غلام حسين رنگريز (اڱڻ اسان جي گُل ٽڙيو)
“وري ڪا موٽي بھار ايندي،
اڱڻ اسان جي گلاب ٽڙندا،”
ڪئين سال پھريائين مون يانگ مو جو لکيل هڪ چيني ناول پڙهيو هيو، اهو ناول چين جي اوڀر واري علائقي تي جاپانين جي قبضي خلاف چيني قوم جي مزاحمتي جنگ جي پسمنظر ۾ لکيل آهي. ان ناول ۾ هڪ يونيورسٽيءَ جي پروفيسر وانگ هونگ جو ڪردار 1921ع کان 1925ع تائين چيني قوم جي ان مزاحمتي جنگ واري ان دور ۾ جدوجھد ڪندڙ مڙنئي ڪارڪنن لاءِ مزاحمت جو سبب بڻيل آهي. مون جڏهن اهو ناول پڙهي پورو ڪيو هيو تہ مشھور فلسطيني شاعر سميع القاسم جو هي نظم منھنجي ذهن تي وڄ جيان اڀري آيو هيو، جنھن ۾ هن لکيو آهي تہ:
“او منھنجي ڌرتيءَ جا دشمنو وڃو،
وڃي منھنجي ڌرتيءَ جو آخري چپو ڦٻايو،”
منھنجي نوجوانن کي جيل جي اونداهين ڪوٺين ۾ قابو ڪيو،
منھنجي ساري ميراث لٽيو،
منھنجا ڪتاب، منھنجا شعر ساڙي رک ڪري ڇڏيو،
پنھنجي ڪتن کي منھنجي ٿانون ۾ کارايو،
وڃو ڀلي وڃي منھنجي ڳوٺن جي گهرن مٿان،
ظلم ۽ ڏاڍ جو ڄار وڇايو،
او انسانيت جا دشمنو،
آئون هزارن سورن سھڻ کان پوءِ بہ اوهان سان ٺاھہ نہ ڪندس،
اوهان جي آڻ نہ مڃيندس.
۽ آخري پساهن تائين ڌرتيءَ جي دشمنن سان وڙهندو رهندس.
۽ انھن ئي ڏينھن ۾ منھنجي وطن جي هڪڙي ننڍڙي ڳوٺڙي لاکاٽ تي بارود جي بوءِ جا مينھن وسايا ويا، انھي بوءِ وسائيندڙ انسان جيڪو انسان نہ رهيو هيو، ۽ پنھنجي هٿ گرنيٽ سان انسانن کي قتل ڪندو رهيو. سڄي دنيا جي وات تي چپ جو تالو لڳل هيو، ان وقت اڪارڊ گاڏين ۾ ٽِيروز پرفيوم هڻي گهمندڙ دانشور پنھنجي ڪمرن جي ايئر ڪنڊيشن جي ٿڌي هير ۾ ستل هيا پر رات جي تاريڪيءَ ۾ لالٽين جي ڌيمي روشنيءَ ۾ سمھيل منھنجو همعصر منظور سولنگي ڇرڪ ڀري ننڊ مان اٿي پيو ۽ مَنھن ڇَپرن لوڙهن، گهر گهر ۾ گوليون، “جھڙو لافاني نظم تخليق ڪري منھنجي ٽھيءَ جي پراعتماد، پراميد، اهلِ دل ۽ اهلِ فڪر هئڻ جو ثبوت پيش ڪيو. منھنجي ٽھي، جنھن سچ سان لائون لھي، تاريخ جي تسلسل کي ڳنڍيو آهي، فردوسيءَ کان وٺي حسن درس تائين، ميران ٻائيءَ کان وٺي ميران تائين ڊگهي تاريخ جو سفر طئہ ڪيو آهي، تاريخ جي هن دور جي انھن ڏينھن ۾ هڪ ڏينھن منھنجي آفيس جي ڪمري ۾ مدد علي سنڌيءَ سان گڏجي هڪ شخص آيو، جنھن جي اکين مان ان دک جو اولڙو ليئاٽيون پائي رهيو هيو، جنھن جي پيشانيءَ تي ان دک، درد ۽ پيڙاءَ جا نقش چٽيل هيا،جنھن جي دل ۽ دماغ تي ان پيڙاءَ جا گهاوَ پڌرا هيا، هن جي هلڻيءَ مان ائين لڳي رهيو هو ڄڻ هو پيرين پنڌ ڪنڊن جو سفر طئہ ڪري کن پل لاءِ ٿَڪ لاهڻ آيو هجي، ان ويل هو يانگ مو جي ناول جي ڪردار پروفيسر وانگ هونگ جھڙو سڀاويڪ ۽ سميع القاسم جي نظم جو رفليڪشن لڳي رهيو هيو. شايد ان ويل خيالن ئي خيالن ۾ هو، پنھنجو هي لافاني نظم سوچي رهيو هيو:
“تاريخ جي تاريڪين تي شبِ خون، منھنجو قلم،
روزِ ازل کان توڙ تائين، جِهل ۽ هر جبر جو مخالف،
جنگ جي ميدان ۾، هر مورچي ۽ محاذ تي،
منھنجو قلم، منھنجو قلم،
هو جو ڪڪوريل ڪنڌ آهي، سوئي پنھنجو پنڌ آهي،
سگهہ جي ساري سگهين۽.......،
ڏاڍ کي ڏاري سگهين، پيرا کڻي اچجانءِ هليو.
..... ۽ اهو هو لاڙ جي زرخيز مٽيءَ مان جنم وٺندڙ غلام حسين رنگريز.”
(غلام حسين رنگريز سان ملھايل شام ۾ پڙهيل مقالو، 25 جولاءِ 1991ع روزاني عبرت حيدرآباد)