دل جا وهم وسار
ڪالهه رات خليفي نبي بخش جي رسالي مان سرڪيڏارو پڙهندي، هڪ سٽ تي اچي بيهي رهيس، سٽ هئي.
”سوڀون سر گهرن، سر ريءَ سوڀ نه سپجي.“
اها سٽ پڙهڻ کانپوءِ اندر اُتاولو ٿي پيو، ذهن جي کنڊرن ۾ ماضيءَ جي هڪ ياد پڙاڏا ڪرڻ لڳي. شعور گذريل گهڙين جا سلسلا ملائڻ لڳو ۽ پوءِ مون کي اُهي ڏينهن ياد آيا، جڏهن مان تمام ننڍڙو هوندو هوس، اڃا اسڪول نه ويندو هوس، تڏهن تون مون کي پنهنجي هنج ۾ ويهاري ڀٽ ڌڻيءَ جو ڪيڏارو ٻڌائيندي هئينءَ. مون کي ياد آهي امڙ، ته گهر جا ڀاتي توتي کلندا هئا، توتي چٿرون ڪندا هئا. انهن ڏينهن ۾ اهو دستور هوندو هو، جو مائرون پنهنجن پٽن کي ڪوئي ۽ ٻليءَ جو انيڪ آکاڻيون ٻڌائينديون هيون ۽ پوءِ کين چنڊ جي لولي ڏيئي سمهاري ڇڏينديون هيون. پر تو اڪيلي سر ان دقيانوسي دستور کي ٽوڙيو، روايتن کان منهن موڙيو ۽ اوڙي پاڙي جي الزامن جي پرواهه نه ڪندي، منهنجو ”دماغ خراب ڪري ڇڏيو.“
مون کي ياد ناهي امڙ، ته ڪڏهن تو مون کي ڪوئي ۽ ٻليءَ جي آکاڻي ٻڌائي هجي، مون کي اهو به ياد ناهي ته تو ڪڏهن چنڊ جي لولي ڏيئي مون کي سمهاري ڇڏيو هجي! مون کي فقط ايترو ياد آهي ته تون مون کي هنج ۾ ويهاري لطيف سائين جي سر ڪيڏاري مان بيت ٻڌائيندي هئينءَ. بيت ٻڌائيندي ڪڏهن ڪڏهن تنهنجي دل ڀرجي ايندي هئي. تڏهن، تون مون کي ڀاڪر ۾ ڀري، پيار ڪري، اکيون اُگهي ڇڏيندي هئين. الاءِ ڇو، هيءُ بيت ٻڌائيندي تنهنجو آواز ڪنبڻ لڳندو هو ۽ ضبط جي باوجود تون پنهنجا لڙڪ لڪائي نه سگهندي هئينءَ.
”گهوڙن ۽ گهوٽن، جيئڻ ٿورا ڏينهڙا،
ڪــڏهن مـنجـهه، ڪـوٽـن، ڪـڏهن واهي رڻ جا.“
مون کي اڄ تائين تنهنجين اکين جا چمڪندڙ موتي ياد آهن، پر مان اڄ تائين موتين جي درد متعلق ڪجهه به ڄاڻي نه سگهيو آهيان. هن دفعي جڏهن به توسان ملندس، تڏهن سوچيو اٿم، تو کان تنهنجي درد متعلق پڇندس.
ڀٽ ڌڻيءَ جي ڪيڏاري مان هڪ سٽ مون کي ڏاڍي وڻندي هئي ۽ تنهنجي واتان اُها سٽ ٻڌي منهنجي لونءَ لونءَ ڪانڊارجي ويندي هئي. اها سٽ مون کي اڄ به ياد آهي ۽ اها سٽ مان وظيفي وانگر ورجائيندو آهيان.
”سورهيه مرين سوڀ کي، ته دل جا وهم وسار.“
مون هڪ دفعي تو کان پڇيو هو، ته دل جا وهم ڇا هوندا آهن؟ تڏهن تو وراڻيو هو، ته دل وٽ وهمن جو رڻ آهي. جنهن ۾ انسان گم ٿي ويندو آهي. تنهنجو جواب منهنجي ننڍڙي ذهن لاءِ مبهم هيو. مون کي تنهنجي جواب جو مفهوم سمجهه ۾ نه آيو هو.
پوءِ اڳتي هلي، توکان جدا ٿي، جڏهن ويراڳ ورتم، تڏهن هڪ دفعي پنهنجي جگري دوست ڌني کان دل جي وهمن متعلق پڇيو هوم. هن چيو هو، ته بنگلا، جايون، موٽرون، بئنڪ بيلنس، سٺي نوڪري، سٺو ڪاروبار، سهڻي زال ۽ Play-Safe جو فلسفو. دل جا وهم آهن.ڌني جو جواب مون کي دل سان لڳو هو. مون ڌني کي چيو هو، ته ڌنا، منهنجو وجود تمنائن جو مقتل آهي. منهنجو تنوير عباسيءَ جي ڪيڏاري ۾ ويساهه آهي، ته ”عضوي عضوي گهاءُ، سر ۾ سودا سوڀ جا.“ پر تنهن هوندي به، مان محسوس ڪيان ٿو، ته ڪو اڻلکو وهم آهي، جنهن منهنجي وجود ۾ اچي واسو ڪيو آهي. اهو وهم مون سان پاڇي وانگر ساڻ آهي. آسائش جي روشنيءَ ۾ اهو وهم ظاهر ٿي پوندو آهي ۽ پريشانين جي اوندهه ۾ غائب ٿي ويندو آهي. مان پنهنجي وهم کي سمجهي نه سگهيو آهيان.
امڙ، مان اڄ تائين ان وهم جي کوج ۾ آهيان، جنهن جو واسو منهنجي وجود ۾ آهي. مان دل جي رڻ ۾ ڪاهي پوندو آهيان، پر رڃ کان ڀاڄ کائي موٽي ايندو آهيان. نه وهم مون کي ماري سگهيو آهي ۽ نه مان وهم کي ماري سگهيو آهيان. نه وهم مون کي سلي سگهيو آهي، نه مان وهم کي سلي سگهيو آهيان. پر تنهن هوندي به، مان اڪيلائن ۾ ڀٽ ڌڻيءَ جي ڪيڏاري مان هيءَ سٽ وظيفي وانگر ورجائيندو آهيان ــ ”سورهيه مرين سوڀ کي، ته دل جا وهم وسار.“
۽ ڪالهه رات، جڏهن خليفي نبي بخش جي رسالي مان ڪيڏارو پڙهندي هيءَ سٽ پڙهيم، ته، ”سوڀون سر گهرن، سر ريءَ سوڀ نه سپجي.“ تڏهن مون کي هڪدم تنوير عباسيءَ جي ڪيڏاري جو هڪ بيت دل تي تري آيو ته،
منهنجو پٽ اُهو، جنهن کي ڇاتيءَ ۾ ڇرا،
گهايل ڪونهي جو، مون کي ماءُ نه سڏي سو،
ٿڃ نه بخشيان اُن کي، جيڪو چپ ويٺو،
رنـگ جـنـهـن جـو ريـٽو، مـاءُ انـهيءَ جي آهيان.
مان سمجهان ٿو، خط طويل ٿي ويو آهي. تنهن ڪري، في الحال موڪلايون ٿا، منهنجي ماءُ.
تنهنجو اڻٿائينڪو پٽ.