ڪافراڻو سوال
اسلام آباد ۾ ٻه يونيورسٽيون آهن.هڪ يونيورسٽيءَ جو نالو پيپلز اوپن يونيورسٽي آهي ۽ ٻيءَ يونيورسٽيءَ جو نالو اسلام آباد يونيورسٽي آهي. ٻنهي يونيورسٽين مان هڪ يونيورسٽيءَ جا ڪجهه پروفيسر ۽ ليڪچرار اسٽاف بس ۾ ويٺا هئا ۽ پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا هئا.
هڪڙي پروفيسر سڀني کي مخاطب ٿيندي پڇيو، ”ٻڌايو ته اها ڪهڙي شئي آهي، جيڪا انسان ته ڏسي سگهندو آهي، پر الله تعاليٰ نه ڏسي سگهندو آهي؟“
هڪڙي ڄڻي ٺهه پهه چيو، ”اهو سراسر ناممڪن آهي، ته انسان جيڪي ڪجهه ڏسي، تنهن کي خدا نه ڏسي سگهي.“
پهرين پروفيسر چيو، ”هڪڙي اهڙي شيءِ آهي جيڪا انسان ڏسي سگهندو آهي، پر خدا نه ڏسي سگهندو آهي.“
”الله تعاليٰ باطن ۽ ظاهر جو مالڪ ۽ خالق آهي. سڀ ڪجهه ڏسي سگهندو آهي.“ هڪڙي ليڪچرار چيو، ”تنهنجو سوال بي معنيٰ آهي.“
”منهنجو سوال بامعنيٰ آهي.“ پروفيسر چيو، ”توهين سوچيو ۽ پوءِ جواب ڏيو، ته اها ڪهڙي شيءِ آهي، جيڪا خدا نه ڏسي سگهندو آهي، پر انسان ڏسي سگهندو آهي.“
سڀيئي ڄڻا سوچ ۾ پئجي ويا. ٻُچي ڏاڙهيءَ واري هڪ ليڪچرار چيو، ”پروفيسر، تون مون کي ڪميونسٽن جو ايجنٽ ٿو لڳين.“
پروفيسر حيران ٿيو، پڇيائين، ”ڪيئن؟“
ملان ليڪچرار وراڻيو، ”تو اهڙو سوال پڇيو آهي، جنهن جو ڪو جواب ڪونهي.“
”جواب آهي.“ پروفيسر چيو، ”تمام سولو جواب آهي.“
”تون اسان کي گمراهه ٿو ڪرين.“ ملان ليڪچرار چيو، ”الله تعاليٰ سمورن اسرارن کان واقف آهي ۽ سندن خالق ۽ مالڪ آهي. تنهن ڪري اهڙي ڪابه شيءِ ٿي نه ٿي سگهي جنهن کي الله تعاليٰ نه ڏسي سگهندو هجي.“
”هڪڙي اهڙي شيءِ آهي، جيڪا الله تعاليٰ نه ڏسي سگهندو آهي.“ پروفيسر نهايت ڏيرج سان چيو، ”توهين سوچيو. مون اهڙيءَ شيءِ جي باري ۾ سوال ڪيو آهي، جيڪا فقط انسان ڏسي سگهندو آهي.“
بس ۾ خاموشي ڇانئجي ويئي. ٻاهريان آواز بس ۾ ڪاهي پيا. پروفيسر ۽ ليڪچرار سوچيندا رهيا. ملان ليڪچرار برداشت ڪري نه سگهيو. چيائين، ”هيءَ ملحد آهي، دهريو آهي، تڏهن ته اهڙو سوال پڇي پيو جنهن جو ڪو جواب ڪونهي.“
”ڪي ڪي سوال برابر لاجواب هوندا آهن.“ پروفيسر چيو، ”پر منهنجو سوال لاجواب نه آهي. منهنجي سوال جو تمام سولو جواب آهي. غور سان سوال ٻڌو ۽ جواب ڏيو. اها ڪهڙي شيءِ آهي، جيڪا انسان ڏسي سگهندو آهي، پر خدا نه ڏسي سگهندو آهي؟“
”هڪدم جواب ٻڌاءِ.“ ملان ليڪچرار ٻانهون کنجي بيهي رهيو. ”ورنه جنهم رسيد ڪندو مانءِ.“
پروفيسر کليو، چيائين، ”الله تعاليٰ خواب ڏسي نه سگهندو آهي. خواب فقط انسان ڏسي سگهندو آهي.“
ملان ليڪچرار ويهي رهيو ۽ ٻچي ڏاڙهي کنهڻ لڳو.
•