہ سان خاڪا لکيا آهن.
رباني صاحب جي لکڻيءَ جي اها خصوصيت رهي آهي جو هو جيڏيءَ مھل مولانا عبالواحد سنڌيءَ جي سنڌالاجيءَ ۾ ڪيل آخري تقرير جو عڪس چٽي ٿو تہ اکين ۾ پاڻي تري اچي ٿو ۽ وري جيڏي مھل رشيد ڀٽيءَ سان ڪيل کل ڀوڳ جو ذڪر ڪري ٿو تہ پڙهندڙ پنھنجي منھن مسڪرائڻ لڳي ٿو.
اهو لکڻ جو فن ۽ ليکڪ جي قابليت آهي، جو پڙهندڙ سندس لکڻي پڙهڻ وقت ائين ٿو محسوس ڪري تہ هو اکر نہ پڙهي رهيو آهي پر سندس آڏو ڪتاب جي صفحن ۾ اهي منظر ڏسي رهيو آهي.
ڪتاب ۾ جن شخصيتن تي خاڪا لکيا ويا آهن، انھن جي پڙهڻ کان پوءِ انھن شخصيتن، ساڻن ڳانڍاپيل واقعن ۽ ان دور جي تاريخي پسمنظر جي چڱي ريت پروڙ پوي ٿي، پر اصل ۾ ڪتاب جو “مقدمو” وڏي علمي حيثيت رکي ٿو. جنھن ۾ محترم ليکڪ مختلف تاريخي واقعن، حوالن ۽ مشاهدن جي صورت ۾ لاڀ حاصل ڪرڻ جھڙو بحث ڪيو آهي.
سنڌي ٻوليءَ ۾ شخصيتن تي لکيل ڪتاب ڪي گهڻا نہ آهن : سائين جي ايم سيد جو ڪتاب “جنب گذاريم جن سين”، عبدالقادر جوڻيجو جو ڪتاب “شڪليون”، طارق اشرف جو ڪتاب “جيل گهاريم جن سين” يا هڪ اڌ ٻيو ڪتاب آهي، جيڪي سنڌي ادب ۾ شخصيتن تي لکيل خاڪن تي مشتمل آهن.
آءٌ سمجهان ٿو تہ جيڪڏهن سنڌي ادب ۾ شخصيتن تي خاڪا لکيا وڃن تہ هڪ طرف ان شخصيت جي گڻن ۽ اوگڻن جي ڇنڊڇاڻ ڪري سگهبي تہ ٻئي طرف اسان کي هڪ جيئري جاڳندي تاريخ ملي پوندي ۽ ان سلسلي ۾ اسان جي اڄ جي ٽھيءَ کي آڏو اچڻ گهرجي. ان طرف خصوصي طور تي تاج جويو، انعام شيخ، نصير مرزا ۽ طارق عالم کي توجھہ ڏيڻ گهرجي، جن جا مختلف شخصيتن تي جاندار خاڪا پڻ لکيل آهن.
(نامور ليکڪ غلام رباني آگرو جي ڪتاب جي اڀياس تي ڇپيل ڪتاب “سڏ پڙاڏو” شاھہ عبداللطيف سنڌي ادبي سوسائٽي ڪراچي)