اڄ جا افلاطون، سقراط ۽ ارسطو
وات مان ڪلفي ڪڍي جواب ڏنائين، ”ها، مان افلاطون آهيان.“
”ڪمال آهي!“ چيم، ”تون افلاطون آهين، پر تنهن هوندي به قلفي کائي رهيو آهين!“
”ڇو؟“ افلاطون ڪلفي کائيندي پڇيو، ”مون کي وات ڪونهي ڇا؟“
”نه، نه. اها ڳالهه ڪونهي.“ ڪجهه تجسس، ۽ ڪجهه حيرت وچان چيم، ”بس، ڪجهه عجيب پيو لڳي.“
پڇيائين، ”ڇا عجيب پيو لڳيئي؟“
وراڻيم، ”تنهنجو قلفي کائڻ.“
”سامهون بيٺل ڏاڙهيءَ واري شخص کي ڏسين ٿو؟“ افلاطون هڪ ٿلهي، ۽ ڀوائتي شڪل واري شخص ڏانهن اشارو ڪندي مون کان پڇيو، ”ڏسينس پيو نه؟“
مون ان شخص ڏانهن غور سان ڏٺو. هو ڇولا کائي رهيو هو. چيم، ”ها. ڏسانس پيو. هو ڇولا کائي رهيو آهي.“
پڇيائين، ”سڃاڻينس ٿو؟“
جواب ڏنم، ”نه.“
افلاطون چيو، ”هو سقراط آهي.“
”هو سقراط آهي!“ مون کان ڇرڪ نڪري ويو. چيم، ”هو شخص، جيڪو ڇولا کائي رهيو آهي، سو شخص اصل ۾ سقراط آهي؟“
”ها. هو اصل ۾ سقراط آهي.“ افلاطون چيو، ”اڄڪلهه سقراط توکي فقط ڇولا کائيندي نظر ايندو.“
افلاطون کي اُتيئي ڇڏي، مان سقراط ڏانهن وڌي ويس. وڃي سندس پاسي کان بيٺس.کانئس پڇيم، ”تون سچو پچو سقراط آهين ڇا؟“
سقراط ڇولا کائيندي مون کان پڇيو، ”توکي ڪنهن ٻڌايو ته مان سقراط آهيان؟“
”سامهون وڻ هيٺان جيڪو شخص قلفي کائي رهيو آهي، سو افلاطون آهي.“ افلاطون ڏانهن اشارو ڪندي چيم، ”هن مون کي ٻڌايو آهي ته تون سقراط آهين.“
”برابر، مان سقراط آهيان.“ سقراط موٽ ۾ افلاطون ڏانهن اشارو ڪندي چيو، ”پر، جنهن شخص کي تون افلاطون سمجهي ويٺو آهين، سو شخص اصل ۾ افلاطون ناهي. وڏو فراڊ آهي.“
”ڇا!“ مون حيرت مان سقراط کان پڇيو. ”هو شخص، جيڪو قلفي کائي رهيو آهي. سو افلاطون ناهي؟“
”هرگز نه. هو ڪوڙو آهي. بوگس، يعني جڙتو افلاطون آهي.“ سقراط چيو، ”منهنجيءَ ڳالهه تي اعتبار نه اچي ئي ته پوءِ وڃي ارسطوءَ کان پڪ ڪري اچ.“
سقراط کان پڇيم، ”ارسطو ڪٿي آهي؟“
ڪجهه ماڻهن جي انبوهه ڏانهن اشارو ڪندي چيائين، ”ان انبوهه ۾ ٽه ــ پتائين وٽ ارسطو قسمت آزمائي رهيو آهي.“
مان وڌي وڃي انبوهه وٽ بيٺس. ارسطو ٽه ــ پتائين جو ٻيڙو ٻوڙي ڇڏيو، ۽ کانئن رقم ڦري اٿي بيٺو.
مون کانئس پڇيو، ”ڇا تون ارسطو آهين؟“
هن سقراط ڏانهن اشارو ڪندي چيو، ”ان درياهي گهوڙي جيڪڏهن ٻڌايو اٿئي ته مان ارسطو آهيان، ته پوءِ يقين ڪر ته مان اصلي ارسطو آهيان. پر اهو شخص، جيڪو ڇولا کائي رهيو آهي، سو اصل ۾ سقراط ناهي.“
”اڇا!“ حيران ٿيندي چيم، ”هو شخص، جيڪو ڇولا کائي رهيو آهي. سو اصل ۾ سقراط ناهي؟“
”نه.“ ارسطوءَ چيو، ”هو جڙتو سقراط آهي.“
ٽه ــ پتائين جي سردار ارسطوءَ کي اچي ڪنڌ کان ورتو.
مون سردار کي چيو، ”اڙي اڙي! ڇا پيو ڪرين. ارسطوءَ کي ڪنڌ کان ٿو وٺين! وڏو ڪو واهيات آهين.“
”هن کي تون ارسطو ٿو سمجهين!“ ٽه ــ پتائين جي سردار چيو، ”هيءَ ڪراچيءَ جو مشهور ٽي ــ پتائي استاد تگڙم آهي، ۽ ڪڏهن ڪڏهن اسان سان به هيرا ڦيري ڪري ويندو آهي.“