حضرت شيخ جلاالدين تبريزي رح (560 هه _ 642 هه)
حضرت شيخ جلال الدين تبريزي رح سير سياحت ۾ حضرت بهاو الدين زڪريا (ملتاني) سان هميشه هميشه گڏ رهيا. ۽ سفر دوران شهر ۾ درويشن سان ملي روح رهاڻي ڪري دلي سڪون حاصل ڪيو.
پاڻ نيشاپور ۾ حضرت فريد الدين عطار جهڙي ڀلاري بزرگ سان ڪچهري ٿي. جڏهن پاڻ واپس آيا. ته حضرت بهاوالدين ذڪريا پڇيو ته درويشن مان ڪچهري ۾ڪهڙو وڌيڪ پسند آيو. ته پاڻ فرمايائون ته حضرت فريدالدين عطار جي ڪچهري ڏاڍي پسند آئي. جنهن پهچڻ محل پُڇيو ته فقير ڪٿان آيا آهيو. مُون وراڻيو ”بغداد“ مان. پاڻ پُڇيائون. ته ”بغداد“ مان ڪهڙا ڪهڙا درويش ”مشغول بحق“ آهن. جو آئون ڪو به خاطر خواهه جواب نه ڏيئي سگهيس.
پاڻ سير سفر ۾ ملتان شريف جي ڀلاري سر زمين تان گهمندا. حضرت بابا فريد ”گنج شڪر“ جي شهر ۾ پهتا. بابا فريد کي ماڻهو ”قاضي بچر“ جي نالي سان پڪاريندا هئا. پاڻ ماڻهن کان پُڇا ڪيائون ته هن شهر ۾ ڪو درويش آهي. ماڻهن ٻڌايو ته ”قاضي بچه“ آهي. جو مسجد ۾ رهندو آهي. ۽ حضرت قطب الدين بختيار ڪاڪي رحمته الله عليه جو مريد آهي.
شيخ جلال الدين تبريزي ملڻ لاءِ اچي رهيو هو. ته رستي ۾ هڪ شخص انار پيش ڪيو. پاڻ انار کي هٿ ۾ وٺي. حضرت بابا فريد مسعود گنج شڪر (قاضي بچه) جي سامهون انا رکي. کائڻ لاءِ پيش ڪيو. پر بابا فريد کي روزو هو. پاڻ نه کاڌائون. انار مان هڪ داڻو زمين تي ڪريو جُو بابا فريد اُهو داڻو کڻي پنهنجي ”دستار مبارڪ“ ۾ رکي ڇڏيو. ۽ شام جو ان داڻي سان روزو کوليو. کائڻ سان طبيعت ۾ بهتري ۽ دل ۾ روشني پيدا ٿي. جڏهن بابا فريد پنهنجي مُرشد حضرت خواجه قطب الدين بختيار ڪاڪي جي خدمت ۾ پيش ٿيو. ته پاڻ فرمايائون ته ”مسعود جو انار جو داڻو تنهنجي قسمت جو هو. تو کي ملي ويو.
شيخ جلال الدين تبريزي: سفر کي جاري رکندي جڏهن دهلي پهتا، ته سلطان شمس الدين التمش کيس استقبال ڪيو. اِها خبر جڏهن نجم الدين صغريٰ جو وقت جو ”شيخ السلام“ هو. کي سُٺي نه لڳي. جو پنج سو اشرفيون جي لالچ ڏيئي هڪ طوائف جنهن جو نالو ”گوهر“ هو. الزام لڳائڻ تي آماده ڪيو.
جڏهن اها شڪايت سلطان التمش کي پهتي ته فورن دهلي جا مشاهير ۽ مشائخ گهرايا ويا. (200) سو کان وڌيڪ اولياءِ ڪرام دهلي ۾ جمع ٿيا.
جمع نماز بعد سڀ مسجد منار ۾ گڏ ٿيا. سلطان التمش. نجم الدين صغريٰ کي چيو ته جو وڻي پنهنجو امين مقرر ڪر. نجم الدين صغريٰ: حضرت بهاوالدين ذڪريا رحمته الله عليه کي پنهنجو امين مقرر ڪيو.
”گوهر خاتون“ مجلس ۾ حاضر ٿي. ۽ جڏهن شيخ جلال الدين تبريزي کي سڏايو ويو ته مسجد جي دروازي داخل ٿيندي سڀ اولياءِ ڪرام ” تعظيم“ لاءِ اٿي بيٺا.
حضرت بهاوالدين زڪريا (رحمته الله عليه) اڳتي وڌي شيخ جلال الدين جا جوتا هٿ ۾ کنيا. ته سلطان التمش ڏسي ڪري مقرر (امين) کي چيو ته توهان جي ايتري عزت ڪرڻ سان معاملو ته حل ٿي ويو.
حضرت بهاوالدين زڪريا رح فرمايو ته ” مُون تي واجب آهي ته شيخ جلال جي پيرن جي مٽي کي اکين جو سُرمون بڻايان“ ڇو ته 7 سال سفر ۾ پيرو مرشد جي خدمت ڪندي گڏ گذاريا آهن. امر حق الله بخوبي ظاهر آهي.
حضرت بهاوالدين زڪريا رح جڏهن اُن خاتون کان پُڇا ڪئي. ته اُن سازش جو سمورو احوال سامهون پيش ڪيو.
حضرت شيخ جلال الدين دهلي ۾ حضرت خواجه قطب الدين بختيار ڪاڪي رحمته الله عليه جي خدمت ۾ پيش ٿيو. ۽ فيض برڪت مان فيضاب ٿيو. ۽ کيس خرقه خلافت حاصل ڪيو. ڪافي وقت رهڻ کان پوءِ اجازت ملي. اجازت ملندي پاڻ فرمايائون ته ”ته جڏهن هن شهر ۾ آيس ته خالص سون هُيس. ۽ هتان چاندي ٿي وڃي رهيو آهيان.“
بدايون ۾ ڪجهه عرصو رهڻ بعد قاضي ڪمال الدين جعفري سان ملڻ ويا. معلوم ٿيو ته قاضي صاحب نماز پڙهي رهيا آهن. پاڻ مُسڪرايو ۽ فرمايو ته ”ڇا قاضي صاحب کي نماز پڙهڻ ايندي آهي.“ جڏهن قاضي صاحب اهي لفظ ٻڌا ته گرم ٿيڻ لڳو . هڪ رات خواب ۾ قاضي صاحب ڏٺو. ته شيخ جلال الدين عرش تي مصلو وڇائي نماز پڙهي رهيا آهن. ٻئي ڏينهن پاڻ جيئن ئي ملاقات ڪيائون ته فرمايائون ته.
” ته آئون معافي جو طلبگار آهيان.“ پوءِ قاضي صاحب جو پٽ برهان الدين سندس مريد ٿيو.
شيخ جلال الدين بدايون مان سفر سانڀا هو ٿي بنگال پهتو. ۽ مستقل رهائش اختيار ڪئي. ۽ زندگي جا بقايه ڏينهن بنگال ۾ گذاريا. تعليم ۽ تدرس جو عمل شروع ڪيو. مسجد ۽ خانفاهه تيار ڪئي.
هڪ ڏينهن پاڻ درياءَ جي ڪناري وضو ڪري رهيا هئا. ۽ ماڻهن کي مخاطب ٿيندي فرمايو ته دهلي جو ”شيخ (الاسلام)“ فوت ٿي ويو آهي. اچو ته نماز جنازه پڙهون. نماز کان فارغ ٿي فرمايائون ته ”شيخ الاسلام دهلي اسان کي شهر کان ٻاهر ڪڍيو. پر اسان جي شيخ هنکي دنيا کان ئي ٻاهر ڪڍي ڇڏيو.“
جڏهن معلوم ڪيو ويو ته واقعي انهي ٽائيم سُڌ پئي شيخ الااسلام دهلي ( نجم الدين صغريٰ) وفات ڪري چڪا آهن.
سلطان الاصفياءَ شيخ جلال الدين تبريزي رح 642 هجري سن 1244ع ۾ هن جهان مان موڪلاڻي ڪئي. مزار مبارڪ (سلهٽ) بنگال ۾ واقع آهي. خواجه علي خاص مريد هو.
حوالا:
تذڪره الياءَ پاڪ و هند:ڊاڪٽر ظهور الحسن شارب
فوائد الفواد ص.46-146
اخبار الاخيار ص.84-160
جوهر تقويم: ضياءَ الدين لاهوري