بُلي شاهه (1091هه – 1199هه)
بُلي شاهه جي والد ”سخي شاهه محمد درويش“ آچ گيلانيان ۾ رهندو هو. مذهبي تعليم جي ابتدا آچ مان شروع ڪئي. پر هڪ روايت موجب. ابتدائي تعليم مولانا غلام مرتضيٰ قصوري ۽ مولانا غلام محي الدين قصوري کان حاصل ڪئي. قرآن مجيد ناظره پڙهيو. ۽ انهي کان سواءِ گلستان بوستان، منطق، نحو، معاني، ڪنز قدوري ۽ شرح و قايع جا سبق پڙهيا.
بُلي شاهه شاهه عنايت قصوريءَ جو نالو ٻڌندي ئي سندس ديدار لاءِ لاهور روانو ٿيو. جنهن کان تمام ئي گهڻو متاثر ٿيو. اُمتي هئڻ جي باوجود به بلها شاهه پنهنجو مُرشد بڻايس. شاهه عنايت ذات جو آرائين ۽ قصور علائقي جو رهواسي هو. پاڻ مرشد طرفان رکيل نالو بُلهي شاهه سڏرايائين. سڄي عمر شادي نه ڪئي.
بُلي شاهه مرشد پاران رکيل نالي کي ساراهيندي. وڏي فخر سان هي بيت چيو ته:
جهڙا سانون سيد آکي، دوزخ ملن سزائيان،
جهڙا سانون آرائين آکي، بهشتين پينگان پائيان.
ترجمو: (جيڪو اسان کي سيد چوي. ان جون جايون دوزخ ۾ هونديون.
جيڪو اسان کي آرائين چوي اهو بهشت جي پينگهن ۾ لڏندو).
يقينن اسان جا صوفي بزرگ وڏي ۾ وڏا مذهبي اڳواڻ هئا. اهي دنيا جي هر ڪميونسٽ کان زياده ترقي پسند ذهن رکندا هئا. ڪيڏا نه بهترين شعر اسان کي سمجهاڻي ڏين ٿا ته:
راتين جاڳين ڪَرين عبادت، راتين جاڳن ڪتي، تينون اُتي.
بُلي شاهه جي وفات 1785ع 1199هه ۾ ٿي، جڏهن ته انگريز محقق (مسٽر آسبورن) ۽ خزينه الافياءَ 1757ع، 1171هه ڄاڻائي آهي.
بُلي شاهه جي ڪلام ۾ 156 ڪافين جو تعداد سمايل آهي. ڪافين کان علاوه مختلف صنفون به ڪلام ۾ اچن ٿيون. جن ۾ اٺواره، باران ماه، دوهيڙي، سي حرفي، گنڍان، سرفهرست آهن.
جيئن شاهه سائين سُر رام ڪلي ۾ ڏينهن جي حوالي سان شاعري ڪئي آهي. بُلها شاهه. اٺواره ۾ هفتي جي ڏينهن جي لحاظ سان انهن ڏينهن جي ديني حيثيت ڄاڻائي آهي.
جڏهن شيعه. سُني جو تضاد اُڀري ٿو. اُنهن ڏينهن ۾ مفل تحريڪن جي وڪڙ ۾ گروهه بندي جو شڪار ٿيڻ لڳا. تڏهن بُلها شاهه انهي تضاد کي پنهنجي شاعري ۾ هينئن بيان ڪيو ته:
(نه آءُ مومن آهيان نه ڪافر نه ئي سيد، آءُ ڪٿي به قيد ناهيان منهنجا چوڏنهن طبقا ئي روشن آهن). آءُ سڀني کان فارغ آهيان. جيڪو چوان سو درست مڃيندا.
بُلي شاهه اهڙن مذهبي تعصبن کان آجو هو. پنهنجي مُرشد جي هدايت موجب ”حق ۽ سچ“ چوڻو هو.
شاهه سائين ۽ بُلي شاهه جي ڪلام ۾ هڪجهڙائي آهي. جيڪي ڳالهيون شاهه سائين شاعري ۾ قطب آنديون آهن. هُو بَهُو بُلهي شاهه جي شاعري ۾ ڏسجن ٿيون.
بُلي شاهه به شاهه لطيف جيئن: مُلن لاءِ هي لفظ قطب آندا آهن ته: (ڇو ٿو ڪتابن جون ٻورين پڙهين، پنهنجو دماغ ڏوهن سان ڀرين. پوءِ شڪل وڃئي ٿي بڻبي جلادن جهڙي. ان کان اڳيان ته اڃا به اڙانگو سفر اٿئي!).
بُلي شاهه به شاهه سائين جيئن سسئي مان تمام گهڻو متاثر ٿو ڏسجي.
شاهه لطيف ۽ بُلي شاهه جو کاهوڙي هڪ ئي آهي. ٻنهي وٽ ڏور منزل تي پيرين پيادي پهچڻ ئي اصل مقصد حاصل ڪرڻ آهي.
حوالو:
1. هيرا ته ڏسو: سهڙيندڙ بخشل باغي 2011ع.
2. شاهه عبداللطيف ڀٽائي ۽ پاڪستاني ٻولي جا صوفي شاعر: ڪمال ڄامڙو، طارق عزيز شيخ: 1998ع
3. اسلامي شاهڪار انسائيڪلو پيڊيا سيد قاسم محمود ص 401. 4. جوهر تقويم: ضياءَ الدين لاهوري.