حضرت پير سيد وارث شاهه رحه (1130هه- 1199هه)
حضرت سيد وارث جي والد جو اسم گرامي سيد گل شير ٻٽيهين پيڙهي ۾ حضرت سيدنا علي المرتضيٰ رضي الله تعاليٰ عنه سان وڃي ملي ٿو.
(ڪلام حضرت وارث شاهه: مولانا غلام حسن قادري: جولاءِ 2014: لاهور)
جڏهن ته سيد وارث شاهه مشائخ قادريه، سيد قطب شاهه جو پٽ هو.
(اسلامي شاهڪار انسائيڪلو پيڊيا: سيد قاسم محمود ص 1539) تي ڄاڻايو آهي.
منشي گوپال داس ”تاريخ گوجرانوالا“ ۾ بيان ڪيو آهي ته مغل بادشاهه اڪبر جي زماني ۾ شير خان پٺاڻ نالي هڪ شخص شاهي ملازم هو. جنهن ضلع شيخوپورا جي اٺن (8) ميلن تي هڪ ڳوٺ ٻڌو. جنهن جو نالو ”شيرڪوٽ“ رکيو ويو.
حضرت سيد وارث شاهه ابتدائي تعليم جنڊيالا شير خان جي مقامي مسجد مان حاصل ڪئي. بعد ۾ ”قصور“ شهر ۾ حافظ غلام مرتضيٰ جو ”مخدوم قصور“ جي لقب سان مشهور هو. جي خدمت ۾ حاضر ٿيو. جنهن کان گهڻو ڪجهه پرايو. جو پنهنجي استاد کي پنهنجي تصنيف ”هير وارث شاهه“ ۾ هڪ شعر ۾ هينئن ڄاڻايو آهي ته: وارث شاهه جنڊيالا جي رهڻ واري ”مخدوم قصور“ جو شاگرد آهي“.
ڊاڪٽر فقير محمد فقير لکيو آهي ته حضرت بابا بُلي شاهه ۽ حضرت سيد وارث شاهه ٻيئي ڄڻا حافظ غلام مرتضيٰ جا شاگرد هئا. جڏهن حافظ صاحب کي خبر پيئي. ته وارث شاهه ” هير“ لکي آهي ته ناراض ٿي پيو. سيد وارث شاهه ”قصور“ اچي پنهنجي اُستاد کي ”هير“ جا ڪجهه شعر پڙهي ٻڌايا ته حافظ غلام مرتضيٰ کي شعر ٻڌندي ئي مٿان وجداني ڪيفيت طاري ٿي ويئي.
حضرت سيد وارث شاهه ڪافي ٻولين تي مهارت رکندڙ هو. جنهن ۾ عربي، فارسي، پنجابي، هندي، سنسڪرت، بلوچي، سنڌي ۽ ٻين ٻولين کي سکيو. جن تي کيس ڪافي عبور حاصل هو. طبي علم جي به ڪافي ڄاڻ هئي ۽ موسيقي ۾ به مختلف راڳن جي بخوبي ڄاڻ هئي. جنهن جو اظهار پنهنجي شاعري ۾ ڪيو آهي. پاڻ فقه، تفسير حديث و تاريخ، تصوف و عرفان جهڙن عِلمن ۾ هميشه بهترين ڄاڻ رکندڙ هئا. علم موسيقي علم نجوم ۽ علم طب اندر ۾ سمايل هو.
حضرت سيد وارث شاهه ڪافي ملڪن ۽ شهرن جو سير سفر به ڪيو. جن ۾ حجاز مقدس. فلسطين، مصر، شام، عراق ۽ ايران جهڙن ملڪن مان سفر ڪندي برصغير پاڪ و هند جي علائقن: ڪشمير، ڪلڪته، آگرا، مدراس، دهلي، بمبئي، پنجاب، سنڌ ۽ بلوچستان جي ڪافي علائقن ۾ سير سفر ڪيو ۽ روحاني فيض به حاصل ڪيو.
حضرت سيد وارث ”پاڪ پتڻ“ مان بيعت حاصل ڪئي، واپس اچي ڪجهه عرصو لاهور ۾ رهيا ۽ بعد ۾ وري قصور شهر جو رخ ڪيو. قصور شهر ۾ رهڻ دوران ”ملڪه هانس“ جو رخ ڪيو. جتي پاڻ مسجد شريف ۾ ”هير وارث شاهه“ جي تصنيف جي لکڻ جي شروعات ڪئي ۽ اُتي ئي لکي پورو ڪيو. پاڻ ”قصه هير رانجها“ ۾ فرمائين ٿا ته تمام گهڻن تاريخي جاين جو سفر ڪيو. (هير وارث شاهه) لکڻ کان پهريان. تاريخي عمارتن کي ڏٺو. جن جو تعلق اِن قصي سان هو. ”تخت هزارا“ به وڃڻ ٿيو. اُتي رانجهي جي مسجد ۽ غسل خاني کي ڏٺو. ۽ رانجهي جي مسجد ۾ ڪجهه ڏينهن ”اعتڪاف“ به ڪيو.
پاڻ دوستن سان گڏجي ”جهنگ سيال“ به ويا. جتي ”هير“ جي ڳوٺ ۾ ماڻهن کان هير جي رهڻي ڪهڻي متعلق به ڄاڻ ورتي. هير جي ڳوٺ ۾ هڪ پوڙهي عورت (ڀاڳ ڀري) کان سموري حقيقت جي ڄاڻ ملي. جهنگ سيال کان پوءِ پاڻ ”ڪوٽ قبولا“ تشريف فرما ٿيا. جتي حضرت سليم چشتي رحمة الله عليه جي مزار مبارڪ تي حاضري ڀري.
سيد طالب بخاري حضرت سيد وارث شاهه جي ڀاءُ سيد قاسم شاهه رحمة الله عليه جي هڪ شعر مان سن ولادت ڪڍي آهي.
یارا سے تیہہ ہجری آیا پانچ ربیع الثانی،
دن جمعے دا وقت تہجد جمیا وارث جانی۔
چوڌري محمد افضل پنهنجي (Ph.d) مقالي ۾ 1130 هجري سن ولادت ڄاڻايو آهي. (اسلامي شاهڪار انسائيڪلو پيڊيا جي مصنف: سيد قاسم محمود 1135 هه يا 1140هه) اندازاً ڄاڻايو آهي. ص 1539)
۽ اُتان ئي پاڪ پتڻ جو رخ ڪيو. پاڪ پتڻ کان پوءِ ”ملڪه هانس“ واپس اچڻ ٿيو. جتي اچي ”هير وارث شاهه“ جي شروعات ڪئي ۽ پائيه تڪميل تي پهچايو.
حضرت سيد وارث شاهه ڪافي ڪتاب تصنيف ڪيا. جن ۾ : شرح قصيده برده شريف، سسئي وارث شاهه، ”باران ماهه“، سي حرفي، دوهڙي، عبرت نامه، معراج نامه، نصيحت نامه، چوهڙيڙي نامه، اشترنامه لکيل تصنيفن ۾ شمار ٿين ٿا.
بزرگ شاعر حضرت سيد وارث شاهه 1199 هجري مطابق 1785ع ۾ هن جهان مان موڪلاڻي ڪئي ۽ آخري آرام گاهه ”ملڪه هانس“ پاڪ پتڻ پنجاب ۾ آهي.
(سيد قاسم محمود: اسلامي شاهڪار انسائيڪلو پيڊيا ۾: وفات جو سال 1798ع ڄاڻايو آهي. ص 1540).
شاعري جو نمونو، ڪجهه سٽون عرض رکن ٿيون.
الله باقي عالم فاني،
سرور عالم يار حقاني،
چھوڑ گئے فرقان نشانی،
باغ رہیا گلزار دی دا۔
گھر رب دے مسجد ان ہندیاں نہیں،
ایتھے غیر شرغ ناہیں واڑیئے اوئے۔
حوالا:-
1. ڪلام حضرت پير سيد وارث شاهه مرتب مولانا غلام حسن قادري جولاءِ 2014 (لاهور).
2. (اسلامي شاهڪار انسائيڪلو پيڊيا: سيد قاسم محمود)
3. (جوهر تقويم: ضياءَ الدين لاهوري)