هن وٽ اظھار جو ذريعو فقط ادب آهي (اِرم محبوب)
هي نوجوان ڪير آهي؟ ۽ سندس هن دنيا ۾ ڪھڙي حيثيت آهي؟ اهي سوال منھنجي ذهن ۾ اڀرندا رهيا، جيسيتائين آءٌ زوار نقويءَ سان آشنا نہ ٿي هئس، مون کي ڪو بہ رسالو يا اخبار ڪو نہ ٿي سجهيو، جنھن ۾ هن جو نالو ڪنھن ڪھاڻي، ڪالم، مضمون يا شعر جي حوالي سان شايع نہ ٿيو هجي، هن کي صحيح معنيٰ ۾ ڇا سڏڻ گهرجي، هڪ سٺو ڪالم نگار، عمدو شاعر، بھترين ڪھاڻيڪار؟ اهي سوال جوابن لاءِ منھنجي ذهن ۾ هرندا رهيا، جڏهن سندس گهڻ رخو قلمي پورهيو منھنجي نظر مان گذريو تہ مون کي اهو احساس ٿيو تہ هو ادب جي مختلف صنفن ۾ اعليٰ مھارت رکي ٿو، ان ڪري آءٌ هن کي هر فن موليٰ چوان ٿي. زوار نقويءَ جو ڳاڻيٽو انھن خوش نصيب انسانن ۾ ٿئي ٿو، جيڪي ذهين ۽ باصلاحيت هوندا آهن ۽ انھيءَ ڪري هو پنھنجي سڀني ذميوارين سان انصاف ڪري سگهيو آهي.
زوار نقويءَ جي لکڻين ۾ گھرائي ۽ سنجيدگي نمايان نظر اچي ٿي، هو گذريل پندرهن ورهين کان لکي رهيو آهي ۽ هن پنھنجي لکڻين جي ذريعي اهو ثابت ڪري ڏيکاريو آهي تہ انسان جي مسئلن تي چٽائيءَ سان لکي سگهي ٿو ۽ انھيءَ ڪري هن جي پڙهندڙن پاران هن کي زبردست موٽ ملندي رهي آهي.
زوار نقويءَ جو نالو نئين ٽھيءَ جي ليکڪن ۽ شاعرن ۾ سرواڻ جي حيثيت سان لکيو ۽ ورتو وڃي ٿو. هن نوجوانيءَ جي عمر ۾ ئي ڪئين لاها ۽ چاڙها ڏٺا آهن پر ستاري جي لحاظ کان جدي هئڻ جي ناتي هو ڪڏهن بہ مايوس ۽ نااميد نہ ٿيو آهي پر هر ڀيري هڪ نئين اميد ۽ آس سان اڳتي وڌيو آهي. هو هڪ عملي انسان آهي، ادب هن جي زندگي آهي. آءٌ هن کي هڪ سٺو انسان ۽ اعليٰ آدرش رکندڙ فرد سمجهان ٿي. هن جون ادب لاءِ ڪيل خدمتون هن ريت آهن. هو روزاني مھراڻ حيدرآباد ۾ سب ايڊيٽر، روزاني آفتاب ۾ ڪالم نويس، روزاني عبرت ۾ ڪالم نويس ۽ انچارج ادبي صفحو، روزاني سنڌ ٽائمس حيدرآباد ۾ سب ايڊيٽر، روزاني سرواڻ حيدرآباد ۾ ڪالم نويس، روزاني هلال پاڪستان ڪراچيءَ ۾ ڪالم نويس، ماهوار نئين زندگي حيدرآباد جو ايڊيٽر ۽ هفتيوار پنجتني حيدرآباد جو بہ اعزازي ايڊيٽر رهي چڪو آهي، هن حيدرآباد ۾ هڪ اسٽيج ڊرامو پروڊيوس ڪيو ۽ ڪيترن ئي ڊرامن ۾ اداڪاري ڪئي، هن جا ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان ڪيترائي ڀيرا شعر ۽ مضمون پيش ڪيا ويا، هو سنڌي ادبي سنگت حيدرآباد جو سيڪريٽري، سنڌي ادبي فورم جو سيڪريٽري جنرل ۽ سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن حيدرآباد جو پريس سيڪريٽري رهي چڪو آهي، هن جا ڪيترائي مضمون، ڪھاڻيون ۽ شعر مختلف اخبارن ۽ رسالن ۾ شايع ٿيندا رهيا آهن. هو ڪيترن ئي رسالن کي پڻ ترتيب ڏئي چڪو آهي، ساڻس ڪيل ڳالھہ بولھہ هتي پيش ڪجي ٿي:
ارم : اوهان پنھنجي زندگيءَ متعلق اسان کي آگاھہ ڪيو؟
زوار: آءٌ پندرهين جنوري اوڻيھہ سئو ٻاهٺ عيسوي (15 جنوري 1962ع) تي حيدرآباد جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ٽنڊو جھانيان ۾ جنميس، جدي منھنجو ستارو آهي، مون ايم اي، ايل ايل بيءَ تائين تعليم حاصل ڪئي آهي ۽ گذريل پندرنھن ورهين کان ادب جي مختلف صنفن ۾ لکي رهيو آهيان.
ارم: اوهان جو ادب ڏانھن لاڙو ڪيئن ٿيو؟
زوار: منھنجي نظر ۾ لکڻ جا ڪيترائي عوامل ٿي سگهن ٿا پر منھنجي ليکڪ هجڻ ۾ منھنجو اندر جو احساسپڻو شامل آهي، مان مڃان ٿو تہ مون وٽ لکڻ کان سواءِ اظھار جي ذريعي لاءِ ٻيو پليٽ فارم ناهي، جتان آئون پنھنجي احساسن ۽ جذبن جو اظھار ڪري سگهان. جڏهن آئون اڄ جي انسان جا ڏک، درد، پيڙائون ۽ لڙڪ ڏسان ٿو تہ منھنجو من گهايل ٿي پوي ٿو ۽ مون کي مجبور ڪري ٿو تہ آئون سندن ڏکن، دردن ۽ پيڙائن تي قلم کڻان.
ارم: اوهان هن وقت تائين ڪيتراڪتاب لکيا آهن؟
زوار: مون هن وقت تائين چار ڪتاب لکيا آهن، جن ۾ “زندگي او زندگي”، ڪھاڻين جو مجموعو، “چراغ شام” ۽ “پل اَپل”شاعريءَ جا مجموعا ۽ “رات رني ڪوٽ ۾” مختصر ناوليٽ شامل آهن.
ارم: اوهان صحافت ۽ ادب جي مختلف صنفن ۾ لکيو آهي، جھڙوڪ: ڪھاڻيون، شعر، مضمون، ڪالم نويسي، مقالا ۽ ڊراما، اوهان کي انھن صنفن مان ڪھڙي صنف وڌيڪ پسند آهي ؟
زوار: ڪالم نگاري منھنجي پسند جي صنف آهي، ڇاڪاڻ جو هڪ ئي وقت منھنجي ذهن ۾ خيال ايترا تہ گهرا ۽ گهڻا اڀرندا آهن، جن کي آءٌ ٻين صنفن ۾ تڪڙو ۽ تکو لکي نہ سگهندو آهيان، ان کان سواءِ تازن پيدا ٿيل واقعن تي پڻ پنھنجي خيال مطابق ڪالم جي ذريعي وڌيڪ سگهاري انداز ۾ لکي سگهجي ٿو ۽ ان ئي ڪري ڪالم منھنجي پسند جي صنف آهي، جنھن ۾ آئون پنھنجي احساسن ۽ جذبن جو اظھار سگهاري نموني ڪري سگهندو آهيان.
ارم : اوهان ڪھڙي قسم جي شاعري ڪرڻ پسند ڪندا آهيو؟
زوار: اسان پنھنجي شعور جي اکين سان هرروز زندگيءَ جا نوان رنگ ۽ روپ ڏسندا آهيون ۽ اهي اسان جي دل ۽ دماغ تي پنھنجو ڀرپور اثر ڇڏيندا آهن ۽ پوءِ انھن اثرن کي هر انسان پنھنجي اثرن جي ذريعي بيان ڪندو آهي، آئون دل ۽ دماغ تي بي انتھا اثر ڇڏيندڙ زندگيءَ جي حقيقتن ۽ تلخ تجربن تي لکندو آهيان ۽ منھنجي ھميشہ اها ڪوشش رهي آهي تہ آئون زندگيءَ جي مختلف پھلوئن تي ڀرپور انداز سان لکي سگهان ٿو پر منھنجي شاعريءَ جو اڪثر محور محبت ۽ امن هوندو آهي ۽ آئون سمجهان ٿو تہ اها هر انسان جي اولين گهرج آهي.
ارم: اوهان شاعريءَ کي لفظن ۾ بيان ڪري ٻڌايو، شاعري ڇا آهي؟
زوار: منھنجي خيال مطابق شاعري سچن جذبن ۾ خيالن جي مترنم احساس جو نالو آهي، جنھن ذريعي شاعر جي سچن حقيقي جذبن، احساسن، خوابن، خيالن ۽ آدرشن جي حقيقي ۽ چٽي تصوير ڏسي سگهجي ٿي.
ارم: اوهان هن وقت تخليق ٿيندڙ سنڌي ادب کان مطمئن آهيو؟
زوار: ها اڄ جي دور ۾ تخليق ٿيندڙ سنڌي ادب کان آئون مطمئن آهيان ۽ آئون سمجهان ٿو تہ اسان خوشنصيب آهيون جو اڄ جي دور ۾ اڳ جيان اعليٰ ۽ معياري تخليقون پنھنجي پوري فني، فڪري ۽ شعوري سگهہ سان سرجي رهيون آهن، اسان وٽ سٺا ناول نگار، ناٽڪ نويس، شاعر، ڪھاڻيڪار، ڪالم نويس ۽ سفرناما لکندڙ موجود آهن، جيڪي ڀرپور نموني سان لکي رهيا آهن ۽ انھن جي لکڻين کي آڏو رکندي، اهو فخر سان چئي سگهون ٿا تہ اسان وٽ تخليق ٿيندڙ ادب ڪنھن بہ ريت عالمي ادب جي معيار کان گهٽ نہ آهي.
ارم : اوهان پنھنجي لکڻين مان ڪيتري قدر مطمئن آهيو؟
زوار: اڄ بہ آئون پنھنجو پاڻ کي ادب جو شاگرد ۽ سکيا حاصل ڪندڙ محسوس ڪندو آهيان، مون کي اڃا بہ وڌيڪ محنت ڪري سکڻو ۽ ڪجهہ حاصل ڪرڻو آهي.
ارم: آئون سمجهان ٿي تہ اها اوهان جي ڪثر نفسي آهي؟
زوار: نہ قطعي نہ!! (ٽھڪ)
ارم: اوهان وٽ هڪ سٺي ليکڪ لاءِ ڪھڙا معيار آهن؟
زوار: هر اهو ليکڪ جنھن جي اکين سان گڏ دل ۽ دماغ بہ کليل هجي، جيڪو زندگيءَ جون ڏکوئيندڙ حقيقتون بي ڊپائيءَ سان لکي سگهي، جيڪو ڪنھن بہ مونجهہ ۽ گهٻراهٽ کان سواءِ سچ چوڻ جي جرئت رکندو هجي، جنھن جو پنھنجي ڌرتي، وطن ۽ انسان ذات سان اڻ ٽٽ رشتو هجي، مون وٽ اهو سٺو ليکڪ آهي.
ارم: اوهان جي خيال ۾ ليکڪن کي ڪھڙيون تڪليفون درپيش آهن ۽ اوهان وٽ انھن جو ڪھڙو حل آهي ؟
زوار: ڪائنات جي هر ڪنڊ ۾ موجود ليکڪ ۽ فنڪار کي امن جو پيغام پھچائيندڙ تصور ڪيو ويندو آهي ۽ کين وڏي عزت، احترام، مان ۽ مرتبي جي نگاھہ سان ڏٺو ويندو آهي، گهڻي ڀاڱي سندن معاشي مسئلا پڻ حل ٿيل هوندا آهن، (سواءِ اسان سنڌ جي ليکڪن جي)، اسان جا ليکڪ تہ زندگيءَ جي اجهاڳ سفر ۾ زندگيءَ کي الوداع چوڻ جي انتظار ۾ ويٺا هوندا آهن پر سندن پرگهور لھڻ وارو ڪير بہ نہ هوندو آهي، ليڪن ڪڏهن ڪڏهن سندن پرگهور لھڻ لاءِ جڏهن ڪوششون پنھنجي انتھا تي پھچنديون آهن تہ پوءِ لاڀ يقيناً حاصل ٿيندو آهي، پر اهو سڀ ڪجهہ وڏي پيماني تي نہ ٿي رهيو آهي، ان طرف اڃا بہ وڌيڪ توجھہ ڏيڻ جي ضرورت آهي، خاص طور تي غريب، مسڪين ۽ معاشي بدحاليءَ ۾ مبتلا ليکڪن جي ترت ۽ باقاعدہ پرگهور لھڻ جي سخت ضرورت آهي، ان سلسلي ۾ اسان جي ادارن کي پڻ پنھنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي.
ارم: اوهان ڪھڙن اديبن ۽ شاعرن کي پسند ڪيو ٿا؟
زوار: ارنيسٽ هيمنگوي، ڀٽائي، ڪاليداس، شيخ اياز، ڪبير، غالب ۽ ٻيا کوڙ سارا.
ارم: اوهان جو تنقيد نگارن ڏي ڪھڙو رويو آهي؟
زوار: والٽيئر هڪ هنڌ چيو آهي تہ، “آئون اوهان جي ان حقن لاءِ ھميشہ جدوجھد ڪندو رهندس تہ اوهان مون سان اختلاف راءِ رکي سگهو.” ان ڪري منھنجو تنقيد نگار ڏي رويو مثبت ۽ محبت ڀريو رهيو آهي، آئون انھن کان مدد حاصل ڪري پاڻ ۾ تبديلي آڻڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان.
ارم: ڇا اوهان ان ڳالھہ سان اتفاق ڪندو تہ ليکڪن جون زندگيون اڪثر ڪري سندن حلقي جي محور تائين محدود هونديون آهن، هو هر وقت ڪتابن پڙهڻ، لکڻ ۽ ڪڙڪ چانھہ پيئڻ ۾ مصروف رهندا آهن ۽ هو پنھنجي گهر کي گهربل توجھہ نہ ڏئي سگهندا آهن؟
زوار: آءٌ اوهان جي ان سوال جي پھرئين حصي سان ڪافي حد تائين اتفاق ڪريان ٿو، ڇاڪاڻ جو واقعي اسان جا ڪافي ليکڪ پنھنجي حلقي جي محور ۾ ئي موجود رهندا آهن، ڇاڪاڻ جو هو ڪتابن پڙهڻ، لکڻ ۽ ڪڙڪ چانھہ پيئڻ کان سواءِ پنھنجي زندگي گذاري نہ سگهندا آهن، باقي آئون اوهان جي سوال جي ٻئي حصي کي ڪافي حد تائين درست نٿو سمجهان، ڇاڪاڻ جو اسان جو ليکڪ نہ صرف هن سماج جو باشعور فرد آهي پر هو انتھائي حساس پڻ آهي. ان لاءِ اسان وٽ اهڙا کوڙ سارا مثال موجود آهن تہ اسان جا ليکڪ پنھنجي گهر کي گهربل توجھہ ڏئي، پنھنجي گهرو زندگي خوشحال گذاري رهيا آهن.
ارم: اوهان هن وقت ڇا ڪري رهيا آهيو ۽ اوهان جو مستقبل ۾ ڇا ڪرڻ جو ارادو آهي؟
زوار: آئون هن وقت استاد آهيان ۽ اها فيلڊ مستقل جاري رکندس.
ارم: اوهان واندڪائيءَ جي وقت ڇا ڪندا آهيو؟
زوار: آءٌ واندڪائيءَ جي وقت دوستن سان ڪچھريون ڪندو آهيان، ادبي گڏجاڻين ۾ شريڪ ٿيندو آهيان ۽ ڪتاب پڙهندو آهيان.
ارم: اوهان پنھنجي شخصيت کي ٽن لفطن ۾ بيان ڪريو؟
زوار: امن، پيار، سچ.
ارم: اوهان جي خواهش ؟
زوار: هن ڪائنات ۾ ڪوبہ انسان بک وگهي نہ رهي، ڪنھن جي بہ اکين مان درد جا لڙڪ نہ وهن، ڪوڙ، منافقتن ۽ جنگين جو خاتمو ٿئي، خوبصورت چھرن جي مُرڪن جو هڳاءُ هجي، هر انسان امن، سک ۽ سلامتيءَ سان ساھہ کڻي سگهي، اهو سڀ ڪجهہ ممڪن ٿي سگهي ٿو بشرطيڪہ اسان باشعور انسان ان لاءِ پنھنجي مڪمل سچاين سان ڪوشش ڪيون.
ارم: اوهان جي سڃاڻپ؟
زوار: منھنجون تخليقون.
ارم: اوهان کي ڪھڙيون ڳالھيون پسند آهن ؟
زوار: سچائي، وفاداري ۽ ذهانت،.
ارم: اوهان وٽ زندگيءَ جو ڪھڙو تصور آهي؟
زوار: ڪنھن ڏاهي چيو آهي تہ “آئون سوچيان ٿو تہ ماڻھن کي نفرت ڪرڻ لاءِ ڪيئن ٿو وقت ملي، جڏهن تہ هي زندگي پيار ڪرڻ لاءِ بہ ڏاڍي مختصر آهي.”
ارم: اوهان تعليم جي موجودہ معيار کان مطمئن آهيو؟
زوار: اسان جي تعليمي معيار کي اڃا بہ وڌيڪ معياري ڪرڻو پوندو، اسان کي پنھنجن تعليمي ادارن مان ڪاپي ڪلچر ختم ڪرڻو پوندو، تعليم کي علم سمجهي حاصل ڪرڻو پوندو، علم جنھن کي نہ چور چورائي سگهن ٿا ۽ نہ ڌاڙيل اغوا ڪري سگهن ٿا. ان لاءِ استادن، شاگردن ۽ والدين کي گڏيل صلاح مشوري سان سهپ ۽ برداشت ڪري برابريءَ واري ماحول ۾ ڪي جوڳا ۽ ڪارگر اپاءَ وٺڻا پوندا. جيئن اسان پنھنجي تعليمي معيار کي اڃا بہ وڌيڪ اعليٰ ۽ معياري بنائي سگهون.
ارم: تعليم کي علم سمجهي حاصل ڪرڻ جي خيال ۾ پڙهيل لکيل نوجوانن ۾ فرسٽريشن جا ڪھڙا سبب آهن ؟
زوار: آءٌ سمجهان ٿو تہ ان جو خاص سبب بيروزگاري آهي.
ارم: پر پڙهيل لکيل نوجوان ان جو ذميدار سماج کي سمجهن ٿا ؟ ان بابت اوهان جي ڪھڙي راءِ آهي؟
زوار: هر سماج جيان اسان جي سماج ۾ بہ منفي ۽ مثبت رويا موجود هوندا آهن، جن جو هر پيڙهيءَ تي اثر پوڻ فطري عمل آهي ۽ سمورا نوجوان اهڙن لاڙن جي اثر هيٺ آهن تہ پوءِ نوجوان نسل کي ان جو ڏوھہ ڇو ٿو ڏنو وڃي.
ارم : اوهان جي امن بابت ڪھڙي راءِ آهي؟
زوار: فڪري آزادي.
ارم: اوهان جو نوجوانن لاءِ ڪو پيغام؟
زوار: محنت ڪريو، علم حاصل ڪريو ۽ پنھنجو مستقبل روشن ڪريو.
(جنوري 1992ع ۾ ماهوار انگريزي رسالي Teen Ager ۾ شايع ٿيل انٽرويو جيڪو نامياري ليکڪا ارم محبوب ورتو، جنھن جو سنڌي ترجمو 2 فيبروري 1992ع روزاني خادم وطن حيدرآباد، روزاني سرواڻ حيدرآباد، روزاني عبرت حيدرآباد ۽ ٻين اخبارن ۾ شايع ٿيو.)