ليکڪ پاران
ڍَڪي اُگهاڙن کي، ڪِينَ ڍَڪيائيِن پاڻُ،
ٻِيهَر ڄاپِي ڄاڻُ، اِبَر جي اوصاف کي،
شروع پالڻهار جي نالي سان جنهن زمين ۽ آسمان کي جوڙيو. سج ۽ چنڊ کي روشني عطا ڪئي. ڏينهن کي انسان جو وسيلو بڻائي. رات کي سڪون جو مسڪن بڻايو. ڏينهن کي مهينن ۾ ۽ مهينن کي سالن ۾ سفر جو ساٿي بڻائي. هڪ اهڙي تاريخ کي جنم ڏنو. جو اها تاريخ قبل مسيح کان هجري سن ۽ عيسوي سالن جوويس ڍڪي، اڄ تائين روشن مثال قائم ڪيو آهي. جو تاحيات قائم و دائم رهندو.
ترتيب ڏنل پهرين ڪتاب ”شاهه لطيف تاريخ جي آئيني ۾“ به شهنشهاهه لطيف جي ڄمڻ کان وفات تائين. هم عصر بزرگ شاعرن سان روح رهاڻين تائين، سير تفريح جي سفر تائين ۽ چيل ڪلام جي ڪلياڻ کان بلاول تائين ترتيب ڏنل مواد. 2008 ع ۾ جيئن ئي ڇپجي منظر عام تي آيو. ته دل وارن دوستن، ڏات ڌڻين، قلمڪارن شامل مواد کي ساراهيو. پسند ڪيو. ۽ نيڪ مشورن کان آگاهه به ڪيو.
هن ڏکئي دور ۾ ڪتاب کي ترتيب ڏيڻ کان پوءِ ڇپرائڻ ڪنهن جي وس جي ڳالهه نه آهي. پورا ست سال گذرڻ بعد. دوستن جي پراسرار خواهش تي قلم کڻي ٻيئن ڪتاب؛ ”شاهه عبداللطيف ڀٽائي، شخصيتون ۽ درسگاهون“ کي ترتيب ڏنو. جو 2015ع ۾ دوستن جي دعائن سان ڇپجي مارڪيٽ ۾ پهتو. ته ڪافي دوستن، ڏات ڏيڻن، ليکڪن، اديبن شاعرن جي مليل مانائتي موٽ وڌيڪ اُتساهه ڏنو. شهنشاهه لطيف متعلق مواد. ۽ بزرگ ۽ هم عصر شاعرن تي شامل مواد کي تمام گهڻو ساراهيو ويو. ۽ ڪافي دوستن ”بزرگ شاعرن“ تي لکڻ لاءِ زور به ڀريو.
پهريان ڪتاب ۾ آيل بزرگ شاعرن ۾ حضرت عبداللطيف ڀٽائي (1102هه_ 1165هه) حضرت سچل سرمست (1152هه _ 1242هه) حضرت قلندر لعل شهباز (538هه _ 673هه) صوفي شاهه عنايت شهيد ( 1065هه _ 1130هه) روحل فقير (1146هه _ 1219هه) سيد موسيٰ شاهه (وفات 1173هه) سيد حاجن شاهه ( ماڙي شڪارپور) 1367هه _ 1434هه) سيد شاهه مردان شاهه ثاني (ڇٽ ڌڻي) 1347هه _ 1434هه) سيد انور شاهه ”جهان پور شريف“ (1324هه _ 1381هه) حضرت سلطان باهو (1038هه _ 1103هه) راضي فقير لاشاري (1317هه _ 1384هه) حضرت شاهه عبداللطيف امام بري سرڪار (1026هه _ 1119هه) حضرت بهاوالدين ذڪريا ملتاني (566هه ___ 661هه) حضرت داتا گنج بخش علي هجويري (400 هه _ 465هه ) حضرت شاهه شمس تبريز (584 _ 670هه) حضرت مولانا جلال الدين رومي (604هه _ 672هه) حضرت بو علي قلندر ( 604هه _ 724هه) سر فهرست آيل آهن.
بزرگ شاعرن جي سن وار ڄاڻ معلوم ڪرڻ لاءِ تمام گهڻي محنت ڪري مختلف ۽ مستند ڪتابن جو مطالعو ڪرڻو پئي ٿو. جو اسان جي مانوارن قلم ڌڻين: (بزرگ شاعرن) جي سن وار کي تمام گهٽ کنيو آهي. اگر جي بزرگ شاعرن جي پيدائش ۽ وفات وارو سن هجري کي کنيو ويو آهي. ته عيسوي سال کي نذر انداز ڪيو يو آهي. ڪنهن حتمي سن تي پهچڻ جي ڪوشش نه ڪيئي ويئي آهي. جي هجري سن درست ڏنل آهي، ته اُهو عيسوي سن وري غلط آهي. پر جي عيسوي سن صحيح آهي. ته هجري سن صحيح طرح مطابقت نه ٿو رکي.“
هن ڪتاب ۾ تاريخي ڪتابن: تاريخي تقويم ۽ ”جُوهر تقويم“ جهڙن بنيادي ڪتابن کي سامهون رکي هر ”بزرگ شاعر“ جي سن وار کي صحيح نموني ڀيٽي منظر عام تي آندو ويو آهي. ۽ ڪوشش ڪري بزرگ شاعرن جي تاريخ ۽ مهيني کي به ظاهر ڪرڻ جي ڪوشش ڪيئي ويئي آهي. جيئن اصل تاريخ مهينو ۽ سال سامهون اچي سگهي.
هن تحقيقي ڪم ڪرڻ تي هڪ سئو جي لڳ ڀڳ ڪتابن ۽ مختلف رسالن کي سامهون رکي اصل تاريخ تي پهچڻ جي ڪوشش ويئي آهي. ڪتاب: ”شهنشاهه لطيف ۽ بزرگ شاعرن جو تذڪرو“ : کي پنجن بابن ۾ ورهايو ويو آهي.
پهريون باب: شهنشاهه لطيف جي ڄمڻ، پڙهڻ، سير تفريح، شادي جي رسم ڀٽ کي وسائڻ. ۽ وفات ۽ سندس گادي نشينن تي مواد تي تحقيقي ڪتابن جا حوالا به سامهون رکيا ويا آهن.
ٻيون باب: ”شهنشاهه لطيف“ کان اڳ جا بزرگ شاعر جيڪي 500 هجري کان 1100 هجري تائين جي دور جا گذريا آهن. انهن ۾ (21) بزرگ شاعرن جو مختصر ته سهي. پر جامع احوال سن وار سر فهرست آندو ويو آهي. شامل ڪجهه بزرگ شاعرن کان ”شهنشاهه لطيف“ متاثر ٿو ڏسجي. جن ۾ : قاضي قاضن، شاهه عبدالڪريم بُلڙي وارو، مخدوم نوح سرور، شاهه لطف الله قادري ۽ ٻيا سر فهرست آهن.
ٽيون باب : سندس هم عصر بزرگ شاعرن جو احوال ڪتب آندو ويو آهي. جنهن ۾ شهنشاهه لطيف رح ۽ هم عصر بزرگ شاعرن هڪٻئي وٽ اچي روح رهاڻيون ۽ قرب ڀريون ڪچهريون ڪيُون، جو اُهي ڪچهريون اڄ تائين قائم و دائم رهنديون پيون اچن.
چوٿون باب : ”شهنشاهه لطيف ” کان پوءِ جا (18) بزرگ شاعر ڪتاب جي زينت بڻيل آهن جو گهڻي ڀاڱي ”شهنشاهه لطيف“ جهڙي بزرگ شاعر کان متاثر ٿا ڏسجن. ۽ ڪن بزرگ شاعرن ته ”شهنشاهه لطيف“ جي چيل ڪلام کان متاثرٿي هُو بَهوُ شاعري کي ”ڪلام جو روپ“ ڏيئي سامهون رکيو آهي.
پنجون باب : مضمون ۽ مقالا شامل ڪيا ويا آهن، هي اُهي مضمون ۽ مقالا ڏنا ويا آهن. جيڪي ليکڪن، اديبن ۽ شاعرن. جنهن سِڪ منجهان ”شهنشاهه لطيف“ کي لفظن سان ڀيٽا ڏيئي. مضمون ۽ مقالي جي روپ ۾ ساراهيو. تن کي سِڪ منجهان سانڍي آخري باب ۾ جاءِ ڏني ويئي آهي.
ڪتاب: ”شهنشاهه لطيف ۽ بزرگ شاعرن جو تذڪرو“ ۾ جُملي (52) بزرگ شاعرن جي مواد کي جمع ڪرڻ ۾ ڪافي مستند ڪتابن ۽ (ph.d) ٿيسز کي سامهون رکيو ويو آهي. جيئن ڪٿي ڪا غلطي جي گنجائش نه رهي سگهي. ڪو به تحقيقي ڪم ”حرف آخر“ ناهي هوندو. پر پوءِ به ”راقم“ هر وجه هر ممڪن ڪوشش ڪري صحيح ۽ مستند مواد ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي آهي.
تاڃِي توريائونُ، ته عيب نِڪتا اڳيان،
ڪوٺي ڪاپائِيتن کي، پَرِ ۾ پُڇيائُون،
اَگلڙِي آئون، مُون کان ڀِڙا ڀَڳا نهَ ٿِيا.
مٿي ذڪر ڪيل اهڙي نوعيت جو هي پهريون ڪتاب آهي. جو ”شهنشاهه لطيف“ کان اڳ، هم عصر ۽ پوءِ جي بزرگ شاعرن تي (سن وار) ترتيب کي سامهون رکي لکيو ويو آهي. ڪتاب ۾ ”بزرگ شاعرن“ کي شامل ڪيو ويو آهي. پو پوءِ به ”شهنشاهه لطيف“ جهڙو بزرگ شاعر. مڙني بزرگ شاعرن کان ” صف اول“ ۾ شامل آهي.
تحقيقي طرح سان ڪتاب کي لکيو ويو آهي. جو هجري سال ۽ عيسوي سال کي به سامهون رکيو ويو آهي. ۽ شامل مواد تي به مڪمل ڌيان ڏنو ويو آهي. ڪتاب کي هر طرح سان جامع ۽ مستند ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، تاجو (100) ڪتابن جو مواد. هڪ ڪتاب ۾ شامل ڪري ”ادب“ ۾ هڪ منفرد ڪتاب آندو ويو آهي.
آئون پنهنجي پيارن ”ڏات ڌڻين“ ۾ شهنشاهه لطيف جي بيتن تي تحقيقي ڪم ڪندڙ صف اول جي تحقيقدان محقق نقاد: پروفيسر غلام رسول ” اڪرم“ سومرو. ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو، پروفيسر محمد پنهل ڏهر، ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ کهڙو، اُستاد لغاري. پروفيسر سرور سيف، ذوالقررنين شاهه (ڀٽ شاهه)، نور سنڌي، راهب علي لاڙڪ ۽ علي حسن سرڪي جهڙا ”قلم ڌڻي“ هن ادبي سفر جا ساٿي آهن. بيوس علي حسن چڍڙ جهڙي پرين پياري جو قرب به وسارڻ جوڳو نه آهي، جنهن سٺا ڪتاب ڏيڻ جي عنايت ڪئي.
ڪتاب: ”شهنشاهه لطيف ۽ بزرگ شاعرن جو تذڪرو“ ۾ ڪريم بخش چنا“ کي وساري نه ٿو سگهان. جو سندس صلاح مشوار ۽ مستند ڪتابي مواد آڻڻ ۾ هن بزم جو حصو آهن. سندس جا لکيل ”مهاڳ“ سنڌ جي اديبن ۽ دانشورن کي حيران ڪريو ڇڏين ...... پرين پياري سٻاجهڙي شاعر ”ساجد سنڌي“ جا ٿورا ڳڻڻ جهڙا آهن. جو اڳ جيئن. هن ڪتاب کي به بهترين نموني ڇپرائي. سنڌ واسين تائين پهچايو آهي......... آخر ۾ آئون وري به دعائن ۽ نيڪ مشورن جو طلبگار رهندس. ڪتاب کي پڙهڻ بعد ڪا غلطي نظر اچي ته ٻڌائڻ جي عنايت ڪندا. جيئن آئيندا. اُن کي صحيح نموني سنواري ۽ سينگاري سگهجي. شهنشاهه لطيف جي چند سِٽن سان کلي ڏيندا اجازت. سڪ سلامت ساٿ سلامت.
سَتُرُ ڪَر سَتَارَ، آءُ اُگهاڙِي آهِيان،
ڍَڪِين ڍَڪَڻهارَ، ڏيئِي پاندُ پَناههَ جو.
خادم العلم
[b] غلام شبير پيراهين
[/b] (ميرپور ماٿيلو)
03003196297