پهاڪن جي پڄاڻي
مون هڪ پهاڪي کي ڪتابن مان خارج ڪرائڻ جو عزم ڪيو هو. پر، منهنجي ڪوشش کانسواءِ اڄڪلهه سمورا پهاڪا ڪتابن مان خارج ڪيا ويا آهن. مان سرهو آهيان. سنڌي ادبي بورڊ طرفان ڇپايل ديوان ڪيولرام سلامتراءِ آڏواڻيءَ جي پهاڪن جي ڪتاب ”گل شڪر“ جون گذريل اٺن سالن• ۾ هڪ هزار ڪاپيون به وڪامي نه سگهيون آهن. پهاڪن جو مشهور ڪتاب ”گل شڪر“ اڄڪلهه اڏوهيءَ جو دلپسند کاڄ آهي. اُڏوهي سنڌ جي عالمن لاءِ دعاگو آهي. (مان به دعاگو آهيان. جيتوڻيڪ مان اُڏوهي نه آهيان.)
جنهن پهاڪي جي معنيٰ نه ٻڌائڻ جي ڪري مان ڪلاس جي ويهارو کن ڇوڪرين آڏو بينچ تي بيهاريو ويو هوس، سو پهاڪو مون کي اڄ به ياد آهي، پر پهاڪي جي معنيٰ کان اڄ به بي خبر آهيان. اهو پهاڪو آهي:
”چور جي ماءُ ڪنڊ ۾ روئي.“
مون ان پهاڪي متعلق هڪ چور سان ڳالهايو. مون چور کان پڇيو، ”تنهنجي ماءُ ڪنڊ ۾ ڇو روئيندي آهي؟“
”توکي ڪيئن خبر پيئي ته منهنجي ماءُ ڪنڊ ۾ روئيندي آهي؟“ چور مون کان پڇيو، ”ڇا تون جاسوسي ڊائجيسٽ پڙهندو آهين؟“
چور جي غلط فهمي دور ڪندي چيم، ”مان ڪجهه به نه آهيان، فقط هڪ پهاڪي جي معنيٰ جو متلاشي آهيان.“
چور مون کي مايوس ڪيو. مون کي پهاڪي جي معنيٰ ٻڌائي نه سگهيو. چيائين، ”مون کي خبر ڪونهي ته منهنجي ماءُ سڙڪن، چؤ واٽن ۽ بازارن بدران ڪنڊ ۾ ڇو روئيندي آهي.“
هڪڙي ڏينهن مون هڪ پوڙهيءَ عورت کي ڪنڊ ۾ روئيندي ڏٺو. خوش ٿيم. پوڙهيءَ کان پڇيم، ”ڇا، تون چور جي ماءُ آهين، جو ڪنڊ ۾ پئي روئين؟“
پوڙهي باهه ٿي ويئي. چيائين، ”چور هوندين تون. ڪنڊ ۾ روئيندي هوندي تنهنجي ماءُ.“
آزي نيزاري ڪندي پوڙهيءَ کان پڇيم، ”ته پوءِ تون ڪنڊ ۾ ڇو پئي روئين؟“
پوڙهيءَ اوڇنگار ڏني ۽ پوءِ سڏڪن ۾ چوڻ لڳي، ”پنهنجن هٿن سان پٽ کي پرڻايو هوم. اهڙي ننهن ڪيم جو منهنجي پٽ کي پٽيون پڙهائي، مون کان جدا ڪري ويئي آهي. هينئر ويٺي ڪنڊ ۾ روئان.“
”ان جو مطلب آهي، ته تون چور جي ماءُ ناهين ۽ اجايو ڪنڊ ۾ ويٺي روئين.“ چيم، ”مان وڃان ٿو، خدا حافظ.“
آخر ۾ مون پنهنجي پياري دوست فدا حسين ڦودني کان مشهور پهاڪي، ”چور جي ماءُ ڪنڊ ۾ روئي،“ جي معنيٰ پڇي.
فدا حسين ڦودني چيو، ”اسڪول ۾ بينچ تي ان ڪري بيهڻو پيو هوءِ جو تون ان پهاڪي جي معنيٰ ٻڌائي نه سگهيو هئين. وقت بدلجي ويو آهي. هينئر جيڪڏهن ان پهاڪي جي صحيح معنيٰ ۽ مفهوم ٻڌائيندين، ته پٽ اڇي ڏاڙهيءَ ۾ بينچ تي ابتو بيٺو هوندين! تنهن ڪري ان پهاڪي جي معنيٰ جي پچر ڇڏي ڏي.“